Estreicher1

drzejowska, Maria Pelczarowa, Anna Sieraigiriowska (Gdańsk — Poznań 1969 ss. 151, nlb. 1).    \

Ludwik Grzebień ogłosił Uzupełnienia do Bibliografii Estreicherów z Biblioteki Teologicznej Bobolanum w Warszawie („Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” t. 19: 1969 s. 45- 80).

W sumie więc uzupełnień do III serii Estreichera mamy już sporo. Zebrane razem, wypełniłyby kilka sporych tomów, a przewiduje się również fototypiczną reedycję tej serii.

Polonista początkujący, szukając w III serii Estreichera Pamiętników Paska, znajdzie tam — ku swemu zdziwieniu — pod hasłem Pasek jedynie:

—    Pasek rzemienny ob. Casumenus Julianus Fr. (O zacności i dawności) (Estr. t. XXIV s. 104).

O Janie Chryzostomie zaś w całej serii III głucho. Zagadkę wyjaśnia dopiero seria I. Tam jednak przed polskim wydaniem Pamiętników znajdujemy dziwoląg niemiecki:

—    Denkwiirdigkeiten aus den Regierungsjahren der Konige Johann Ka-simir, Michael Korybut und Johann IV (sic!) von Polen vom Jahre 1656 bis 1688; polnisch herausgegeben vom Graf en Eduard Raczyński, deutsch von dr Gustav Adolf Stenzel, Breslau 1838.

Editio princeps Pamiętników Paska ma u Estreichera następujący opis:

—• Pamiętniki z czasów panowania Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III. Wydana z rękopismu przez Edwarda Raczyńskiego. Poznań 1836 (Estr. wyd. 1 t. III s. 355 - 356).

Że jest to editio expurgata i jakie miejsce zostało z Pamiętników Paska przez pierwszego wydawcę usunięte, tego Estreicher nie wiedział²⁸. Nie podał on także i tej informacji, że wydanie Raczyńskiego jest pozbawione wartości pod względem filologicznym. Jak wielkie było jednak historyczne znaczenie tej edycji, o tym wie każdy badacz romantyzmu. Zwykłe zestawienie dat przekona o tym, jak doniosłą rolę odegrały Pamiętniki Paska w genezie literackiej zarówno niektórych utworów Słowackiego, powstałych w okresie Beniowskiego i Fantazego, jak i Pamiątek Soplicy Henryka Rzewuskiego czy Pamiętników Mroczka Józefa Ignacego Kraszewskiego. Czytelnik Prelekcji paryskich Mickiewicza pamięta, że partie wykładów o literaturach słowiańskich poświęcone Paskowi, wysoko przez Mickiewicza cenionemu, należą do najpiękniejszych kart Mickiewicza — historyka literatury.

Podobnie jest z Wojną chocimską Wacława Potockiego. Na próżno szukalibyśmy jej w serii III. Podaje ją dopiero seria I. Odnajdujemy Wojnę chocimską wprawdzie pod hasłem Potocki, ale czytamy:

—    Wojna Chocimską, Poemat bohatyrski, w 10 częściach przez Andrzeja Lipskiego, Podwojewodziego Sandeokiego, Podczaszego Chełmskiego. Z rę-

^Sh Por. Andrzej Wojtkowski: Cenzura „Pamiętników” Paska, „Ruch Literacki” R. 7: 1932 S. 204—205.

kopismu współczesnego, wydał Stanisław Przyłęcki, Lwów (...) 1850 (...) — (Estr. wyd. 1, t. III s. 509).

Pod takim nagłówkiem ukazała się editio princeps poematu Potockiego, ale wcześniej jeszcze, zanim Estreicher opracował serię I, przyznano utwór Potockiemu, i stąd u Estreichera właściwe rozwiązanie autorstwa.

Przykłady te pouczają, że dla zestawienia wydań zajrzeć trzeba do wszystkich alfabetycznych serii Estreichera, i to w następującym porządku: III (jeśli idzie o stare druki), I (dwukrotnie), IV. Pamiętać należy również o 2 wyd. XIX-wiecznej serii w tym zakresie, w jakim ona dotąd istnieje.

Wykład o Bibliografii Estreichera podany w niniejszej książce uzupełnić można przy pomocy dwu prac: Tadeusz Kalicki i Aniela Mikucka: ,,Bibliografia Polska” Karola Estreichera. Przewodnik... (Warszawa 1936 ss. 62, nlb. 1, tabl. 1); Maria Dembowska: Metoda Bibliografii Polskiej Karola Estreichera (²Warszawa 1970 ss. 104, nlb. 8, tabl. 4).

Pierwsza z wymienionych prac daje jasny wykład Estreichera, nieaktualny o tyle, że seria III kończyła się w r. 1936 na literze S. Przewodnik Kalickiego i Mikuckiej przestudiować należy w czytelni podręcznej, w każdym szczegółowym wypadku zaglądając do odpowiedniego tomu Bibliografii Estreichera.

Podobnie posługiwać się należy książką Dembowskiej, pamiętając

0    tym, że jest to praca o wysokiej randze naukowej; nie wszystkie sprawy poruszane w niej konieczne są dla początkujących polonistów. *

W świetle wszystkiego, co dotąd powiedziano o Bibliografii Estreichera, uprzytomnić sobie łatwo, jak ważną pomocą jest to dzieło. Jest to przecież bibliografia całego naszego piśmiennictwa do końca w. XIX

1    dlatego Estreicher musi się znaleźć na warsztacie naukowym każdego historyka literatury polskiej pracującego nad literaturą naszą sprzed

r.    1900 *•.

Nazwisko Estreichera winno być przez każdego polonistę wymieniane ze szczególnym szacunkiem. Dzieło jego jest chlubą naszej nauki. Ukazanie się serii I Estreichera było wydarzeniem historycznym w naszej nauce, wydarzeniem dokumentującym wobec świata, czym jest nasze piśmiennictwo. W przędmowie do tomu VIII pisał Estreicher: „Do niedawna Niemcy wyobrażali sobie, że nasza literatura to Słowacki, Mickiewicz i Kraszewski. O tych trzech wyższa od literatury Serbów lub Kaszubów. Po wydaniu przeze mnie Bibliografii wyrzekł otwarcie Petzhold, iż nawet ani przeczuwał ogromu materiału literackiego polskiego. Tutaj przemówiła ilość, nie jakość, dobre i to, skoro spędza kataraktę z ócz oślepionych” (s. VI).

Interesujące przykłady, jak dwaj wybitni uczeni, nie zajrzawszy do Estreichera, przeoczyli pewne utwory, których przypomnienie mogłoby wzbogacić ich prace, podał Wiktor Weintraub: Ostatni tom „Bibliografii” Estreichera, „Nauka i Sztuka” R. 1:    1945 nr 2—3,

s.    236—248.

95