DSC 54 (2)

AUGUSTYN

AUGUSTYN

swego bóstwa wywiera wpływ na wszystkie członki mistycznego organizmu.

Augustyn nawiązując w swoich homiliach do słów Pana Jezusa: „Beze mnie nic uczynić nie możecie" (J 15, 5) tak się wyraża: „Bez Chrystusa nie może się stać ani wiele, ani mało" (Traktat 81, 3).

Kościół stał się Mistycznym Ciałem Chrystusa. Jak to Augustyn uzasadnia? Aby to wykazać, nie odwołuje się do porównania Kościół-ciało, Chrystus-głowa, ale przedstawia inną analogię: Chrystusa Oblubieńca — do Oblubienicy Kościoła: „Czy to powie głowa, czy ciało, Oblubieniec czy Oblubienica, rozumiejcie to samo" (Kazanie 341, 10).

Adam był typem drugiego, nowego Adama, czyli Chrystusa, Augustyn podnosi podobny paralelizm między stworzeniem Ewy a powołaniem Kościoła.

Kościół jest Oblubienicą Chrystusa, dlatego że Kościół pielgrzymuje i oczekuje na gody z Oblubieńcem.

Chrystus oczyścił swą miłością Kościół. Znalazł swą oblubienicę nieczystą, a uczynił ją dziewicą (Kazanie 213, 7).

Kościół jest dziewicą i Matką, jak Maryja. Chrystus zachował w Maryi nieskalane dziewictwo, a Kościołowi je przywrócił, obdarzając go dziewictwem serca, czyli I wiarą. Augustyn stosuje „wymianę orze-l kari" między Chrystusem a Kościołem na podobieństwo communicatio idiomatum w Chrystusie.

Nie wahamy się, kiedy przechodzimy od słowa głowa do słowa ciało, albo od ciała do głowy, bo nie przestajemy określać jednej i tej samej osoby (O nauce chrześcijańskiej 3, n. 44).

Zatem wiernym najbardziej pasuje tytuł świętych. Niemniej pozostaje antynomia między Kościołem świętym — a Ca-tholica, której tak wiele brakuje do świętości. Tą sprzecznością szermowali dona-tyści. Augustyn przyznaje, że w Kościele wielu jest grzeszników.

„W porównaniu z Kościołem niebieskim, Kościół ziemski jest małą cząstką, chociaż nosi nazwę Catholica. Doczesny, pielgrzymujący Kościół łączy się z owym niebie

skim, w którym jako obywateli mamy aniołów i jeden kościół staje się Państwem wielkiego Króla" (Kazanie 341, 11).

Zasada donacjańska — „Kościół istnieje wśród świętych" — Ecclesia in sanctis, sprawdza się w opinii Augustyna dokładnie w niebie, „w Królestwie niebieskim".

Mimo to Augustyn jest zdania, że powyższy aksjomat urzeczywistnia się w świętych, którzy są członkami Ciała Mistycznego.

Zatem wg przypowieści (Mt 13, 24—43) Pan ma świętych na całym świecie, a nie tylko w Afryce, w partii Donata. Z przyt. kazania wynika, że święci są w Kościele powszechnym. Z drugiej strony w Catholica są grzesznicy. Kościół jest w mieszanym stanie (Permixta Ecclesia). I Ciało Chrystusa jest mixtum (Komentarz do Ewangelii Jana, 27, 11).

Zdaniem donatystów cnotliwi chrześcijanie muszą oddzielić się od złych, aby zachować swoją osobistą świętość (Wiara i uczynki n. 7). Natomiast według przekonania Augustyna Kościół jest społecznością świętych i społecznością sakramentów, bo w widzialnej społeczności prócz świętych znajdują się i grzesznicy. Przynależność do tej społeczności sakramentów jest dla wierzącego obowiązkiem i warunkiem zbawienia. W tym widzialnym Kościele jesteśmy o tyle bardziej pewni środków uświęcenia, że ważność sakramentów nie zależy od świętości szafarzy, gdyż prawdziwie szafuje je niewidzialny szafarz — Chrystus. Jednak widzialne szafarstwo jest w obecnej ekonomii warunkiem niewidzialnej łaski.

Wszakże udział zewnętrzny w societas sacramentorum nie dowodzi duchowego uczestnictwa w Ciele Chrystusa. Jednak w tej społeczności i święci, i grzesznicy nie są od siebie tak bardzo oddzieleni, bo i święci grzeszą choćby lekko. Oczywiście Kościół winien czuwać i poczuwać się do gorliwości, a mimo to musi znosić grzeszników.

