IMAG0700 (4)

‘ku, którego to dzieło francuski autor Matthieu Guthrie był miłośnikiem rosyjskiego folkloru (hissa 1955:101; Wiertkow 1975 45-47; Kulikow 1976:59; 61, ii. 17).

Na Ukrainie dudy były mniej rozpowszechnione. Jeszcze w pierwszych dekadach XX wieku wśród tamtejszej ludności panowało przekonanie, że są obcego pochodzenia. Mieli je przynieść osiedlający się na ziemiach ukraińskich koloniści i emigranci z Białorusi, Słowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii czy Grecji, a także cygańscy niedźwiednicy (Kwitka 1924:90-91). Niemniej Bożena Jeszka-Blechert, za Henrykiem, Sienkiewiczem, przypisuje ten instrument siedemnastowiecznej ukraińskiej kapeli (1977:125). W Ogniem i mieczem, w opisie chłopskiego wesela czytamy bowiem: „dudziarz, teorbanista, skrzypek i dwaj »dowbysze«, trochę już pijani" wycinali „od ucha skoczne kołomyjki", a dalej: „a tymczasem zawarczały bębenki, zapiszczały raźno skrzypki, dudziarz wydął policzki i począł miętosić dudę pod pachą" (Sienkiewicz 1984:48,50).

W środkowo-wschodniej części naszego kontynentu najwcześniej wzmiankują o dudach źródła węgierskie, czeskie, słowackie i łużyckie. Na Węgrzech nazwy instrumentu odnotowują przekazy z XI11-XIV stulecia (por. s. 26,29). Przedstawienia ikonograficzne sięgają XV wieku - np. iluminacje z antyfonarzy i kodeksów {Corvin-kódex czy po* wstały w 1490 r. „Wielki Antyfonarz" z biblioteki diecezjalnego seminarium duchownego w Gyttr), jak również dekoracje kafli piecowych. W pierwszej połowie XVI wieku dudy są już w tym kraju szeroko rozpowszechnione. Z cytowanego wyżej (s. 40) wstępu węgierskiego kaznodziei do Oreg graduril (1636 r.) dowiadujemy się, że dudy uważano nawet za główny instrument Węgrów. Co najmniej od ostatniej ćwierci XVII stu-lecia odnosi się to także do węgierskiej kultury ludowej, o czym świadczy miedzioryt Justusa van der Nyport z 1686 roku przedstawiający dudziarza i skrzypka przygrywającego chłopskiemu tańcowi (Falvy, Keresztury, Vćcsey 1960: 36,96; Sórosi 1967:96; Manga 1969:50,79,81 ii. 6,8, HI). Bólint Sórosi łączy dudy przede wszystkim z kulturą tradycyjńą, uważając, iż na Węgrzech dzieje tego instrumentu przebiegały podobnie jak w innych europejskich krajach:

It is typical of its career in Hungary too that although at times it was all the ragę at court, generally it was the instrument of shepherds, peasant and itinerant musi cians playing to the poor. It has never had any links with artistic musie, being an instrument expressly for entertainment, mainly for playing dance musie [Sórosi 1986:130].

WCzechach za najstarsze uważane są na ogół zapisy z XIV wieku, wymieniające rodzime określenia tego instrumentu (Zfbrt 1960: 46-47; Vo!ek, Jareś 1977: 409), jednak łacińska nazwa „chorus" i jej czeski odpowiednik „kór" pojawia się w nich wcześniej, u schyłku XD1 stulecia (por. s. 98). Od XV wieku miały występować w Czechach „wła-śawe" instrumenty tego rodzaju (Nejedty 1954: 172; Horńk 1962: 5; Kunz 1974:121), przez co czescy badacze rozumieją dudy co najmniej dwugłosowe, nie należące do typu'Platerspiel (por. s. 372). Szesnastowieczny czeski historyk i filolog Daniel Adam z Veleslavina wymienia dudy między instrumentami już nie tylko znanymi, ale i po-

59