DSC�70

manów (w wyniku badań nad tercjarnymi

j1 p₀ło\va XIX w. - felyszyzm: 1851 Comtc, 1870 J. Lubbc :k (se-

f kultury);

cer (patriarchalni totemiści i nou.dyczm pasterze);

XIX    w.— animi/.m: 1872 E. 15. Tylor (mntriarc’nlnl zaawansowani rolnicy);

Koniec XIX w. — szkoła astra!i..tyczna;

Koniec XIX w. — totemizm: 188ó William Robertson Smith; Koniec .■» ia'    —¹ pieammiżm: Frazer, 1892 King, 1895 Mai ret,

1902 Hewitt, 1904 Preuss, 1904 Hubert i Mauss, 1907 Vierkandt, 1908 Hart land;

XX    w.— protestanck i psychologia n ligii: 1916 Sćder-blom, 1914 Beth, 1915 Wobbermin, 1917 Rudolf Otto;

V XX w. — monoteizm: (Lang) Schmidt.

Tabela ta, pomijając oczywiste nieścisłości, zdradza nie tylko konstruktywizm pomysłu, ale wprost sztywny schematyzm. Cały bogaty i inspirowany przez najróżnorodniejsze czynniki dorobek religioznawstwa * porównawczego zostaje wtłoczony w pancerz — jednego kierunku rozwojowego, jakiegoś jednego rozwijającego się organicznie Religioznawstwa, zmierzającego ku swojej akini w działalności ojca Wilhelma Schmidta. Pominięto w tej periody-zacji badań wszelkie inne kwestie, a za jedyne kryterium uznano genezę religii. A przecież w latach trzydziestych bieżącego wieku dla uważnego obserwatora religioznawstwa nic powinno być tajne, że religiogeneza schodzi do rzędu Sęlieinprobłemu. Uwarunkowanie społeczne religii, funkcja w cywilizacji, fazy życiowe, wydźwięk klasowy zaczynały już wyraźnie dochodzić do głosu jako nowe, obiecujące tematy. Ale ojciec Schmidt nie chciał togo widzieć. Programowo zaznaczył, jak podano już wyżej, że nie myśli zajmować się krytykami i innymi religioznawcami, bo sam uchwycił całą i wyłączną prawdę.

.Va p> dkn .sienie zasługuje krzyczący konfesjonizm religio-₄... . 1., [y, czego on sam riic zauważ;, ł. H\ ł • pluny Hi rej /. i < *j niż Friedrich Maks Muller ze swym postulatem nieprze-

t    « h > -iwo wyników innej dyscypliny. Gdy ^: :

« i nwi Uv.c; i • oj« i Schmidta: „Obaj, badncy. wic.*r/.ący i ive-

: \ ,cn z ri« j prawda i oceny nie wywierały żadnego vpływu na historyczny opia faktów”³⁴, można mu tylko przykla-

.i.nia. Bo skoro umysł nieprzeciętny, a nawet    I

w .o u\v ... unkow nia r ligijnego, ;o

: mówić o «»<ct n g ' eych pracownikach nau i('\vych.

\t / .. mii* w « i snęło swe piętno *Z< .tcgólnie na religioznawstwie •Dc! m Ono to n: rzuciło Tiohmu, Siklerblornowi, F,. O. .Ta-•i: > vi sjolo ^T,etyczny schemat historii religii (singularis) jako pi i i>u < o pr . v itowania do chr/ ścijaóstwn. Ale już począw-V / V od kalwina {Gerarda van der Leeuwu nastawienie prowyzna-i iowo przekszt detło się w ogólny proreligionizm, broniący religii echczasowej formy bytowania człowieka^|Zaś luteranin idolf Otto sprowadził właściwie wszystkie religic do wspólnego ,, ^; nownika, do apr.oi j cznego i pon idezasowogo stosunku czło-ekn dr> świętości, zwanej numtnosumjco konsekwentnie dopro-v ad ził do końca jego uczeń Gustaw Mensehing, odbierając jakiekolwiek uwarunkowanie wyznaniowe porównawczej historii religii. Po stronie protestanckiej widzimy więc rosnące wyswoba-dz nie się religioznawstwa, począwszy od tendencyjnego pro-elirześcijańsko nastrojonego ewolucjonizmu, przez ogolne nastawienie proreligijne do laicyzacji z lekkimi sympatiami proreligij-nymi. Religioznawstwo katolickie, zmonopolizowane w dużej inie-: e przez ojca Wilhelma* Schmidta" reprezentuje wsteczne Lrzyma-»ę literyzmu biblijnego i kontynuuje rmm uetercm wyjaśniania pochodzenia religii poprzez potrzebę wytłumaczenia sobie : wyczyny sprawczej świata w duchu Akwinaty. Stanowi przedlu-h nie teologii, która je o tyle krępuje, że w rezultacie nie ma dziś twórczego, oryginalnego religioznawcy porównawczego wyznania rzymskokatolickiego. Mircea Eliade jest prawosławny. Nieola Turchi już nie żyje, Charles Robert Zaehner, profesor Oksfordu, jest konwertytą, a reprezentuje właściwie tylko religioznawstwo blisko- i dah kowschodnie.

Teologiczna, średniowieczna dyrektywa wyprowadzania reiigu z myślenia przyczynowo-racjonalisty cznego skazuje Schmidta,

|ak każdego współwyznawcę, na dokonywanie trudnej sztuki