Foto0481

Badania statystyczne, będąc złożonym procesem i obejmując określone zbiorowości osób, rzeczy i zjawisk, wymagają określonej metody postępowania. Uwarunkowane jest to celem badania, rodzajem zbiorowości statystycznej, tematem badania i jego szczegółowością oraz dysponowanymi środkami . Tak więc wyróżnia się: badania pełne (obejmujące wszystkie jednostki statystyczne danej zbiorowości statystycznejX badania niepełne (obejmujące niektóre jednostki zbiorowości statystycznej) oraz szacunki interpolacyjne (szacowanie nieznanych wartości cechy na podstawie znanych wartości sąsiednich) i ekstrapolacyjne (szacowanie wartości wykraczających poza przedział wartości znanych). Badania częściowe mogą być przeprowadzone między innymi w sytuacji kiedy: zbiorowość statystyczna jest liczna; byłyby one zbyt kosztowne; zajmowałyby zbyt wiele czasu oraz kiedy w grę wchodzą wyniki orientacyjne.

Hipoteza statystyczna to każde przypuszczenie, które dotyczy zbiorowości generalnej bez prowadzenia badań pełnych "* (hipoteza statystyczna - sąd o populacji generalnej dotyczący parametrów łub postaci funkcyjnej rozkładu prawdopodobieństwa, wydany bez przeprowadzenia wyczerpujątych badań)¹¹⁹. Hipoteza, zgodnie z regułami obowiązującymi w statystyce, powinna być tak sformułowana, by łatwo można ją było przyjąć łub odrzucić. Ogólnie mówiąc, hipotezy mogą dotyczyć:

a)    wartości badanych zmiennych, np. średni wiek kandydatów (oficerów) na uzupełniające studia magisterskie do Akademii Obrony Narodowej wynosi 31 lat;

b)    różnicy między cechami opisującymi badaną grupę (populację), np. obrona przeciwlotnicza lufowa skuteczniej zwalcza nisko lecące cele niż obrona przeciw-lotnicza rakietowa;

c)    zależności między badanymi zmiennymi, np. istnieje silna korelacja dodatnia między liczbą zużytych rakiet (samonaprowadzających się) typu powietrze--powietrze przez samolot myśliwski w czasie ataku a prawdopodobieństwem trafienia w ceJ;

dj „kształtu” zależności badanych zmiennych, np. istnieje wykładnicza zależność między czasem przebywania żołnierza w jednostkach powietrznodesantowych a wzrostem jego tężyzny fizycznej;

e) porównania rozkładu zmiennych, np. rozkład zmiennej „wiek poborowych” jest rozkładem normalnym.

Weryfikacji prawdziwości hipotez statystycznych dokonuje się najczęściej na podstawie (trzymanych wyników z próby losowej. Proces weryfikacji hipotezy przebiega według pewnego schematu postępowania nazywanego testem statystycznym. Testy te pozwalają, na podstawie wyników z próby losowej, podjąć

E W cdo dcfcoBMśa poprawnej analizy statystycznej danej zbiorowości należy wybrać takie cc-<by, rumowi* iatotną wtatówoić badanego zjawiska. Niewłaściwy dobór cech może prowadzić deMuywycb wTHosfców.

HIg St»*z, Przytttpny kurt statyttyki w oparciu o program STAT1STICA PL na przykładach z medycyny, ftadfoflPohfca, Kraków 1993,

■    analizy danych markttltm/wych, PWN, Warszawa 19%.

decyzję o odrzuceniu lub przyjęciu postawionej hipotezy - dokonywane jest wnioskowanie statystyczne¹²⁰.

Pomiar to czynność przyporządkowywania liczb przedmiotom lub wydarzeniom zgodnie z pewnym zbiorem reguł. Skala pomiarowa składa się z symboli (cyfry, liteiy), za pomocą których ujmuje się wyniki pomiaru. Najczęściej wyróżnia się cztery skale pomiaru: nominalną, porządkową (rangową), przedziałową (równomierną) i ilorazową.

3.2. SKALE POMIAROWE

Z podziałem cech na jakościowe i ilościowe wiąże się również stosowanie różnych statystycznych metod badania. Po wytypowaniu cech, które interesują badacza, należy podjąć decyzję, jak będzie mierzona jej wartość. Na przykład liczbę trafień do tarczy możemy określić, używając wyrażeń: „poniżej normy”, „w normie”, „powyżej normy”, łub liczbę uzyskanych punktów (np. do dziesięciu). Podobnie badając wzrost mężczyzn zgłaszających się do komisji poborowych, możemy określić tę wielkość w centymetrach albo ożywać określeń: „niski”, „średni”, „wysoki”. Wybór takiego czy innego pomiaru zależy oczywiście od celu badania. Trzeba pamiętać, źe w trakcie opracowywania informacji można przejść z bardzo ścisłych i dokładnych pomiarów do skali niższego rzędu. Odwrotna droga jot niemożliwa (np. przejście z określeń „niski”, „średni”, „wysoki” na wielkości wyrażone w centymetrach).

3.2.1. Skala nominalna

Skala nominalna składa się z symboli wskazujących na przynależność przedmiotów, osób, rzeczy do pewnych klas. Podstawową operacją pomiarową jest tu operacja identyfikacji kategorii, do której należy zaliczyć wynik. Skala nominalna dotyczy cech o charakterze jakościowym’²¹. Dla przykładu: dzielą: żołnierzy w plutonie medycznym na grupę kobiet i mężczyzn, wykorzystujemy skalę nominalną dla cechy jakościowej - płeć. Poniżej podajemy przykłady zastosowania skali nominalnej:

a)    klasyfikacja osób badanych według stanowiska:

1. Asystent 2. Adiunkt 3. Profesor

b)    klasyfikacja wyników badań według rodzaju odpowiedzi:

1. Tak 2. Nie

^,J*Zob. tabela 3.

11 Ibidem.