filozofia egzamin6

•tomów itumMzył wył^came Icti m®dianłc«»ym ciężarem: dlatego ruch ten odbywa ^ w fcierunloi z gócy na dół. Odyby wszakże atomy wszystkie spadały równomiernie _WfyJ tainym kierunku, to układ acta o*e ulegałby zmianie. Aby więc wytłumaczyó zmiany _a. cbodrące w iwiorie. Epikur przyjmował. *e atomy spadając odchylają nią od pionu; mnie! mai. fe odchylenia wyatarezają. *»y wythimaciyó całą różnorodność w układzie świa«a i w jefo dnejach. Zaranm wprowadza! przez nie wolność, robił wyłom w ściśle prayczy. noaej. mecłianBtycmcj koncepcji «wlata.

Mimo ten wyłom, sądził, te wyjaśnia świat jako wynik mechanicznie działający materialnych sił. To było dla Epikura najważniejsze:    bo stąd wyprowadzi! wnioak.

0    który ma chodziło: te przyroda tłumaczy *aę sama. bez udziału bóstw. Nie byt ateistą: bogowie istniej*, a* wieczni, szczęśliwi, wolni od zła. ale bytuj* w pozadwiatach

1    w błogim, niezmąconym spokoju, nie wtrącając się do losów świata, bod co wymaga wysiłku i troski, a te nie dadzą się pogodzić * doskonałym i szczęśliwym bytowaniem bogów; blutmerstwem jest obarczanie ich czynnością, która nie jest ich godna. Oni są tylko wzorami dla świata.

j^li bogowie nic mają udziału w losach świata, to nie ma powodu obawiać się ich. Nauka Epikura _awalnięta więc człowieka od jednego z najgorszych lęków ludzkich: lęku przed bogami.

2. Psychologia bez nid%oERTU.NFJ duszy Największą trudność dla systemu matę-rialistycznego stanowiło wyjaśnienie zjawisk psychicznych; ale z tej trudności Epikur, jak zresztą ogromna większość starożytnych, niezupełnie sobie zdawał sprawę. By! przeko-nony, żc dusza, jako rzeczywista i czynna, musi być cielesna. Jest cielesna, ale — zgodnie z powszechnym w starożytności poglądem — innej natury niż ciała: pojmował ją jakby jakiś koloid, jako materię płynną rozprowadzoną po całym ciele, na podobieństwo ciepła Dusza « ciało są dwiema materiami, dwoma rodzajami atomów, oddziaływającymi na siebie wzajem. Duua. jak wszystko cielesne, jest w ruchu, a wynikiem jej ruchu jest życie i świadomość. wrażenia są przemianami, dokonywanymi w duszy przez działające na nią przedmioty rew nętr i sir Różnorodności funkcji psychicznych Epikur me umiał wytłumaczyć inaczej, niż zakładając, że dusza składa się z różnych materii, że jedna materia jest przyczyną spokoju, druga — ruchu, trzecia — ciepła, podtrzymującego życie, czwarta, najsab-tolninjsTn — czynności psychicznych.

Dusza jest złożonym układem cielesaym. więc — jest zniszczalna, ze śmiercią

kończy się jej istnienie. Wiara w nieśmiertelność jest złudzeniem. Więc - nieuzasadniona

jest obawa śmierci, to źródło niepokoju, a przeto i nieszczęść ludzkich. „Śmierć nas nic nie obchodzi, bo zło i dobro jest tylko tam, gdzie można coś odczuwać zmysłami, śmierć zaś jest końcem zmysłowego odczuwania". Kto to zrozumie, wyzbędzie się lęku przed śmiercią przekona się. te nie ma przed nim nieskończonych perspektyw cierpienia, n skonceatn ■ wa w ry swe zabiegi oa życiu doczesnym, jedynym, jakie nam jest dane, będzte umiał odpowiednio je wyzyskać i osiągnąć szczęście, do którego nieśmiertelność

Jak fizyka Epikura, obchodząca się bez interwencji bóstw w przyrodzie, uwalniała lyifu^przed bóatwami, tak jego psychologia bez nicśmiertclnej duszy miała uwolnić

^|tf^|r"^łi    ■■■■■■

człowieka, cztery obawy: 1) przed 3) przed bogami, 4> przed śmiercią.

