IMAG0048 (5)

-EfrMSfcCŻŁ T.-rrmr TE 3Ę 3HtEin    Z 2£2irEnmW' 'ZTIHTTgmUCWIIg/gt

rv-nuŁPt Itersidsrer j rjLe. 3tr twot&a^ , jrnttDłrgsr fensu:^ v ^sasicji aa*-Ufiowon^rdt ocwiriw:

tu. Tin- 5av^iniK?i XX. ~wt2d. jęjmzscgum r^stecm: st 3tut mv _fcaK 4-    jader "msas. ^as: , "V ritrehe sssmołrsgL innr licz*-

\n?t 2 -^irra^sśr mrerni utcsaar ranry leknr? sacujabzowanf w swa-xtjvrv?«r£t. ^rrumis. . imascyrii 'ujgss- ifssrrr IfrggmafctŁ TT rym iggcra ins v sałcrcsie hazmr. hrł reiaac^ą fizisłą liłgraofcggr tr pmóu v pojenymc^ycr. ś^isfesrwaćh zsyzsauz. hardzi r; powszscfe-T>»r isharairusrii nnnu v których rmr ucaestmcry JcśL bk chcemy rsrir^ii^ya? sjf nr iJtroszczamt -arry-ku/ou kryryczrycfc ukanstytunw*-Tivch wnkn. interesujących nas    tzwriba pytać o to jakie mecha

nizmy świadomości literackiej kłoniły kzyrykow do zajęcia określonej Tiostawr wob?f pewnych utworów, Kairy lektury w tym ujęci 12 odpowiadałyby w pcwr.ym sensie temu. cc Karl Mannheim (za Baconem 1 X S. Millem! narwal „principia mcdic" — a więc sytuacyjnym prawidłowościom określającym dostrzeganie faktów społecznych. Chodzi tu zatem o pewien układ strukturalny czyniący pojedynczą lekturę „aktem zależnym” od świadomości literackiej — tak od powierzchniowej (pole* miki, postulaty), jak i głębokiej normy).

Ten sposób opisu świadectw czytania znajduje analogie w badaniach socjolingwistycznych. Socjolingwistyka — wedle koncepcji Labora — jest nauką o społecznie znaczącym wyborze alternatywnych sposobów mówienia o jednej i tej samej rzeczy*. Można powiedzieć — mutatis mu tan dis! — że w polu socjologii form literackich mieszczą się pytania dotyczące znaczącego (społecznie i historycznie) wyboru alternatywnych sposobów lektury tego samego dzieła literackiego. One to określają podstawową jednostkę badań historycznoliterackich, którą jest fakt literacki, świadectwa lektury, o ile można wskazać ich ponodindywidualne podobieństwa, pełnią zatem w poszczególnych konstelacjach funkcje wariantów czytania dzieła. Z kolei warianty te nie tylko charakteryzują krytycznoliteracką potencję okresu (jej terminologię, ramy lektury, normy etc.), ale także wskazuje na miejsca wspólne dzieła i świadomości literackiej. Są to pola, na których kultura literacka odbiorców styka się z poszczególnymi utworami. Opis owych miejsc oznacza zarazem zakreślenie problematyki, którą krytyka danego okresu przypisała tekstom literackim.

Różne warianty odczytań utworów literackich — jakimi są poszcze-

• Zob. W. Labov, Jedinstioo Mocyolingwistiki, [w zbiorze:] Socyoli*ffwisti-********    pod red. L. N. Krysina i D. N. Szmielewa (artykuł napi

sany dla wydawcy rosyjskiego), Moskwa 1076, s. 5-30, Hb. moje nawiązanie do Mjołingwistyfci zmierza w innym kierunku mż propozycja M. Głowińskiego

- - ■    -• ■ 31 - —*    _-± — - -- • : -_= . .___.__{_}___

Manty — grupr^ą ae. w ucacr v»aaą tsbbl t -m«m^w>ia»t v sęyj? Jidbura rasrno^^giag Sk ^rnsn ooksu. Itee-* At — jssŁ rrrymaic się HnŁtnęi trr rasa snrroling wsi gir—

_t _pj._ vcysręru^a w fimfcra. imsp^lrcmh iitŁesmw ^yjBsmsHe ón4r

dimógr sttIł adamru mus    — 2 Igs&gĘ stmnr — dr

ąphłjcarrttch Tsm l&kszcy y&kr knT-Cięirrari- mcm w dairgir otsE. 2 dru-«»ę, nKumu&& — ar typu Jbteury Jfikt ssspnłu sałnżsn Bpcuf; iuaó&-TOimtahych mr ti ferro¹? igsisffiSsiu się w Icfeturz? pcis&ynzzsgz utworu. "MC TnOłch mmtaiBikdk Tgrmic. „srył odbiccaT ahflrafcłtay^ujg onctytHno. t\c>Nhmcrvćh tokstów w krótkim oacmkach procesu lustmycznoliteraas-kieso fnp. w obrębie yednei kanstatarpy natomiast termin „typ bskte-it' wskazuje na mechanizm (normy i regały) decydujący o sposobie cjytarua rozciągniętym w długich odcinkach procesu historycznego ². Typ lektury tworzy zatem historycznie ustabilizowane zasady czytania utworów literackich, natomiast style lektury wskazują na poszczególne innowacje, w miarę przybywania dzieł wyłamujących się z pewnego kanonu łiterackości

1 tak można powiedzieć, że co najmniej od wieku XVIII istnieje tak: typ lektury powieści, który ukonstytuowany jest na przekonaniu (autorów i czytelników) o „przezroczystości” stylu prozy. Jednakże w obrębie tego typu pojawiają się liczne i różne style czytania (np. związane 7. twórczością Fieldinga, Balzaka. Flauberta czy T. Manna). Krótko mówiąc: każdy typ lektury może być realizowany w różnych stylach czytania, których specyfika polega na tym, że różnicują wewnętrznie dany typ, nie naruszając wszakże jego podstawowych wyznaczników.

Mówi się często — zawdzięczamy to m. in. fenomenologii — że w strumieniu zmieniających się gustów i norm odbioru jedynie niezmienne jest dzieło literackie. Czytelnicy z różnych okresów historycznych — niezależnie od własnych upodobań — stoją zatem wobec tożsamego, empirycznie sprawdzalnego obiektu, jakim jest tekst. Moje rozważania prowadzą jednak do innego wniosku: czytelnicy nigdy nie mają czystego wglądu w prawdziwą istotę dzieła, niezależnie od tego czy są pierwszymi czy ostatnimi odbiorcami danego tekstu. Nigdy bowiem nie kontaktują się z nim bezpośrednio. Z faktu, że nie ^mipnia się materialna postać dzieła (jego poziom graficzny), dla historyka nie wynika nic istotnego. Ważne natomiast jest co innego: to mianowicie, że zmienia się kultura literacka (gusty, kompetencja, wiedza), że zmieniają się sposoby

1

O pojęciu „stylu odbioru” zob. Głowiński. Świadectwa i styl¹ odbsorn. Ten sposób opisywania recepcji próbowałem wykorzystać w mojej książce Historia i biografia. _nOpowieści biograficzne” Wadataa Berenta, Wrocław 197®.

2

Rozróżnienie stylu i typu lektury odwołuje się — mnt&tis wwrteaau! — da rozróżnienia stylu kultury w pracach S. Żółkiewskiego (m. ia. Kn£h¹~a ²-teraćka 1918—1912) oraz koncepcji _Wstyłów odbioru” M. Głowińskie®¹ (pr^TP- i\ Od obu propozycji różni się jednak zasadniczo-