DSC�68

w centralnych regionach wyspy Flores księżyc nosi nazwę

* _r'"' czvli „Wielkie Oko”. W jednej z legend plemienia Coeur-d’-Al£ne, używającego języka salisz, w północnejI czę.c Lnu Idaho, Kojot nosił na sobie księżyc, dzięki czemu mógł widzieć wszystko, co się dzieje nocą między mężem i zoną i wykrzykiwał to głośno, wymieniając imiona«. Pigmeje z Gabun wierzą w istnienie ducha, który od czasu do czasu przenosi się na księżyc, aby przyglądać się temu, co robią ludzie, badać głębię ich serc i najtajniejsze myśli i by następnie zdawać z tego sprawę Najwyższej Istocie«. Według legendy indonezyjskiej i na półwyspie Malakka na księżycu mieszka staruszka, która wie wszystko, zna „serce i lędźwie” każdego i nic nie zdoła ujść jej wzrokowi⁴². Selene, księżyc, jest dla Greków okiem wieczoru (Pindar), okiem nocy (Ajschylos), i jest zarazem istotą wszystko-widzącą. Egipski Thot obdarzony jest obok wszechwiedzy typu magicznego wszechwiedzą wizualną, nieodłączną od jego charakteru bóstwa księżycowego, „niebiańskiego byka”, „byka pośród gwiazd”. W Mezopotamii bóg księżycowy Sin, sumeryjski Nanna, jest wszechwiedzący.

Podobnie, i znacznie częściej, samemu słońcu przypisuje się wszystkowidzenie i wszechwiedzę, czy to jako oku bóstwa, czy we własnej jego postaci. Słońce samo przez się jest okiem (Senq u szczepu Bellacula ma rzęsy z promieni słonecznych; „duch nieba” brazylijskiego szczepu Mayoruna nosi imię Pioki, czyli „Oko”). Słońce bywa także okiem nieba ⁴³ albo Istoty Niebiańskiej (Wa’a u szczepu Hadiya), albo Istoty Najwyższej („Wielki Duch” u Czo-ktawów, Pue-mpalaburu u Toradżów na Celebesie). Na koniec słońce może być pojęte jako samodzielna Istota wszystkowidząca (Wi u Teton Dakotów, babiloński Szamasz, wedycki Surya, ho-merowy Helios) ewentualnie obdarzona jakimś nadzwyczajnym okiem (jednooki Eluelap u Elatów z Wysp Karolińskich; wieczy-

u ArJni ^h0SaJ ^hymnach Orfickich, 8.1; oko bądź oczy Słońca u Apulejusza, Metam. 2, 22 itd.)⁴¹.

z StotT S?^,w^{e IS}i!^0tan?^ł°^{neCZna jGSt nawet z imit?}nia identyczna Niebem -i\ ^    ^ ”^{a przyklad} Waqa szczepu Galla jest

Sit ^je»t Słońcom (Wuq„ o trzydziestu promie-

iftak?.' ^5WL^atł°^{1 dzi}°^{ń) jCst u N}«ndów imieniem kze i nieba; Ruwa szczepu Oagga i jemu pokrew-

12