DSCe48

NEUROPSYCHOLOGIA

wzrokowych zlateralizowanych w lewej lub prawej połowie pola widzenia i sprawdzaniu desynchronizacji rytmu alfa w zapisie EEG¹. Zjawisko to, nazywane dawniej blokowaniem rytmu alfa, znane było jako wskaźnik uwagi lub reakcji orientacyjnej na bodziec od czasów pionierskiej pracy Bergera. U zdrowych osób badanych stwierdzono desynchro-nizację rytmu alfa w lewej okolicy ciemieniowej, głównie przy bodźcach eksponowanych w prawej połowie widzenia, ale prawa okolica ciemieniowa wykazywała desynchroniza-cję przy ekspozycji bodźców zarówno w lewej, jak i w prawej połowie pola widzenia. Heilman (1982) przedstawia inne, zbieżne, lecz bardziej pośrednie dowody na poparcie tego twierdzenia. Wyniki późniejszych badań prowadzonych przy użyciu PET świadczą o dominacji prawej półkuli w zakresie uwagi (Corbetta i in., 1993; Gitelman i in., 1996).

Na koniec, zdarzają się rzadkie przypadki czystego zespołu prawej półkuli u osób

niepraworęcznych z lewostronnym uszkodzeniem mózgu (Padovani i in., 1992).

Znajomość

Niezwykle twierdzenie o asymetrii funkcji wysuwa w swoim przeglądzie Van Lancker (1991), przypuszcza mianowicie, że prawa półkula może odgrywać większą rolę niż lewa w odniesieniu do tego, co człowieka dotyczy osobiście - obejmuje to szeroki wachlarz funkcji, m.in. emocje, preferencje, znajomość (znany wygląd) oraz rozpoznawanie materiału, z którym miało się już do czynienia. Ta grupa nadal prowadzi badania nad związkiem między dominacją półkulową a przetwarzaniem znajomych nazwisk oraz nad podobnymi zagadnieniami (Ohnesorge, Van Lancker, 2001; Van Lancker, Ohnesorge, 2002), jednak kwestionowano proponowaną przez tych autorów interpretację danych (Schwein-berger i in., 2002).

HEMISFEREKTOMIA

Właściwszą nazwą dla operacji zwanej he-misferektomią (usunięcie jednej półkuli mózgu) byłaby hemidekortykacja (resekcja koty mózgowej jednej półkuli mózgu), gdyż w większości przypadków nie usuwa się całej półkuli. Zwykle część głęboko położonych jąder podkorowych, takich jak wzgórze i prąż-kowie, zostaje zachowana. Charakter operacji zależy od wskazań operacyjnych. Taką operację przeprowadzano dotychczas w dwóch głównych stanach chorobowych. Są to: (1) porażenie połowicze dziecięce i (2) rozległa inwazja choroby nowotworowej w półkuli mózgowej. Ze względu na ogromną różnicę między tymi dwoma typami przypadków omówiono je tutaj oddzielnie.

Porażenie połowicze dziecięce

Pierwsze doniesienie o usunięciu bardzo dużej części jednej półkuli mózgu w celu leczenia nie dającej się opanować padaczki współ-występującej z wczesnym niedowładem połowiczym opublikował McKenzie (1938). Potem opisano serię operacji przeprowadzonych w Johannesburgu (Krynauw, 1950). 0 złożonych problemach wynikających z wnioskowania o funkcjach mózgu na podstawie

ASYMETRIA PÓŁKUL MÓZGOWYCH

tego typu danych świadczy poniższy opis wskazań do operacji, który poda! Carmichael (1966), a cytuje Dimond (1972). „Pacjent musi pizede wszystkim mieć porażenie połowicze, które w większym stopniu powinno upośledzać rękę niż nogę. Pacjent taki zwykle ma napady padaczkowe niepoddające się leczeniu farmakologicznemu. Często ma takie zaburzenia zachowania, z którymi trudno sobie poradzić, problemy osobowościowe, napady złości i wybuchy wściekłości”.

