DSC�89

wyobrażenia Siwy sanmukha, czyli o sześciu twarzach i dwunastu oczach ³² i inne.

Po troje oczu mają także śakti Siwy³³ oraz inne rozliczne objawienia bóstwa (Bhairawa³⁴, Subhramanya³⁵ itp.), jak również pewne postacie z jego otoczenia, np. „jedenastu Rudrów” ³⁶, a nawet niektórzy siwaistyczni święci³⁷. Również Ganesia, bóstwo z głową słonia, przedstawiany bywa z pięcioma głowami (słonia), z trojgiem oczu na każdej^S8. Skanda, jeden z „synów’! Siwy, miewa czasam aż 6 głów ³⁹.

Nasza wiedza o hinduizmie weszła w nową fazę od czasu, kiedy odkrycia archeologiczne w rejonie Indu (zwłaszcza te w Mo-hendżo-Daro i Harappa) pozwoliły nam poznać szczątki kultury i religii przedwedyjskiej, która kwitła w III tysiącleciu p.n.e., przed najściem Ariów ⁴⁰.

\

Na jednej z licznych pieczęęi-amulętów znalezionych w Mohendżo-Daro ⁴¹ widnieje (fig. 18) postać zwrócona przodem do”*^-widza, siedząca na stołeczku z nogami zgiętymi, skrzyżowanymi stopami i rozpostartymi szeroko ramionami. Głowa, obciążona parą potężnych rogów, ma trzy twarze, środkową patrzącą na widza, dwie boczne zwrócone profilem. Pod stołkiem widać dwa koziołki czy też antylopy, a dokoła postaci symetrycznie rozmieszczone cztery inne zwierzęta, dwa u góry (nosorożec po prawej stronie, słoń po lewej) i dwa u dołu (bawół po prawej stronie, po lewej tygrys). Ta sama postać (bez zwierząt, czasem i bez stołka) pojawia się i na innych pieczęciach z Mohendżo-Daro, miewa trzy albo tylko jedną twarz ⁴²: trzeba więc, jak się zdaje, przyjąć, że oba typy istniały jednocześnie⁴³. Że trójgłowość nie była obca ideologii i ikonografii kultury przedarvigk'ęi znad! Indu — wnosić to można także z innych pieczęci z Mohendżo-Daro, na których widnieje postać zwierzęca o trzech głowach (różniących się między sobą zwłaszcza kształtem rogów ^u. Zważywszy, że, jak to z wielu danych wynika, stosunki między najdawniejszą kulturą Indu a kulturą Mezopotamii były bardzo bliskie ⁴⁵, można tu też wymienić figurkę 2 czarnego kamienia, pochodzącą z Uruk (ok. 3 100 p.n.e.), a przedstawiającą leżącego barana o trzech głowach ^4tt.

Imię trójgłowego boga z Mohendżo-Daro nie J< st nam znane Możliwe, że zawiera je inskrypcja na pieczęci-amuiecie (fig. 18)

Ul