Trzeba wreszcie podkreślić, że Augustyn uznaje możliwość nawrócenia grzeszników do Państwa Bożego i włączenia ich nawet

do społeczności świętych. Augustyńska teoria Kościoła jest rozwinięciem antynomii świętości i grzechu istniejącego w Kościele.

C. Stan pierwotny człowieka (walka z pe-lagianizmem)

Augustyn zwalczał pelagianizm, polemizował z nim nie tylko negatywnie, ale również przysłużył się teologii pozytywnie, budując teologię grzechu pierworodnego 1 łaski.

W pojmowaniu pierwotnego stanu człowieka obserwujemy u Augustyna pewną ewolucję. W latach 388 do 389 napisał on Komentarz do Księgi Rodzaju przeciw manichejczykom. Według manichejskiego opracowania Księgi Rodzaju (Wykład o Rdz. 2, 8) pierwsi rodzice posiadali ciało uduchowione, choć stworzone z mułu. Pierwszy człowiek nie potrzebował odżywiania (Dosłowny wykład Rdz. 3, 33). Adam i Ewa nie odczuwali popędu płciowego (Kom. do Rdz. przeciw manichejczykom 2, 15). Ten sam pogląd podtrzymuje jeszcze Augustyn w roku 405 w początkowym nauczaniu katechizmu (n. 29).

Adam nie znał uciążliwej pracy (Komentarz do Rdz. przeciw manichejczykom 2, 15).

Chociaż od roku 400 Augustyn mniej idealnie pojmuje szczęście pierwszych rodziców w raju, niż w poprzednim okresie swojej działalności, jednak nie odmawia naszym prarodzicom wielkiego szczęścia płynącego z posiadania i miłowania Boga.

Ponadto szczęście pierwszych ludzi pomnażała ich wzajemna miłość. Widzieliśmy u Augustyna pewną ewolucję co do pierwotnego stanu naszych prarodziców już od Komentarza do Rdz. przeciw manichejczykom: Augustyn głosi wyposażenie Ada-, ma i Ewy w pewne dobra, zwane później pozaprzyrodzonymi i ponadprzyrodzo-nymi. Najpierw wolność od śmierci była przywilejem pierwszych ludzi. Według nauki Augustyna Adam miał nieśmiertelność uwarunkowaną, tzn. zależną od nie-

AUGUSTYN

popełnienia lub popełnienia grzechu pierworodnego.

Następnym darem Boga dla pierwszych ludzi była wolność od pożądliwości. Augustyn podkreśla bardzo ten przywilej pierwszych rodziców i to z kilku powodów.

Pelagianie zajmowali biegunowo inne stanowisko, głosząc moralność pożądliwości takiej, jaka obecnie istnieje. Zwolennicy Pelagiusza nie widzieli w niej żadnej kary za grzech. Wobec przeciwstawnych twierdzeń, Augustyn podnosi pierwotną harmonię w człowieku przed grzechem. Wolność od pożądliwości istniała u Adama i Ewy dlatego, że „chociaż nosili ciało zmysłowe (zwierzęce) nie odczuwali w nim żadnego odruchu przeciwnego woli. Tę harmonię powodował porządek sprawiedliwości, a dusza prarodziców otrzymała od Pana sługę w postaci ciała". (Jej posłuszeństwo wobec Pana warunkowało posłuszeństwo ciała względem ich duszy).

Polemizuje także z przeciwstawnymi błędami: manicheizmem i pelagianizmem.

Augustyn mocno podkreśla, że prawość natury i dobra wola jest darem Boga, a nie dziełem człowieka. Można zatem przyjąć, że prawość natury jest istotą pierwotnej sprawiedliwości jako cnoty, dzięki której człowiek oddaje Bogu to, co Mu się należy. Ponadto posłuszeństwo jest miłością skierowaną do jej właściwego celu (Civ. Dei 14, 28).

Pierwszy człowiek otrzymał od Boga możliwość niegrzeszenia (posse non pec-care), ale nie dostał daru niemożliwości grzeszenia (non posse peccare).

Koroną wszystkich darów był udział w życiu Bożym, do którego Bóg przypuścił wszystkich ludzi. Augustyn w różny sposób podchodzi do tej sprawy. Wyjaśnia również ten problem negatywnie, stwierdzając, że pierwsi ludzie utracili przez grzech jakiś pierwiastek Boży (Civ. Dei 13, 12). Mówi także, że dusza pierwszych rodziców przez grzech pozbawiła się ducha Bożego (tamie, 13,24). Wobec tego nasi prarodzice byli przed grzechem zjedna-