etno47

164 1 Laboratoria

zenie końci obranych z ciała tak, by odpowiadały strukturze szkieletuj (obraz śmierci ..suchej”), wszystkie te czynności wchodziły w skład! liturgii upadku i odkupienia, rozpadu i ponownych narodzin, podrt. ży — zakładającej jednak powrót — do kruiny śmierci, graniczącej! z krainą życia.

Boloński kronikarz (współziomek wielkiego Mondina de* Luzzi, któ. rrgo^ruz/Aomta. napisana w tym samym okresie, kiedy Dante tworzył Rajs stanowiła najbardziej rozpowszechniony podręcznik do sekcji aż do roku 1543, to jest daty ukazania się De humani corpis fabricm And rei \esalia) wspomina, że 15 lutego 1540 roku „powieszony zmiął] pewien złoczyńca z gór. zwany Bontadino, więziony za kradzież i za-1 bójstwo. Zrobiono na nim sekcję, a potem jego kości tak złożono, że stał wyprostowany, co nie było miłym widokiem ^Só.

Ohydna podobizna nieszczęśnika skazanego na śmierć, symbol „śmiertelni iści” w swej podwójnej brzydocie zbrodniarza i ludzkiej kukiełki pozbawionej ciała, złożonej na nowo, poruszanej sznurkami, przystoi suwanej do naukowego eksperymentu. W czasie karnawału śmierć była czymś całkiem normalnym.

We Florencji makabryczny gust niektórych malarzy, bywalców cmen-l tarzy i kostnic, nawykłych być może jak Leonurdo da Vinci do „przebywania nocą w towarzystwie poćwiartowanych, obdartych ze skóry i przerażająco wyglądających trupów”, skłaniał ich do dziwa nych i okropnych pomysłów. Piero di Cosimo przedstawił prawdopod dobnie w 1511 roku „ogromny wóz ciągnięty przez woły, cały czarny, pomalowany w kości zmarłych i białe krzyże, na wozie zaś stała wysoka Śmierć z sierpem w dłoni, a wokół wozu widać było liczne groby przykryte płytami. Tam, gdzie taniec śmierci się zatrzymywał, groby się otwierały i wychodziły z nich postacie ubrane w czarne giezła. na których namalowane były kości nieboszczyków, podobnie jak na ramionach, piersi i nogach [...]. Na głuchy dźwięk trąb zmarli ci wydobywali z siebie ochrypły głos, wychylali się z grobów do połowy, po czym siadali na płytach i śpiewali do pełnej smutku muzyki taką oto podniosłą pieśń: «Byliśmy tacy jak wy / będziecie nam podobni jesteśmy martwi, jak widzicie / was też będą widzieć jako martwych !•••)»• Ta ponura pieśń i cały ten „dziwaczny i okropny pomysł”, wbrew temu, co można by sądzić, „sprawiał publiczności wielką przy jemność*

165 / Anatomie nicości

, _ora%vdziwą satysfakcję - to słowa Giorgia Vasariego - ludzkim

„podobamom .

publiczne obdzieranie z mięsa i skóry zdawało się z drugiej strony dostarczać nowych impulsów i dodatkowych materiałów owym „efek-100 obcości, makabrycznym lub groteskowym, wybitnie przeintelek-Hializowanym"⁵', które Roberto Paolo Ciardi postrzega słusznie w planszach Juana Valverdego, ucznia Realda Cołomba. W 1556 roku opublikował on Historia de la composicion del cuerpo humano. Dzieło to przetłumaczono wkrótce na włoski i stało się ono jedną z najbardziej czytanych, studiowanych i oglądanych książek późnego odrodzenia. Z pewnością szczególnym pomysłem był sztych przedstawiający strupa na stole sekcyjnym, na którym dokonuje sekcji inny trup. na którym sekcję już przeprowadzono"⁵⁹. Jednakże również trup obdzierający się sam ze skóry dostarczyć nam może dreszczy nie wyłącznie intelektualnej natury. Jeśli niezamierzone efekty groteskowe zrównoważyć mogą nieznośny niemal horror dydaktyczny planszy, na której splanchno-ekshibicjonista zagląda i zachęca do zaglądania we własny otwarty brzuch, a poćwiartowany unosi za pomocą ust przeponę, aby wzrok obserwatora mógł zapuścić się w jego wnętrze, to pewne niewyobrażalne sceny, rozgrywające się w miejscach kazni, przypominały bardzo sztychy Caspara Becerry, przedstawiającego graficznie anatomie Valverdego. Kronikarski sztych Jacopa Rainieriego z 1540 roku ukazuje niejakiego Pirona z Bazzano, rozszarpywanego obcęgami w trakcie prowadzenia na płac, gdzie ma zostać poćwiartowany żywcem. Ale i tu podobieństwo z Valverdem jest zaskakujące: „ów Piron przyglądał się sobie cały czas, kiedy kat wbił mu nóż w pierś, a nawet kiedy rozciął mu ją całą, tak że można było widzieć serce i inne wnętrzności’^. Cały szereg splanchno-eks* hibicjonistów opuszcza place i traktaty anatomiczne, aby wkroczyć pełnoprawnie do religijnego malarstwa (i literatury), gdzie nierzadko spotkać można świętego męczennika przyglądającego się z kamiennym spokojem, jeśli nie wręcz z zainteresowaniem i rozbawieniem, jak wypruwa mu się kiszki. Niczym doskonały ekshibicjonista, całkowicie obojętny, zachowuje się ów flamandzki święty Erazm, patrzący, jak kat nawija na kołowrotek jego długie udręczone jelita w obecności cesarza.