DSCe45

NEUROPSYCHOLOGIA

dobnie jak kliniczne znaczenie faktu, że płat skroniowy jest płatem czasowym” (str. 47)¹.

Lewa półkula, a zwłaszcza jej płat czołowy, odgrywa również ważną rolę przy ocenie względnej świeżości dwu zdarzeń oraz przy programowaniu kolejności (zob. rozdz. 4).

Wydaje się, że istnieją różnice związane z płcią, dotyczące spostrzegania kolejności w czasie (Wittmann, Szeląg, 2003).

Prawa półkula a porozumiewanie się

Dyskusja o roli prawej półkuli w odniesieniu do funkcji językowych często toczyła się wokół danych wskazujących na możliwości w tym zakresie półkuli niedominującej, która została izolowana wskutek przecięcia połączeń międzypółkulowych (komisurotomii) lub usunięcia całej półkuli mózgu (hemisfe-rektomii). Coraz większe zainteresowanie budzą jednak zaburzenia mowy lub deficyty umiejętności związanych z językiem, spowodowane przez uszkodzenia w obrębie tylko prawej półkuli. Od czasu do czasu zdarzają się klarowne przypadki afazji (Primavera, Bandini, 1993; Bakar i in., 1996), nawet klasycznej afazji typu Broca (Rey i in., 1994), w których metody funkcjonalnego obrazowania wykazują ograniczenie uszkodzenia do prawej półkuli.

Oprócz tych rzadkich przypadków afazji skrzyżowanej, od ponad 40 lat opisywano deficyty językowe przy uszkodzeniach prawej półkuli (Critchley, 1962; Eisenson, 1962), ale dopiero dzięki późniejszym badaniom eksperymentalnym (np. Wapner i in., 1981) zaczęto precyzować, jakie trudności sprawia takim pacjentom złożony materiał językowy lub wyobrażeniowy. Pacjenci z uszkodzeniami prawej półkuli wprawdzie całkowicie prawidłowo wykonują tradycyjne testy afazji, ale mogą mieć kłopoty z przetwarzaniem poza-językowych aspektów mowy. U wielu naszych pacjentów po udarze w obrębie prawej półkuli występowały niektóre z objawów, jakie podają Wapner i jej współpracownicy (1981, s. 17):

Na pozór wydaje się, że u tych pacjentów zachowane są podstawowe funkcje językowe. Chociaż ich mowa może się niczym szczególnym nie wyróżniać, jednak w badaniu klinicznym chorzy ci sprawiają takie wrażenie, jakby niezupełnie rozumieli kontekst wypowiedzi, ukryte założenia lub ton rozmowy (...) [mają] trudności (...) ze zdaniami abstrakcyjnymi, rozumowaniem logicznym i spójnym ciągiem myśli (...). Ponadto, tacy chorzy często mówią za dużo i chaotycznie; ich uwagi często bywają niedostosowane, a humor niestosowny; skłonni są do koncentrowania się na nieistotnych szczegółach lub odbiegania od tematu; często brak normalnej intonacji mowy.

Takie cechy mogą być poważną, chociaż niezbyt dobrze rozumianą przeszkodą w rehabilitacji.

Badania z udziałem osób z uszkodzeniami jednostronnymi wykazały, że prawa półkula pełni ważniejszą rolę w innych funkcjach, takich jak przetwarzanie informacji emocjonalnych (Borod i in., 1998,2002; Wy-mer i in., 2002), a także ocena tematów konwersacji (Caplan, Dapretto, 2001).

Wcześniejsze prace przeglądowe dotyczące możliwości językowych prawej półkuli opublikowali Searleman (1977,1983), Brad-shaw i Nettleton (1983) oraz Ardila (1984). Autorem bardziej aktualnego przeglądu jest Weekes (1995).

