etno21

2 / I.abornloria

^Zl«ysi6_w

Oko. hieroglif Boga. postraegano jako całościowe komi>enclium bosko**.; Iiędącrj światłem, ale przede wszystkim spojrzeniem. wzrokiem i wi^j, doskonałą, bezlitosną kontrolą. Nowoczesna świadomość zintemalizowa. ła oko Boga, ale nie wystarczyło to, by człowiek, opanowawszy techniki autoanalizy, zdołał się od niego uwolnić. Zdobywanie wiedzy i wymiana doświadczeń stały się kolejnymi źródłumi trwogi, rozniecając ogień tlący się w popiele i żarze, które wydawały się już raz na zawsze wygasłe.

Ciało, zrehabilitowane w epoce odrodzenia, zostało na powrót zamknięte w religijnym wymiarze za czasów kontrreformacji, która posłużyła się anatomią jako subtelnym narzędziem, mającym umożliwić ponowne odkrycie Boga. Nóż do sekcji na nowo |X>blogosławktno wraz z chrystianizacją wszystkich (lub prawie wszystkich) dozwolonych zawodów, sztuk, technik i narzędzi pracy. Ciało człow ieka stało się terenem budującego odkry cia i pobożnej misji. Nowym Światem, namacalnym i nieruchomym, obiektem medytacji i badań, w którego wnętrze rzucie można było spojrzenie niepewne, niespokojne, złaknione poznania, fopulamość sekcji anatomicznej wzrosła znacznie, również w wersji „moralnego" widowiska albo okrutnego, krwawego karnawału. Wyniesione na szafot, a następnie zrekonstruowane na stole amfiteatrów anatomicznych udręczone ciało zaznało długiego okresu triumfu, byłoH przedmiotem podziwu i przerażających widowisk, dydaktyczno-nnuko- j wych eksperymentów.

Pośród wszystkich części „machiny cielesnej*’ czaszce przypadało j honorowe miejsce, twarzy zaś przywilej szlachectwa. Kanga członków 1 obniżała się nieuchronnie w hierarchii narządów, w miarę jak zstępo- I wato się w niższe rejony ciała.

Już powierzchnia ludzkiej twarzy jest sama przez się zupełnie wy- 1 starczającym zwierciadłem, mającym odbijać obraz Boskości. lak I troszczącej się o rozmaitość wyglądu ludzi i tak skutecznej w owej 1 rozmaitości osiąganiu, bez żadnej jednak zmiany miejsca ani symetrii, 1 ani ilości jednakowych części, które się na człowieka składają. Kto 1 zatem zdoła nam powiedzieć, jakim lustrem dla światłego umysłu stać ; się może ów świat cudów zamykający się w wewnętrznej budowli sa* fl mego oblicza, gdzie mieszczą się laboratoria zmysłów, ustanowionych | pize* naturę w całości w głowie niczym w najszlachetniejszej części | i - żeby tak powiedzieć - w pałacu ciała ludzkiego?”⁸.

„Świat cudów” zamknięty w czaszce budził nieuchronnie chęć zbliżenia się, niemal wysondowania ukrytych głębi i tajników duszy.

„Cóż by się więc stało, gdyby ci nędznicy {ateiści] mogli przeniknąć ową otchłań cudów, tworzących wnętrze naszego ciała i czyniących z niego siedzibę godną tak potężnego władcy, jakim jest rozumna dusza?

A, co więcej, ową otchłań cudów, które zawiera w sobie sama dusza rozumna, ze swoimi możliwościami, zwyczajami, czynami, ze swoimi zdolnościami czy to fantastycznej, czy umysłowej natury, których jej wciąż przybywa? Zdziwienie powinno się wówczas przemienić w zgrozę, tak jak w wypadku Augustyna, który nie znalazł spokoju nawet w kontemplacji małego ziarenka i zważywszy na wielość tkwiących w nim możliwości oraz drobną masę, wykrzyknął osłupiały, że ogarnia gp przerażenie. Horror est consideranii”⁹.

Podróż do wnętrza człowieka, do otchłani mikrokosmosu, odbywa się równolegle do wędrówki wiodącej do środka tego, co niewidoczne i niewypowiedziane, do odkrycia tajników duszy. Oba kierunki (ku najmniej dostępnym warstwom ciała lub ku niezbadanym głębiom duszy) jawią się jako zstąpienie w otchłań ukrytych prawd, w noc nierozszyfrowanych sekretów. Podobnie kontemplacja ziarna, wraz z całą ogromną potencjalnością w nim zawartą, albo medytacja nad kawałkiem węgla, kruchego i lekkiego, lecz zdolnego przecież wyzwoli ć niepowstrzymaną ognistą energię, przemienić się w płomień, stać się źródłem światła, emanować ciepłem, budziły osłupienie i przerażenie.

Oko, czaszka, serce przechowywały bezcenne skarby. W mózgowych półkulach znajdowała się „otchłań myśli, akademia spekulacji (...j. chaos snów, niezliczone rzeczy, z powodu których żywa głowa nie może nigdy uznać za swe odbicie głowy wyrzeźbionej”^>n. „Bogaty zasób subtelnych organów tkwi w ludzkim ciele”¹¹, mechanizmów „nad wyraz śmiałej natury”. „Śmiałym dziwactwem inwencji” wykazał się Wszechmogący, kiedy postanowił „rzucić okiem na rozległy świat” i zdecydował się „stworzyć jego kompendium, człowieka”¹². „Stwórcą był ten, kto potrafił przemienić nicość w stworzony bezkres i wprowadził góry do źrenicy oka, nie zmniejszając tym samym ich rozmiarów, i zapragnął, by głowa zawierała w sobie nieskończoność światów”¹³.