File0031 (4)

uwzględniono indywidualności ludu. Uwzględnić też nie pra-gniono; celem była assymilacya ludu do inteligencyi miejskiej.

Dziś w chwili przełomu wypadnie kuć znowu jednę ustawę po drugiej. Oby zerwano choć dziś jeszcze z metodą assymila-cyjną! Oby pamiętano, dla kogo te ustawy i kto je będzie wykonywać; przedewszystkiem zaś, oby nie narzucano praw, z których nikt inaczej skorzystać nie zdoła, jak tylko na złe. Żadne ustawy nie przemienią życia wiejskiego ludu na życie miejskiej inteligencyi podczas wakacyj; przemiana też taka wcale potrzebną nie jest, nie dodałaby ona bynajmniej siły organizmowi społecznemu. Gdyby się wypełniły marzenia liberalnych ustawodawców, naród składałby się właściwie z jednej tylko warstwy i przestałby być — narodem.

Niepolitycznie jest, że najwięksi przyjaciele ludu zaga-dnieni: co dać ludowi ?, niemają do dziś dnia innej odpowiedzi, jak tę: dać mu wszystko, co sami mamy — podczas gdy odpowiedź powinna brzmieć: wszystko, czego lud potrzebuje. My bowiem mamy sporo rzeczy ludowi niepotrzebnych, a co gorsza, sporo takich, które nam samym są arcyszkodliwe; mamy sporo trucizn, które dlatego tylko cieszą się naszą pobłażliwością, że działają zbyt powoli, żeby działanie ich spostrzedz z małej perspektywy życia jednego pokolenia. Dążąc do assy-milacyi społecznej ludu wiejskiego poroznosimy po wsiach także te trucizny, jak je już poroznoszono w znacznej części Francyi i Niemiec (choćby tylko n. p. indyferentyzm religijny lub manię do urzędów i tytułów).

Dawajcie ludowi nie to, czego wy potrzebujecie, ale to, co jemu potrzebne!

Potrzeby — czy to którejkolwiek jednostki, czy jakiejkolwiek warstwy — bywają dwojakie: uznawane i nieuznawane. Obok lego zasadniczego podziału rozróżnić należy inny jeszcze, a mianowicie na: rzeczywiste, wmówione i urojone; rzeczywiste mogą być odczute lub wmówione; wmówione mogą być rzeczywiste i urojone; urojone wreszcie mogą być odczute i wmówione.

Naczelny podział na potrzeby uznawane i nieuznawane ma ten powód, że w polityce trzeba się liczyć nader skrzętnie z psychologią; dlatego też najważniejszą stanowczo okolicznością jest wzgląd na to, czy lud sam pewną potrzebę uznaje, czy też władze narzucają mu uczynienie zadość pewnej jego potrzebie (choćby najoczywistszej) wbrew jego woli. Takie narzucanie przynieść może względną korzyść wtedy tylko, jeżeli władza ma na tyle przewagi, jeżeli może bez szkody społecznej użyć do tyła przemocy, żeby raz na zawsze stłumić jakąkolwiek myśl o oporze; taki zaś stosunek władzy do podwładnych należy do arcyrzadkich wyjątków, bo wymaga nietylko wielkiej potęgi tej władzy, ale leż zarazem i to koniecznie małej oporności u podwładnych. Dobrodziejstwo narzucone nigdy nie daje zadowolenia, a bardzo rzadko osiąga cel zamierzony.

Trzeba też być niesłychanie ostrożnym w narzucaniu ludowi dobrodziejstw, nawet takich, których dobroczynność najmniejszej nie może ulegać wątpliwości; a cóż dopiero mówić

0    całym szeregu potrzeb ludowych, o których my sami mamy rozdwojone zdania. Nie jestżeź to robieniem eksperymentów na chłopskiej skórze?

Narzucanie czegokolwiek, czego potrzeby lud sam nie uznaje, ma zawsze wątpliwą wartość, a czasem wprost cofa załatwienie sprawy.

Czem bardziej zależy na powodzeniu jakiej sprawy, tern bardziej dbać trzeba, żeby przeciw niej nie wywoływać oporu. Lepiej sprawę jakąś załatwić o dziesięć lat później, a zgodnie, niż ją narzucać w mylnem mniemaniu, że skoro tylko o kilka lat wcześniej rzecz się przeprowadzi, i owoce również wcześniej się okażą. Nie, ile bowiem dobrego z wprowadzenia in-stytucyi wypłynie, tyleż przynajmniej zrodzi się złego z oporu przeciw niej. Oczywiście, mam na myśli nie jakiś procent opornych, ale takie wypadki, w których opór jest ogólnym

1    ma za sobą większość. Ten opór tern bardziej wytęża siły do działania w przeciwnym kierunku, im zasobniejszym umysłowo i maleryalnie jest lud. Im lepszy jest Mazur, im więcej