etno(4

38 / Laboraloria smysl6w

obraz ingens syltta”, wielkiej pierwotnej puszczy, strefy roślinnego chaosu, niekontrolowanych narodzin początkowej materii, fermentującego błota. Średniowieczny ,.vergier” potwierdzał racjonalny zamysł swego pomysłodawcy ,,par compassetire / fu toz de droi te carreiłre / s*ot a u tani de łonc eon de large*’²⁰ (podzielony na równe kwadraty, wzdłuż i wszerz). W zamkniętej i podzielonej przestrzeni, gdzie „hortensja omatus” („okrągły obraz”) może streścić w sobie „mundi ornat i ssimam rotund i talem**²¹, przyroda pozostaje pod kontrolą. Paniczne przerażenie, demon natury nieposkromionej i dzikiej, nie mają tam dostępu, nie mogą siać lęku i popłochu.

W tym ścisłym geometrycznym porządku, w tej przestrzeni rządzonej przez Euklidesa, gdzie wielość i rozmaitość są racjonalnie programowane przez ludzki zamiar i projekt, kwiaty stają się znakami milczącego porozumienia między człowiekiem a regnum yegetabile²². Chromatyczne rozkosze ogrodów Pomony lub sadów Flory muszą się układać w geometryczną szachownicę o „cudownym porządku , w serię „obrazów wielkiej urody”, chronionych przez „wysokie mury”²³-Niepowstrzymana m generatitra Matki Ziemi, mnożenie się form złożonych w wilgotnym brzuchu podziemia, nicości, która wszystko tworzy i karmi, znajduje nowy wyraz zgodnie z zasadami hortensis archi i ec tura²⁴ (G. B. Ferrari). Ekspansywność nowych gatunków, powstawanie nowych odmian podporządkowane zostają racjonalnej dyscyplinie trudzącego się człowieka, abstrakcyjnej idei ogrodu,

„kompendium rozmaitych cudownych piękności"^2S, kwietnej, sztucznej machinie, zainstalowanej ponownie po to, abyśmy mogli „cieszyć się urokami raju [...) na kawałku ziemi, dzięki przeniesieniu ziemskiego raju albo ogrodu"⁹⁶, przywołaniu — za pomocą zmysłów i dla wytchnienia duszy — utraconych cudów.

„Jest tak wiele odmian kwiatów"! — zauważał uczony autorEconomut del cittadino in villa — „ponieważ starożytni umieścili je pod pełną wyobraźni gwiazdą Merkurego"²⁷. Rozmaitość rządząca światem (JZ powodu wielkiej rozmaitości przyroda jest piękna" — głosiło włoskie powiedzenie z epoki renesansu, ulubione przez Elżbietę I, królową Anglii), źródło fascynacji wprawiające w oszołomienie, zamiast być chaotyczna i burzliwa, musi być umiejętnie wykorzystana w falujących i łagodnych architekturach kwiatowych, kuszących i przyku-

Ogród barokowy w stylu francuskim. Rycina według F. G. Guemiera, 1706