„Poczwórnym lekarstwem" na te cztery cierpienia miału być filozofia Epikura; dwu pierwsi® leczyła jog o etyka, dwa następne jego fizyka: I) radość. która fMt jedynym dobrem, łatwa jest do zdobycia, jedli tylko człowiek żyje rozumnie; 2) cierpienie, które jest jedynym den. łatwe jest do zniesienia, bo gdy jest silne, to nie jest długotrwale, n gdy długotrwałe, tonie silne; a zresztą, to nie cierpienie naprawdę dokucza ludziom, lecz lęk przed cierpię-■tom; 3) bogów nic ma się co lękać, bo nic mieszają się do życia ludzkiego; 4> i śmierci nic, bo „największe zło, śmierć, nie dotyka nas ani trochę, gdyż póki jesteśmy, nie ma fanierri, a odkąd jest śmierć, nie ma nas". Ludzkość, dzięki kulturze, jaką sobie wywal-oyłs. zdołała już osiągnąć pewną ilość szczęścia. Wbrew Platonowi i stoikom Epikur nie wierzył w „wiek złoty", który by był początkiem dziejów ludzkości; przeciwnie, nigdy człowiek nie był bardziej nieszczęśliwy, bo bardziej podległy lękom, niż w stanie pierwotnym. Odtąd osiągnął przynajmniej spokój w stosunku do przyrody i innych łudzi. Reszty dokona trafna filozofia.

Uczniowie sławili Epikura jako pierwszego, który poznał, że nie dzięki pomyślnym warunkom człowiek jest szczęśliwy; że szczęście leży nie w warunkach, lecz w samym atowieku. Nie ma sił wyższych, które zajmowałyby się jego losami; nikt mu nie przeszkodzi, ale też i nikt nie pomoże; jest zdany na siebie i sam za swe szczęście wyłącznie odpowiedzialny. Epikur był nie tylko uczonym, ale więcej jeszcze apostołem szczęśliwego tjria, i szkoła jego stała się raczej sektą niż związkiem naukowym, sektą, pragnącą wieść tycie wyzbyte z przesądów, w przekonaniu, że będzie ono pogodne i szczęśliwe.

III. LOGIKA. Źródłem nieszczęścia są tedy przesądy, warunkiem szczęścia jest oświecony umysł. Potrzebna jest więc do szczęścia kultura myśli i należy uprawiać logikę. Ale zagłębianie się w szczegóły jest zbędne: teorią pojęć i sądu. sylogizmem, dowodzeniem, definicją, klasyfikacją — tym wszystkim, co od Arystotelesa stanowiło teren logiki. Epikur nie zajmował się. Chodziło mu jedynie o umiejętność odróżniania prawdy od fałszu. Tak pojętą logikę — jako kry teriologię — nazywał kanoniką, od greckiego „kanon" (wwr), czyli miara, kryterium.

I. Sensualizm epistkmologiczny. Stanowisko, jakie Epikur w niej zajął, było senso-ahtyczne: przez wrażenia zmysłowe, i tylko przez nie. można malaśó prawdę. Wrażenia odtwarzają rzeczywistość taką, jaka jest; nacechowane są jasnością i doją poczucie oczywistości (ćwfpyeia). O rzeczach, których nie postrzegamy, możemy sądzić jedynie pośrednio, na podstawie innych wrażeń; wrażenia tedy są miarą dla wszelkiego poznania, czyli u kryteriami.

A dotyczy to każdego wrażenia. Gdyby choć co do jednego zachodziło podejrzenie, to błędnie ujmuje rzeczy, to wrażenia przestałyby być kryteriami. Epikur nie cofnął się przed absurdalnym poglądem, że sny i halucynacje obłąkanych również są prawdziwe. Nikt nigdy nie posunął dalej sensualizmu w teorii poznania. A jednak Epikur nie traktował sprawy naiwnie, wiedział, że ulegamy błędom 1 złudzeniom. Trudności rozwiązywał ^w *cn sposób, że błędy i złudzenia przypisywane zmysłom, kładł wyłącznie na karb — rąds: przez to mógł już bezpośrednie wrażenie uważać za nieomylne. Niemniej pozostawał fakt, że jeden i ten sam rzeczywisty przedmiot wywołuje zupełnie odmienne mienia. Dla wyjaśnienia go Epikur odwołał się do Demokrytęjskiej teorii „podobizn” (tlłaja): Wrażenia nigdy nie kłamią, ale dotyczą bezpośrednio nie samych przedmiotów, ku podobizn, które odrywąją się od przedmiotów i dostają się do narządów postrze-

143