DSC 72

olbrzymią, często decydującą rolę w wielkich sporach religijnych i politycznych wstrząsających Cesarstwem. Udział ich w życiu religijnym, społecznym czy gospodarczym wielu rejonów jest bardzo istotny. Monastycyzm przyjmuje również duże rozmiary w krajach spoza kręgu śródziemnomorskiego, szerząc się w nich wraz z chrześcijaństwem: w Abisynii, Mezopotamii, Armenii, Gruzji. W Abisynii życie św. Antoniego oraz reguła Pachomiusza znalazły się wśród pierwszych tłumaczonych ksiąg chrześcijańskich. Kultury egipska i syryjska rozwijają w późnej starożytności swe formy rodzime w oparciu przede wszystkim o głęboko wkorzenione w życie tych krajów wspólnoty mnisze. Nawet zajęcie przez Arabów w VII wieku Syrii i Egiptu nie przerywa, w pierwszych przynajmniej wiekach, tego rozwoju. Relacja z podróży po Egipcie w XII wieku mówi o setkach tamtejszych klasztorów i kościołów. Od wieków były to już wspólnoty monofizyckie; sukcesy w Egipcie zawdzięcza herezja monofizycka głównie poparciu mnichów. Do XX wieku dotrwało w Egipcie kilkanaście klasztorów z kilkuset mnichami koptyjskimi. W samym Bizancjum żywotna kultura kraju opierać się będzie w wielkiej mierze w ciągu setek lat na środowiskach mniszych, których roli nie położy bynajmniej kresu okupacja turecka.

Wszystkie formy życia mniszego na Wschodzie, rozwijające się od Abisynii po Kijów i Moskwę, od greckiej Sycylii i Italii południowej po Indie i Azję Środkową, nawiązywały w zasadzie do form i programów skrystalizowanych i wypróbowanych w pierwszych generacjach mnichów egipskich, palestyńskich, syryjskich, ka-padockich. Do tych samych form i programów nawiązywać będzie rozwijający się od IV wieku monastycyzm zachodni. Warto uświadomić sobie w pełni fakt, że chłop koptyjski, św. Antoni, spopularyzowany przez greckiego intelektualistę, biskupa Atanazego, uznany został we wszystkich, jakże różnorodnych narodowościowo, socjo--kulturalnie i nawet religijnie nurtach monastycznych za prawdziwego ojca życia mniszego. Doświadczenia i dzieło Antoniego, Pachomiusza czy Bazylego leżą u korzeni zarówno monastycyzmu wschodniego, jak i zachodniego. Chrześcijaństwo wschodnie, bardziej w IV wieku rozwinięte i okrzepłe od zachodniego, zdobyło się też wcześniej na dojrzalsze formy życia mniszego, stanowiącego w oczach jego wyznawców kontynuację prawdziwego chrześcijaństwa, zagrożonego przez narastający konformizm i syn-kretyzm. Jest rzeczą nadzwyczaj ciekawą i trudną do wytłumaczenia, że pierwsze formy życia mniszego krystalizują się nie we właściwym chrześcijańskim środowisku miejskim, ale wśród chłopów egipskich, łączących gorliwy ascetyzm chrześcijański z właściwym im światem wierzeń kultury ludowej. Dopiero w następnym etap:e i następnej po Antonim i Pachomiuszu generacji krystalizuje się w Kapadocji typ monastycyzmu ewangelicznego, a zarazem nastawionego świadomie na afirmację wartości społecznych — pracy i wspólnej modlitwy.