Głównym powodem większości przeprowadzanych później operacji była próba opanowania nieuleczalnej padaczki.

W początkowych doniesieniach, oprócz poprawy klinicznej najbardziej uderzające było to, że poziom umysłowy pacjenta nie obniżał się, chociaż można się było tego spodziewać przy tak rozległej resekcji kory mózgowej. W swoim pierwszym artykule Krynauw (1950) opisuje 12 przypadków z ocenianą na podstawie danych klinicznych ..poprawą stanu umysłowego (mentality)”, ale bez potwierdzających to wyników badań psycht>me t rycz-nych. Caims i Davidson (1951) opisali trzy przypadki, w których nie stwierdzono obniżenia poziomu intelektualnego, lecz raczej podwyższenie wyników w takich testach, jak skala Wechslera-Bellevue i Stanforda-Bine-ta. Taka poprawa zdecydowanie potwierdza to, co często powtarzał Hebb, a także inni cytowani wcześniej autorzy (zob. rozdz. 4): że deficyty obserwowane po operacjach mózgu często mogą być skutkiem oddziaływania pozostawionej patologicznie zmienionej tkanki, a nie po prostu utraty substancji mózgowej. Przypuszczalnie tam, gdzie patologiczną tkankę radykalnie usunięto - jak w przypadkach hemisferektomii - nie ma już jej zakłócającego wpływu, co umożliwia zachowanej, zdrowej tkance mózgowej funkcjonowanie na optymalnym poziomic. Wyjaśniałoby to pozornie „paradoksalny” efekt polegający na tym, że mózg może działać lepiej po hemidekortykacji niż przed nią. W ciągu następnych dziesięciu lat uzyskano dalsze dane potwierdzające ten punkt widzenia, okazało się bowiem, że w trzech przypadkach dziecięcego porażenia połowiczego całkowita he-misferektomia przyniosła znacznie lepsze rezultaty niż resekcja częściowa (McFie, 1961).

W jednym z najbardziej istotnych artykułów (Basser, 1962) przedstawiono skutki hemisferektomii wykonanej u 35 pacjentów: w 17 przypadkach usunięto lewą półkulę mózgu, a w 18 - prawą. Operacji tej poddano 25 chorych, zanim nauczyli się mówić, a 10 w późniejszym okresie. Jak wykazano w artykule, funkcje czuciowo-ruchowe, praksja i funkcje językowe były przeważnie zachowane, niezależnie od tego, którą półkulę usunięto. Wydawało się zatem, że każda półkula może pośredniczyć w realizacji większości funkcji, chociaż aktywność umysłowa pacjentów utrzymywała się zwykle na dosyć niskim poziomie, przy braku napędu i inicjatywy.

Gardner i in. (1955) próbowali porównać funkcje zachowane po hemisferektomii wykonanej z powodu guza u dorosłych i z powodu padaczki dziecięcej u dzieci. Stwierdzili głębsze deficyty u dorosłych pacjentów, ale podali dane dotyczące tylko jednego przypadku w wieku dziecięcym. Z badania małych grup chorych z uszkodzeniami mózgu powstałymi w różnym wieku McFie (1961) wyciągnął wniosek, że stan zdrowia pacjentów, którzy doznali uszkodzenia przed ukończeniem pierwszego roku życia, poprawia się w większym stopniu niż u osób z późniejszymi uszkodzeniami.

Pojawił się zatem dogmat neuropsycho-logiczny, który wielokrotnie powtarzano bez krytycznej oceny danych empirycznych. Zgodnie z tym dogmatem można oczekiwać tym pełniejszego powrotu do zdrowia, im wcześniej nastąpiło uszkodzenie. Wielu autorów poprzestało na takim nieprecyzyjnym uogólnieniu, lecz inni wypowiadali się bardziej

1

Desynchronizacja polega na zastąpieniu rytmu alfa rytmem beta wskutek zadziałania bodźca (przyp. red. nauk.).