Foto0663

w

upowszechniać. Jest to jeden z warunków zrównoważonego rozwoju umożliwiającego przetrwanie gatunku homo sapiens. W przeciwnym razie może grozić mu totalna katastrofa. Tymczasem jednak w odniesieniu do problemów bezpieczeństwa zdaje się dominować myślenie: „bliższa ciału koszula” oraz związane Si tym „egoistyczne” zachowania i działania mające służyć zapewnieniu bezpie-fćzeństwa jednego podmiotu kosztem innych. Optymistyczne może być jednak to, że zainteresowanie problematyką kultury bezpieczeństwa - również w naszym kraju - wzrasta*, co może być symptomem „zrzucania” swoistego „garbu” egoistycznego myślenia o bezpieczeństwie, dominującego przez wiele wieków w świadomości człowieka.

Myśląc o podmiocie bezpieczeństwa z innej perspektywy, możemy mówić o podmiocie fizycznym lub prawnym. Mówiąc o podmiocie fizycznym mamy na myśli pojedynczego człowieka, małą grupę społeczną, np. rodzinę, społeczność lokalną, społeczeństwo (naród) lub - szerzej rzecz biorąc - Człowieka jako gatunek (homo sapiens). Zaś pod pojęciem podmiot prawny będziemy rozumieć instytucje i organizacje, poszczególne państwa, firmy narodowe i ponadnarodowe, np. korporacje, itp.

Zarówno podmioty fizyczne, jak i prawne nie mogą żyć i funkcjonować w dłuższym przedziale czasu bez zaspokojenia jednej z podstawowych potrzeb, jaką jest potrzeba bezpieczeństwa. Warto jednak pamiętać o tym, że nie można rozpatrywać bezpieczeństwa „tak w ogóle”, bez odniesienia go do konkretnego podmiotu. Zagadnienie to zostanie szerzej omówione w ramach podrozdziału dotyczącego podmiotowego modelu bezpieczeństwa, ale także w innych częściach tej książki.

Jednak bezpieczeństwo danego podmiotu zależy nie tylko od tego, jaki dany podmiot jest, ale także od tego, jak on staje się, czyli w jaki sposób podmiot zmienia się i zachowuje się w konkretnych sytuacjach w relacjach z otoczeniem. Innymi słowy - w jaki sposób funkcjonuje on w różnych środowiskach¹. Jest to niewątpliwie istotne w tzw. normalnych warunkach, w „prozie tycia codziennego”. Jednak szczególnego znaczenia nabiera w trudnych, kryzysowych sytuacjach. Ważne jest wówczas to, czy dany podmiot jest aktywny, przedsiębiorczy i innowacyjny, czy też biernie czeka na rozwój sytuacji z nadzieją, żo „...jakoś to będzie”. W obu tych rodzajach sytuacji, czyli w warunkach „normalnych” i „kryzysowych”, ważne jest również to, czy zachowuje się on mądrze podejmując działania służące umacnianiu bezpieczeństwa nie tylko „dziś", ale i w przyszłości, czy też zachowuje się on nieodpowiedzialnie l „krótkowzrocznie "? Niestety tycie dostarcza wielu przykładów na to, że ten drugi rodzaj zachowań [nieodpowiedzialnych i „krótkowzrocznych”) nie należy do

rzadkości. W sytuacji, kiedy świat staje się globalną wioską² czy raczej globalnym miastem, problemy te wpływają nie tylko na bezpieczeństwo danego podmiotu, ale i jego otoczenia, a w nim innych podmiotów. Chociaż są to trudne problemy, a odpowiedzi na nie wydają się jeszcze trudniejsze, to jednak nie oznacza wcale, że nie należy ich stawiać i poszukiwać na nie odpowiedzi. Pytania te mogą być przydatne w badaniach i w procesie dydaktycznym, ale także -a może przede wszystkim - stanowić inspirację dla praktyków.

Nawet tzw. potoczna obserwacja pozwala zauważyć, że zarówno pojedyncze osoby, jak i całe grupy społeczne, charakteryzują się różnymi postawami, różnymi zachowaniami, działaniami i współdziałaniami - bądź to służącymi zachowaniu i umacnianiu ich bezpieczeństwa, albo przeciwnie. Są to istotne wyznaczniki kultury bezpieczeństwa tych podmiotów, o czym szerzej w dalszej części książki. Warto jednak w tym momencie wspomnieć, że kultura bezpieczeństwa wpływa na funkcjonowanie podmiotów w ich środowisku, a tym samym w dużym stopniu decyduje o ich bezpieczeństwie. Bowiem w procesie funkcjonowania podmiotu w jego środowisku nie tylko zmienia on środowisko (w sensie pozytywnym lub negatywnym), ale także zmienia on siebie, etyli staje się³. Może być to zmiana pozytywna - etyli rozwój podmiotu, albo zmiana negatywna - etyli regres.

W praktyce funkcjonowania podmiotów zmieniają się także relacje między podmiotem i jego otoczeniem. Refleksja na ten temat wydaje się być ważna jako że właśnie jakość tych relacji decyduje nie tylko o bezpieczeństwie podmiotu, ale i o jakości środowiska rozpatrywanego nie tylko „tu i teraz”, ale i w przyszłości. Zmiana tych relacji może bowiem przynosić pozytywne lub negatywne skutki dla podmiotu i dla jego otoczenia (środowiska) - tego bliższego lub dalszego, rozumianego w sensie przestrzennym i czasowym, ale także w sensie emocjonalnym⁴. Niestety dotychczas zbyt rzadko zwracano uwagę na ten (emocjonalny) aspekt bezpieczeństwa, co nie sprtyjało zachowaniu i kształtowaniu właściwych relacji między podmiotami a ich otoczeniem.

Zanim pokrótce przedstawimy, w jaki sposób funkcjonowanie podmiotów w relacjach z otoczeniem wpływa na ich bezpieczeństwo, spróbujmy przybliżyć niektóre, bardziej szczegółowe pojęcia przydatne do tego celu. Zastanówmy się więc, jak w literaturze rozumiane są takie pojęcia charakteryzujące podmioty, jak: potrzeba, wartość, norma, cel, dobro, zasób, interes, zachowania, działania 1 współdziałania, wzrost i rozwój oraz jakie są wzajemne zależności między nimi.

1

Sgra . Htrtelagy a tym. m.łn., tematyka konferencji naukowych, tytuły publikacji naukowych i popu-WWjpto|nupyltf«>łę^ni(i w szkołach | uczelniach.

1(4; Zagadnienie to zostanie szerzę] omówione w Jed-

2

H McUulm Wybór pism, WBrswwą 1977,

3

" Plutego - młętliy Innymi - trakląlo się bezpieczeństwo nip tylkojiko *tan> siei proces,

4

Niektóre osoby «ą nem bliskie emocjonalnie, lubimy« g nawet kochamy je. inne ffl - nlcko-niwzitio.