ekonomika (151)

300

9. Koszty w tramp nul.

9.3. Ewidencja kosztów własnych

w przedsiębiorstwach transportowych

Operacja ewidencji i rozliczania kosztów własnych jest zasadniczym zadaniem rachunku kosztów (rys. 9.4).

Rys. 9.4. Schemat ewidencji i rozliczania kosztów Źródło; opracowanie własne.

Proces rozliczania kosztów przedsiębiorstwa transportowego według tradycyjnych systemów rachunku kosztów (opartych na kosztach pełnych) składa się z trzech podstawowych faz:

•    pomiar, ewidencja i rozliczenie w układzie rodzajowym (zaliczanie kosztów do rodzajów);

•    rozliczanie kosztów na typy działalności i miejsca powstawania;

•    rozliczanie w układzie kalkulacyjnym (przypisanie kosztów do ich nośników).

Rachunek kosztów zajmuje istotne miejsce w systemie informacyjnym przedsiębiorstwa i jest szeroko wykorzystywany w procesie zarządzania, opracowywania strategii działalności, czy planowania dalszego rozwoju. Dla potrzeb rachunkowości zarządczej coraz częściej stosowanej w przedsiębiorstwach wykorzystuje się rachunek kosztów zmiennych, czyli rozlicza się koszty w zależności od ich związku z wielkością produkcji. Rachunek ten opiera się na oddzieleniu kosztów stałych od kosztów zmiennych produkcji i na odmiennym podejściu do nich. Koszty stale i zmienne są istotnymi elementami układu kalkulacyjnego kosztów w przedsiębiorstwach transportowych.

9.4. Koszty w układzie rodzajowym

Podstawowym układem strukturalnym całkowitych kosztów własnych przedsiębiorstw transportowych jest ich podział na rodzaje, w celu określenia pieniężnego poziomu zużycia poszczególnych czynników produkcji. W układzie tym wyróżnia się składniki syntetyczne, identyczne dla przedsiębiorstw wszystkich działów gospodarki, ustalone w ustawie o rachunkowości, i pozycje analityczne, których wyodrębnienie zależy od specyfiki przedsiębiorstwa.

Podstawowymi składnikami syntetycznymi układu rodzajowego kosztów polskich przedsiębiorstw są:

•    amortyzacja;

■ zużycie materiałów i energii;

•    usługi obce;

•    wynagrodzenia;

•    ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia;

•    podatki i opłaty;

•    pozostałe koszty rodzajowe.

Do pozycji analitycznych kosztów w przedsiębiorstwach transportowych możemy zaliczyć np. koszty podróży służbowych, koszty ogumienia w transporcie samochodowym, czy zużycia paliwa trakcyjnego w transporcie kolejowym.

W ramach ewidencji kosztów rodzajowych można zastosować też podział na koszty materialne i niematerialne. Do kosztów materialnych zaliczymy: koszty amortyzacji, paliwa, olejów, energii elektrycznej, usług remontowych, telekomunikacyjnych, obcych usług transportowych, ogumienia. Natomiast podstawowe koszty o charakterze niematerialnym to: koszty wynagrodzeni za pracę, narzutów na wynagrodzenia (m.in. ubezpieczeń społecznych), podróży służbowych, odpisów na fundusze specjalne (socjalny, mieszkaniowy), koszty finansowe (opłaty bankowe, odsetki od kredytów), czynsze i dzierżawy, opłaty za licencje i zezwolenia międzynarodowe

Układ rodzajowy kosztów w przedsiębiorstwach transportu samochodowego zdominowany jest: amortyzacją pojazdów samochodowych i pozostałych środków trwałych, zużyciem materiałów jezdnych, olejów i smarów, ogumienia, kosztami naprawy i obsługi eksploatacyjnej, wynagrodzeniami wraz z narzutami (ubezpieczenia społeczne, odpisy na fundusze związane z ochroną pracy, reasekuracją przed skutkami bezrobocia i ochroną osób niepełnosprawnych), delegacjami służbowymi i ubezpieczeniami pojazdów oraz ładunków.

Koszty rodzajowe są naliczane w różny sposób. Materiały, paliwo, energia i usługi obce są naliczane i ewidencjonowane według rzeczywistej ilości zużycia i ceny widniejącej na fakturze zakupu. Koszty materiałów i energii obejmują: materiały podstawowe, materiały pomocnicze, paliwa, smary, oleje, opakowania, jednostki ładunkowe, części zamienne maszyn i urządzeń, koszty wody, gazu, energii elektrycznej, a także materiały biurowe i reklamowe, zakup książek, wydawnictw periodycznych i informacyjnych, kalendarzy itp. Z a korzystne zjawisko uznaje się obniżanie się w kosztach całkowitych udziału materiałów, paliw i energii. Mimo że transport nie wytwarza dóbr rzeczowych, te grupy rodzajowe kosztów stanowią zwykle znaczącą pozycję (około 20%). Obniżanie się tego udziału świadczy o dokonującym się postępie technicznym, zmniejszaniu się materiało- i energochłonności.

«oo

W. Grzywacz, J. Bumewia, op eśt., s. 237.