HP0002

•ton. Związek o podobnym działaniu jak kofeina zawierają również liście herbaty.

Herbata chińska {Thea sinensiś) jest uprawiana nic tylko w Chinach, lecz także w Japonii, Indiach, na zboczach Kaukazu. Liście i pąki tego krzewu zawierająteine. taninę, adeninę, teofylinę oraz olejki eteryczne. I lerbata pitna zawiera 2-5% teiny. Związki zawarte w herbacie mają podobne działanie jak kofeina. Podobne właściwości przejawiają również, związki uzyskane z ziarna krzewu kola, ~ittofe~źawicrają 0.5 - 2,5 % kofeiny, teo-“br&mmy,~kolatyny. Wyciągu z tych nasion używa się w lecznictwie w przypadkach przemęczenia fizycznego luli psychicznego oraz jako dodatku do produkcji coca-coli. Tubylcy w Afryce żują je bezpośrednio jako środek pobudzający. Światowa produkcja herbaty w 1970 r. wynosiła 1290 tys. ton.

Nadmierne używanie kofeiny i teiny powoduje zaburzenie snu, bezsenność, niepokój, rozdrażnienie, przewlekłe zakłócenie czynności przewodu pokarmowego. Psychiczna zależność od kofeiny jest bardzo silna, natomiast fizyczna — niewielka.

■b. nikotynizm

Współczesny monopol tytoniowy wraz z dobrze rozwiniętą reklamą -docierają niemal do każdego człowieka i jako jedną z używek proponują nikotynę w różnych postaciach: papierosa, cygara, cygaretki, tabaki w różnych odmianach.

Podstawowym surowcem zawierającym nikotynę jest tytoń. Roślina ta ma ok. 60 odmian, które są uprawiane niemal we wszystkich częściach świata. Roślinę sprowadzono do Europy z Ameryki pod koniec XV w. Początkowo tytoń był stosowany jako lek przeciw migrenie. Jak wykazują źródła historyczne dotyczące nikotynizmu, zażywanie tytoniu było bądź zachwalane, bądź też zakazywane, a nawet karane śmiercią.

Głównym alkaloidem tytoniu jest nikotyna. Jest to związek CioII^Ną, o bardzo silnych właściwościach trujących. Nikotyna jest bardzo szybko wchłaniana do krwi. Działa szkodjiwic jia układy nerwowy, oddechowy, krążenia i pokarmowy oraz zmniejsza odporność ogólną organizmu (Russell, 268, s. 13). Oprócz nikotyny w tytoniu znajduje się ok. 1300 związków chemicznych, m. in. pyrolidyna, nikotynina, myosmina. Wśród kilkuset z wydzielonych związków o bardziej znanym działaniu znajdują się takie jak: cyjanowodór, amoniak, kwas węgłowy, metan, siarkowodór, alkohol metylowy i in.

H 58

SE

Ostre zatracie nikotyną może zakończyć się śmiercią wskutek porażenia ośrodków oddechowych i zaburzeń czynności serca. U palaczy najczęściej bywa uszkodzony układ oddechowy, krtań, tchawica i oskrzela oraz układ trawienny. Nikotyna należy do trucizn najbardziej i bezpośrednio szkodliwie działających na układ nerwowy. Obecny w dymie alkohol metylowy uszkadza nerw wzrokowy powodując uiedowzroczność tytoniową i działa również szkodliwie na nerw słuchowy. Mocne zatrucie nikotyną objawia się wystąpieniem bladości, zimnego potu, zawrotów i bólów głowy, poczucia zwracania, przygnębienia. Tolerancja na nikotynę rozwija się stosunkowo szybko w organizmie, do tego stopnia, że wiciu palaczy w ciągu doby może przyjmować dawki o wicie przekraczające dawkę śmiertelną (Urban. 320. s. 153). U palaczy zostają uszkodzone wrażenia zmysłowe, w szczególności pogarsza się smak i węch. Palacz nikotynista nic panuje nad sferą emocjonalną, szybko się niecierpliwi, denerwuje, łatwo się męczy. Pamięć i uwaga pogarszają się. Spada wydolność intelektualna. Neurasteniczny syndrom palacza może mieć również odcień depresyjny, lękowy, hipochondryczny itp. (Urban, 320, 154).

Według danych statystycznych, ok. 1/3 ludzi na święcie pali. Światowa produkcja tytoniu od 1962 r. wzrosła o 50%. Wynosi ona obecnie ok. 5 milionów ton. We wszystkich niemal krajach notuje się wzrost produkcji tytoniu. Polska zajmuje trzecie miejsce (po USA i Japonii) pod względem liczby wypalanych papierosów (2700 sztuk rocznic na statystycznego mieszkańca). Połowa populacji dorosłych w Polsce pali. Pod względem zachorowań na raka płuc Polska zajmuje piąte miejsce w Europie. Zachorowalność na raka płuc wzrasta w sposób niepokojący — o 9% rocznic. Śmiertelność na raka płuc wśród niepalących wynosi 3 osoby na 100 tysięcy mieszkańców, natomiast wśród palaczy 217 osób. Palacze w porównaniu z niepalącymi umierają 11 razy częściej na raka pluć, 6 razy częściej na nieżyt oskrzeli, 5 razy częściej na raka gardła i krtani, 3 razy częściej na raka układu pokarmowego (Cckicra, 52, I, 1980, s. 7).

c. Alkohol izm

Toksykomania alkoholowa należy niewątpliwie do najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych nałogów niema! w całym święcie. Spirytus lub alkohol jest cieczą bezbarwną, łatwopalną, lotną, o sumarycznym wzorze C₂ (IjOH. Ma on właściwości szkodliwe, trujące w oddziaływaniu

59