DSC#78

90

pisemne odgrywają inną rolę, inny jest też ich stosunek do gramatyki.

Zainteresowanie się ucznia autorem starożytnym w dużym stopniu zależy od uprzedniego historycznego przygotowania; w tej sprawie nie należy pomijać związku zachodzącego pomiędzy filologią a tak zwanymi realiami.

S. O planie nauczania w ogólnych zarysach

§ 131. Tam, gdzie różnego rodzaju poczynania mają prowadzić do jednego celu, gdzie trzeba przezwyciężać wiele przeszkód. gdzie wypada się liczyć z osobami nadrzędnymi, równorzędnymi i podwładnymi, zawsze jest trudno iść prostą drogą do wytkniętego celu. Gdy chodzi o nauczanie, dołącza się jeszcze ta okoliczność, że nie może go w całym zakresie udzielać jeden nauczyciel, że kilku ich musi współpracować. Lecz właśnie dlatego, że plany nauczania zależnie od okoliczności przybierają rozmaitą postać, należy uwydatnić ogólny cel nauczania, a jest nim wielostronne, możliwie zrównoważone, w jedną całość powiązane zainteresowanie. Od niego to zależy właściwy rozwój sił umysłowych, do niego też powinny nawiązywać wszystkie szczegóły w nauczaniu.

§ 132. Nauczanie nie powinno zabierać za dużo czasu; powinno go zostać poza nauczaniem jeszcze tyle, aby młodzież mogła zachować swoją naturalną rześkość. Postulat ten obowiązuje nie tylko ze względu na zdrowie młodzieży i rozwój jej sił cielesnych, lecz również co tu jest racją najbliższą — ze względu na to, że cal i sztuka i cały wysiłek, zmierzające do utrzymania w na] i uwagi -odzą z powodu nieuspo-sobienia powstającego na skutek zbyt długiego siedzenia oraz nadmiernego wysiłku umysłowego. Na uwadze dowolnej nie można budować nauczania, chociażby się udawało za pomocą dyscypliny wymusić ten rodzaj uwagi. Każda szkoła koniecznie musi rozporządzać nie tylko budynkiem z obszernymi izbami do nauki, lecz również boiskiem do zabaw. Po każdej lekcji koniecznie powinna następować pauza, po pierwszych dwóch — swobodny ruch na świeżym powietrzu, po trzeciej — znowu

należy pozwolić na wybieganie się, zwłaszcza jeżeli jeszcze czwarta lekcja ma nastąpić. Jeszcze ważniejszą jest rzeczą, aby nie pozbawiać uczniów potrzebnych im godzin wytchnienia przez zadawanie prac domowych. Kto chciałby wątpliwej wartości nadzór domowy uczynić mniej potrzebnym przez przeciążanie uczniów zadaniami, ten ruguje zło niepewne i częściowe za pomocą zła pewnego i powszechnego.

W ostatnich czasach podnosiły się bardzo gorzkie skargi skutkiem zaniedbywania takiej oględności; będą się one zawsze powtarzały z podobnych przyczyn. Nie zapobiegną im intensywne ćwiczenia, gimnastyczne; narażają one nauczanie na niebezpieczeństwo takich ograniczeń, przy których nic będzie można utrzymać jego wewnętrznej spoistości¹⁷.

§ 133. Nie należy rozpraszać czasu przeznaczonego na nauczanie. Dwie godziny w tygodniu na jeden przedmiot i dwie godziny na drugi, każda oddzielona od następnej dwoma lub trzema dniami — toż to stare, zakorzenione wynaturzenie, udaremniające wszelką ciągłość w nauczaniu. Gdy nauczyciel to znosi, to i dla ucznia musi się to stawać znośnym.

Przedmioty nauczania powinny następować kolejno po sobie tak, aby każdy rozporządzał spoistym czasem. Nie każdemu przedmiotowi można przydzielić całe półrocze; często jest się zmuszonym przydzielać krótsze okresy czasu.

Nie należy również odrywać jednych tematów od innych tylko dlatego, że należą do przedmiotów szkolnych noszących różne nazwy. Tak np. rozrywałby to, co powinien łączyć i rozpraszałby czas ten nauczyciel, któryby chciał na osobnych godzinach uczyć starożytności greckich i rzymskich, na osobnych mitologii i jeszcze na osobnych czytać klasycznych autorów; albo uczyć na osobnych godzinach encyklopedii nauk¹⁸ obok

•⁷ Autor miał tu na myśli artykuł K. I Lorinscra: Zum Schulze der Gcsundhcłt in don Schulcn, 1836. i zarządzenie Fryderyka Wilhelma III skracające czas naucznnia w gimnazjach pruskich. Zarządzenie to

nie weszło w życie.

¹¹ Zbiór wiadomości z różnych nauk podany w porządku alfabetycznym lub systematycznym.