(1198)

somatycznymi i psychicznymi możliwościami adaptacyjnymi organizmu a siłą bodźców środowiska stale nań działających.

Jeżeli bodźce działają przez jakiś czas ciągle, lub z przerwami, to dochodzi do zwiększenia odporności nie tylko na nie, ale nawet i na inne bodźce. Ta korzystna dla homeostazy modyfikacja reagowania na bodźce, mająca charakter regulacji wyższego rzędu, nazywana jest adaptacją. Obejmuje ona wiele procesów adaptacyjnych, których nazw używa się często wymiennie, jak: przyzwyczajenie, habituacja, zahartowanie, aklimatyzacja, odporność. Adaptacja odgrywa podstawowy rolę w' utrzymaniu zdrowia w warunkach ciągle zmieniającego się środowiska bytowania człowieka.

Bodźce mogące wywołać adaptację nazywa się stresorami lub adaptogena-mi. natomiast powstającą w następstwie ich działania modyfikację reakcji — adaptatem.

Adaptacja jest procesem złożonym, zależnym przede wszystkim od układu nerwowego i hormonalnego. Może mieć ona charakter swoisty bądź nieswoisty. Warto pamiętać, że pod wpływem różnych stresorów mogą powstawać dwa lub kilka rodzajów adaptatów. Przykładem może być szybsze kurczenie się skórnych naczyń krwionośnych po zadziałaniu zimna w rezultacie hartującego działania odpowiednich zabiegów wodoleczniczych (pierwszy adaptat) i usprawnienie regulacji miejscowego krążenia (drugi adap-tat). Tego rodzaju adaptacja nazywa się adaptacją skrzyżowaną.

Jeśli równocześnie działają na organizm dwa stresory, powstać mogą dwa adaptaty. Na przykład trening fizyczny (pierwszy stresor) przebiegający w zimnie (drugi stresor) powoduje wzrost ogólnej wydolności organizmu i równocześnie zwiększenie tolerancji na zimno. Innym przykładem może być trening fizyczny w warunkach wysokogórskich (zmniejszona prężność tlenu), powodujący, oprócz wzrostu wydolności ogólnej, wzrost tolerancji na niedostatek tlenu.

Po pewnym czasie, po zaprzestaniu działania bodźca, następuje dezadap-tacja. to znaczy, że adaptacja całkowicie lub częściowo zanikła. Zaburzenia fizjologicznej adaptacji, utrudniające jej powstanie, nazywa się dyzadaptacją.

Hildebrandt, pisząc o adaptacjach, rozróżnia:

•    miejscową tkankową adaptację (zwiększenie tolerancji tkanki na bodźce);

•    hamowanie nerwowe;

•    habituację — tłumienie tworu siatkowatego:

•    adaptację czynnościową;

•    adaptację morfologiczną (troficzno-plastyczną). np. rozwój tkanki ochronnej (brązowej tkanki tłuszczowej);

•    autonomiczną adaptację korową (tworzenie odruchów warunkowych, uczenie się).

Każda z tych form adaptacji powstaje więc pod wpływem różnych mechanizmów i dla swego rozwoju wymaga różnych okresów oddziaływania bodźca. Habituacja rozwija się w ciągu minut lub godzin, adaptacja czynnościowa w ciągu dni, a troficzno-plastyczna w ciągu tygodni.

Fizykoterapię uważa się powszechnie za nieswoiste leczenie bodźcowe mające wywołać odpowiednie zmiany adaptacyjne. Stosowane przez nią bodźce mają charakter adaptującego stresu.

3 — Medycyna fizykalna 11