Hinz (8)

apolityczny, typowo niemiecki, beztroski nastrój, jego czyste uduchowienie — tamten posąg zaś [król] jest niesamowicie inteligentny, jest przedstawicielem politycznie wyrafinowanego narodu” (1927)ⁱ⁰.

Niemiecka historia sztuki przystąpiła więc, w imię „wartości czysto duchowych”, do obrachunku z francuskim charakterem w dziedzinie sztuki, zarzucając mu rzekome „wyrafinowanie polityczne”, w rzeczywistości jednak był to ostry atak przeciwko ideom i pojęciom francuskiego Oświecenia i rewolucji jako tym, które miały rzekomo zniszczyć pierwotny, mityczny byt. Nie trzeba się wcale domyślać, jaką alternatywę proponuje się tu dla „polityka”, zostaje ona bowiem nazwana po imieniu: „Dalekie wspomnienia z wędrówek ludów żyją w jego umyśle [jeźdźca], który uosabia przywódcę (einen Fiihrer) prowadzącego ludy w dal, a którego w żadnym wypadku nie można nazwać błyskotliwym politykiem” (1927) ^{1 2 3}. Historia sztuki podnosi więc tutaj typ człowieka apolitycznego i bezkrytycznego do rangi wzorca dla narodu niemieckiego.

W tym procesie okazał się jej pomocnym tradycyjny wzorzec niemieckiego mieszczaństwa: starożytność grecka. Ponieważ ewentualne związki „jeźdźca” z sąsiadami historycznymi czy też geograficznymi nie wchodzą w grę ze względu na jego idealny charakter, szukano pokrewieństwa gdzie indziej i znaleziono je w antycznej Grecji. Tylko kraj ideałów mógł wydać coś równorzędnego: sztuka i antropologia ponownie wykazują bliskie pokrewieństwo: „Podobnie jak z Germanami, chciałoby się porównać Jeźdźca z antykiem. Jego piękność i okrzepła, elastyczna siła przypominają nie tylko Zygfryda, ale także Achillesa” (1942)^4S. Albo też: „Jeździec Bamberski jest wizerunkiem młodzieży niemieckiej, podobnie jak Doryforos Polikleta jest odbiciem młodzieży greckiej” (1922) ⁴. Powinowactwo to ułatwia okoliczność, iż moment narodzin Jeźdźca podnosi się do rangi „momentu greckiego” (1949) ⁵, by oddalić od historycznych uwarunkowań i przekształcić w kierunku ideału. Uwarunkowania historyczne jako elementy zewnętrzne ulegają tym samym eliminacji, albowiem jedynie to, co „wewnętrzne”, nie wzdraga się przed manipulacją: „To, co ludzkie, wzniosło się do ideału, jest ono wewnętrznie spowinowacone z dziełami wczesnej klasyczności antycznej” (1968) ⁶: albo: „Postawa antykizująca” polega, „na [...] indywidualnym darze wczuwania się [...' i powoduje w ten sposób daleko idące wewnętrzne podobieństwo do antyku” (1949 - 1950) ^{7 8}. Greckość, pojmowana nie w obiektywnych kategoriach historycznych, lecz jako zawsze ważne pojęcie kulturowe — w takiej interpretacji nawet taki fanatyk historii jak Marks jej nie uznawał³³ — staje się aureolą wokół „jeźdźca”. Oto modelowy wizerunek czystego Niemca, który — ponieważ uważa, że stoi ponad wszelkimi uwarunkowaniami, ponad polityką i ponad historią — wykazuje tym samym skłonności do przechodzenia w rejon czystej ontologii. „Jeździec [...] jest jednym z tych szlachetnych dzieł sztuki niemieckiej, które pokazują jak pańskość niemieckiego charakteru spokojnie i dumnie podporządkowuje się wielkiemu posłannictwu dzieła zbawienia”. To posłannictwo należy więc szerzyć: „Dumna [...] dusza niemiecka gotowa jest pocwałować ze świątyni w szeroki świat i — ponosząc ofiarę — zwyciężyć” (1931) ⁹. Cnoty, które mają być pomocne przy tym zamierzeniu, opisuje się przy użyciu takiego słownictwa, które od razu sytuuje je społecznie: jest to mianowicie rozważanie warunków nieuwarunkowania.

Często używa się przymiotników „śmiały”, „dostojny”, „mężny”, „wolny” i „dumny”, „odważny” i „dystyngowany”, „pełen głębokiego nastroju” i „czysty” i wciąż powtarzają się: ^szlachetny” i „arystokratyczny”. „Szlachetny” i „szlachecki” jako przymioty arystokracji są też jako takie częścią jej świadomości — i przez to należą też do jej epoki historycznej. Należałoby więc przypuszczać, że wraz z końcem tej epoki nie będzie już istniało zapotrzebowanie na jej atrybuty. Społeczeństwo mieszczańskie, emancypując się w stosunku do arystokracji, głosiło przecież własne ideały. Jeździec Bamberski jednak, z którego mieszczańska nauka o sztuce

1

   Finder Der Bamberger Dom und seine Bildwerke, s. 77.

2

   Tamże, s. 78.

3

   H. Weigert Geschichte der deułschen Kunst. Berlin 1942, s. 195.

4

   Lubbecke, op.cit., s. 73.

5

   W. Pinder Der Dom zu Bamberg. „Grosse Baudenkmaler” nr 115. Berlin-Mtinchen 1949, s. 31.

6

   D. v. Winterfeld Geschichte und Kunst des Bamberger Domes. Bamberg [1968], s. 26.

7

   R. Hamann-Mac Lean Antikenstudium in der Kunst des Mittełalters. „Mar burger Jahrbuch flir Kunstwissenschaft” t. 15, 1949- 1950, s. 228. Również w u: w sumie pozytywnej, próbie ukonkretnienia problemu recepcji antyku w średni., wieczu kilkakrotnie użyto argumentacji e „przyczynowości sfery wewnętrzne' jak można by nazwać ten rodzaj dowodzenia.

8

³³ K. Marz Grundrisse der Kritik der politischen óhonornie. Europaische lagsanstalt [1953], s. 30 n.

9

L. Schreyer Die biłdende Kunst der Deutschen. Hamburg-Berlin-Leipz- r 1931, s. 270.