ekonomika (168)

*^>r3Cy stawkach degresywnych opłata za każdą jednostkę produkcji zmniejsza się ^w™ wzrostem produkcji (ze wzrostem odległości, ze wzrostem masy tadun-*^cu)- 'cynika to ze zmniejszania się kosztów jednostkowych wraz ze wzrostem wielkości produkcji. Z kolei przy stawkach progresywnych opłata za każdą na-stępną jednostkę produkcji rośnie wraz ze wzrostem tej produkcji. Stosowanie stawek progresywnych jest najczęściej świadomym odstępstwem od wysokości kosztów jednostkowych. Są one narzędziem realizacji określonych celów polityki transportowej, np. ograniczenia danego typu przewozów. Mogą też wynikać z przyrostu kosztów po przekroczeniu optymalnego przedziału produkcji, szybkości przewozu lub odległości

Różnicowanie stawek taryfowych jest realizowane za pomocą różniczki pionowej i poziomej Różniczka pionowa uwzględnia odległość i trasę przewozu, natomiast różniczka pozioma — wszystkie pozostałe czynniki.

W różnicowaniu taryf szczególne znaczenie ma różniczka pionowa, ze względu na przestrzenny charakter produkcji transportowej. Wysokość opłaty całkowitej za przewóz zależy nie tylko od przyjętej stawki jednostkowej, ale także od układu ta heli Odległość przewozu może być uwzględniana w mniej lub bardziej dokładny sposób. Z tego względu można wyróżnić taryfy kilometryczne lub strefowe. Taryfy kilometry czne charakteryzują się tym, że opłata za przewóz odpowiada sumie stawek za każdy kilometr. Opłata całkowita jest wynikiem przemnożenia wysokości stawki przez konkretną odległość. W taryfie strefowej podane są stawki jednostkowe, które obowiązują w pewnych przedziałach produkcji. Nie zawsze wysokość przewoźnego jest ściśle związana z odległością. Z taką sytuacją mamy do czynienia w taryfach relacyjnych i jednolitych. Taryfy relacyjne podają opłatę za połączenie między dwoma punktami transportowymi i zdarza się, że opłata za przewóz na krótszej trasie będzie wyższa niż na trasie dłuższej. Taryfy relacyjne występują w transporcie lotniczym i morskim, gdzie duży wpływ na cenę usługi przewozowej mają koszty opłat portowych. W taryfie jednolitej jest jednakowa stawka bez względu na odległość. Taryfa ta tylko pozornie nie uwzględnia odległości przewozu, gdyż koszty związane z odległością przewozu są wliczane w cenę przewozu w sposób ryczałtowy. Taryfy jednolite znajdują zastosowanie w komunikacji miejskiej, gdzie odległości ¹

przewozu są niewielkie

W transporcie lądowym, gdzie istnieje gęsta sieć połączeń, zależność między stawką a odległością przewozu jest bardzo ścisła i ujmowana w postaci przedziałów, przy czym przedziały odległościowe poszerzają się wraz ze wzrostem odległości przewozu, np. w transporcie kolejowym w Polsce taryfy zmieniają się: do 100 km co 10 km, w przedziale 100—500 km co 20 km, a powyżej 500 km

***•*• Ifoktawy ustalania taryf

co 50 km. Podstawowe formuły matematyczne obliczania przewoźnego mają postać⁴³*;

*    gdy stawki we wszystkich strefach odległości są jednakowe (stawki proporcjonalne):

T » a + (b -1)

gdzie:

T - wysokość przewoźnego alt, s — stawka za operacje stacyjne za 1 t/owbf,

ł — stawka za przemieszczenie 1 t/osoby na odległość 1 km (tkm lub pkm),

I — odległość przewozu (km);

*    gdy stawki w strefach /„ są różne (przy stawkach degresywnych i progresywnych):

T - fl + X (b, O

gdzie:

b, - stawka za przemieszczenia 1 t/osoby na odległość 1 km w strefie i.

/, — odległość przewozu (km) w strefie i, i — numer kolejnej strefy.

Ustalanie przewoźnego tą metodą polega na sumowaniu należności za każdy kilometr, a jego wartość będzie wynikała rzeczywiście ze stawek stacyjnych i za pokonaną odległość. Tabele mogą być zestawem opłat za 100 kg, 1 t lub cały pojazd. Nie stosuje się w Polsce tabel stawek za 1 tkm.

Przy różnicowaniu stawek za pomocą różniczki pionowej uwzględnia się również trasę przewozu. Generalnie rzeczywista odległość ustalana jest jako najkrótsze połączenie i jest ona odległością taryfową. Czasami jednak koszt własny ustala się na podstawie dłuższej lub krótszej odległości taryfowej niż faktyczna droga przewozu. Większą odległość taryfową ustala się, gdy⁴²:

•    nakłady inwestycyjne na daną drogę były znacznie wyższe od przeciętnych, tzn. gdy droga przebiega przez teren o niekorzystnym ukształtowaniu;

•    droga wyposażona jest w mosty, tunele czy śluzy w żegludze śródlądowej;

•    koszty eksploatacyjne na danej drodze są znacznie wyższe od przeciętnych z powodu złego stanu technicznego tej drogi.

Z kolei mniejszą odległość taryfową ustala się w następujących sytuacjach:

•    gdy przewóz po najkrótszej drodze taryfowej nie może odbywać się z przyczyn eksploatacyjnych (np. objazdy);

•    gdy wybór dłuższej trasy nastąpił z powodu trudności na drodze krótszej (np. roboty drogowe, zatory, lepsza przelotowość dłuższej trasy);

•    gdy wybór dłuższej trasy jest korzystniejszy dla przewoźnika ze względu na możliwość dodatkowego załadunku na trasie.

1

Ibidem, s- 275 ⁴⁵⁷ Ibidem, s. 284

2

Ekonomika transportu. Red. J. Bumewicz, op. cit., s. 111. ⁰⁹ W. Grzywacz, J. Bumewicz, op. cif., s. 281-282.