Pamięć i uczenie się

W rozdziale 5 była już mowa o wpływie jednostronnej lobektomii .skroniowej na pamięć i uczenie się. Resekcja płata skroniowego w półkuli dominującej prowadzi do trudności w uczeniu się i przechowywaniu materiału werbalnego w pamięci, niezależnie od tego, czy ten materiał był spostrzegany wzrokowo czy słuchowo, oraz niezależnie od tego, czy zapamiętywanie sprawdzano przez odtwarzanie, czy przez rozpoznawanie (Meyer, Yates, 1955; Milner, 1958,1967; Blakemore, Falconer, 1967; Milner, Teuber. 1968). Resekcja płata skroniowego w półkuli niedo-minującej prowadzi do trudności dotyczących materiału niewerbalnego, zarówno wzrokowego, jak i słuchowego. Można przyjąć, że „niewerbalny” oznacza tu bodźce, które trudno zakodować werbalnie (Kmura, 1963; Milner, 1968). Milner wykazała również, że chorzy z resekcjami prawego płata skroniowego mają trudności z uczeniem się labiryntu pod kontrolą wzrokową lub proprioceptywną² (Corkin, 1965; Milner, 1965).

Oprócz badań nad skutkami resekcji płata skroniowego, tylko w kilku pracach zajmowano się bezpośrednio stroną uszkodzenia i pamięcią. De Renzi i Spinnler (1966b) badali pacjentów z uszkodzeniami jednostronnymi, stosując dwa zadania polegające na rozpoznawaniu znanych figur, w jednym zadaniu bezpośrednio po ich ekspozycji, zaś w drugim - po odroczeniu. W tym badaniu okazało się, że zapamiętywanie znanych wzorców wzrokowych jest związane z lewą półkulą. Przy rozpoznawaniu po odroczeniu słabe wykonanie zadania miało związek z obecnością afazji.

Boller i De Renzi (1967) porównali 60 pacjentów z uszkodzeniami lewej półkuli z 40 pacjentami po uszkodzeniu prawej półkuli, stosując dwa zadania wzrokowe, z materiałem łatwym do werbalizacji (sensownym) i trudnym do zwerbalizowania (pozbawionym znaczenia). Pacjenci z uszkodzeniami lewej półkuli gorzej wykonywali obydwa zadania, kiedy jednak przeliczono wyniki, uwzględniając poprawkę na liczbę punktów uzyskanych w dwóch zadaniach językowych³, różnica między osobami z uszkodzeniami lewostronnymi i prawostronnymi zmalała. Obniżenie wyników wskutek afazji okazało się mniej więcej jednakowe w zadaniu łatwym i trudnym do zwerbalizowania. Autorzy interpretują to jako dowód, „że kiedy to tylko możliwe, pacjenci starają się przekształcić figury pozbawione znaczenia w sensowne”.

Warrington i Rabin (1971) posługiwały się zadaniem, które wymagało rozpoznania powtarzających się figur, podobnie jak w metodzie opracowanej przez Kimurę (1963). Nie stwierdziły istotnych różnic między grupami osób z uszkodzeniami lewej i prawej półkuli, chociaż wystąpił trend w przewidywanym kierunku, a mianowicie pacjenci z uszkodzeniami prawej półkuli wykonywali to zadanie nieco gorzej niż chorzy z uszkodzeniami lewej półkuli. Po uwzględnieniu innych czynników powstało przypuszczenie, że wprawdzie pacjenci z uszkodzeniami skroniowymi i chorzy z uszkodzeniami prawego płata ciemieniowego mają jednakowo obniżone wyniki w zadaniu pamięciowym wymagającym rozpoznawania, jednak w grupie skroniowej u podstaw tego deficytu leżą trudności amnestyczne, zaś w grupie ciemieniowej -percepcyjne.

1

W oryginale nieprzetłumaczalna gra słów: the t cm porał lobe is the ‘ tempom!' lobe - tempom oznacza zarówno „skroniowy”, jak i „czasowy” (przyp. tłum.)

2

   Tj. dotykowa (przyp. red. nauk.).

3

   Można się domyślić, że chodzi tu o poprawkę związaną z potencjalnymi zaburzeniami językowymi (afa-zję) (przyp. red. nauk.).