DSC 84

11. Kult ijrgo składniki- mit, symbol i rytuał

21

pizy tym podkreślić, iż pojęcie „kultu" w powiązaniu z osobą Marszałka jest tworem wspoltzesnym. zaś tworzenie mitu o Piłsudskim było zauważane już na wczesnym etapie jego działalności'⁴'.

1.1.1. Pojęcie kultu Piłsudskiego

Używanie pojęcia „kult jednostki" oraz jego nauknwn-historyc/nc klasyfikowanie rozwinęło się w 2. połowie XX w., kiedy zainicjowano rozrachunek ze stalinizmem, z systemami autorytarnymi i faszyzmem oraz ich historyczne opisywanie i wyjaśnianie'¹'. Dlatego pojęcie to nierzadko bywa używane w kontekście dążenia do krytycznego zlustrowania danego systemu sprawowania władzy*². Przykładowo pojęcie „kultu jednostki", w języku rosyjskim „kultu licznosti". w odniesieniu do Józefa Stalina mogło być użyte dopiero przez Nikitę Chrusz-czowa p tajnym przemówieniu'¹’ na XX Zjcździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego 30 czerwca 1956 r.. które zapoczątkowało destalini/ację, podczas gdy łącznie tego pojęcia z Włodzimierzem Iljiczcm Leninem uchodziło do końca istnienia Związku Radzieckiego za świętokradztwo⁶⁴. Jednakże ani pojęcie „kultu" w powiązaniu z osobą, ani też jego formowanie nie wystąpiło w tych ramach po raz pierwszy. Choćby w ruchu socjalistycznym fenomen ten i to pojęcie można retrospektywnie prześledzić aż do XIX w. po Ferdynanda Lassalle’a

W Polsce pojęcie kultu było używane w różnych kontekstach z pozytywnymi konotacjami, np. przy oddawaniu czci powstańcom polskich walk wyzwoleńczych XIX w.⁶⁶. Dotyczy to również rozwijanego od 1926 r. przez sanację „kultu państwowości”, rozumianego jako szacunek dla państwa, który miał być wpojony obywatelom⁶’.

Pojęcie „kult Piłsudskiego”⁶* lub „kult dla Piłsudskiego" pojawia się dosłownie już w pierwszej fazie rozwoju tego kultu, choć częstokroć używane było też bliżej niezdefiniowane pojęcie „legenda”⁶⁶. Użycie po raz pierwszy wyrażenia „kult

I Symptomatyczny w tym kontekście jest „bestseller” Ireny Pannenkowej (właśc. Jona Lipeckie-fs) 11922 r o legendzie Piłsudskiego, którego następne liczne wydania doskonale się sprzedawały, mano albo właśnie dlatego że książka prezentowała krytyczny stosunek do Marszałka.

*' Jednakże ani pojęcie kultu jednostki, ani występowanie kultów jednostki w historii nie pojawiło nę po raz pierwszy w czasach nowożytnych w ramach reżimów totalitarnych. Naukowo zaczęto opnazoatysai? fenomen kultu ozy też kultu jednostki z perspektywy funkcjonalnej pod wpływem ima-jfljmKnanrmaMfn i (Anderson) i imeniions of tradidon (Hobsbawni. Terence Ranger).

** Więcej Bob. A Mb erg, s. 243.

• O p aa mjnąifenni kultu jednostki i jego skutków” („O preodolenii kuł ta licznoati i ego po-jflBMjC! cyt Ba: UMMmb. I 6n, tam autor wyjaśnia krótko tło zjawiska. Por. ibidem, s. 6-10.

” ffe. f nnker, HgE a. 1. Typologia tob. rozdz. 5.1.1.

4- 5a Kar<ił Marks i Fryderyk Engels krytykowali oddawanie en.

B Por. JOmmnm Pofcka* JO XI 1930.

I Por jGa/rta hkki" 2 | S przemówienie Janusza Jędrrejewicza.

I DMiaUB Mr pojęcia is bo.: „kult Komendanta”, „kwit dla Wodza*¹, Ir** narodu da J6r-I PMdb||(^> (..Polaka Zlwojni" 16 fil 1931. 19 III 1932, 23 VII 1937) cay Jialt Uwfełbwaagp

9Wb* fKrólikowski, a 33)

;*Np Karku,I62b: Jąmsfe Jdacfa NMddfepf i „narodziny nutu zdzaifi'(Akfe Tkwj-H I 49 III 1997) I jadno/ntnrme pi t/vrywMą koMilajg hH | PBanrabcmaj fi Mgpaną