~LWF0035 (2)

68

68

Ryc. 25. Żelazny grot włóczni typu merowióskiego z Eltdalen (Hedmark). Wg W. Hiibenera

soby orientowania się na otwartym morzu wyłącznie według gwiazd, z czasem zastosowano nawet prototyp kompasu. Normanowie mogli odtąd docierać nie tylko do przeciwległych wybrzeży Morza Północnego i Bałtyku, lecz również zapuszczać się dalej na północny zachód ku wyspom atlantyckim — Owczym, Islandii,^ skąd nawet do Grenlandii i wybrzeży Ameryki. W okresie narastających trudności i konfliktów, związanych z kształtowaniem się wczesnofeudal-nych struktur gospodarczych i społeczno-politycznych, te nowe rozwiązania techniczne miały umożliwić rozładowywanie wielu napięć drogą ekspansji wikingów daleko poza skandynawską ojczyznę.

Narastające trudności wewnętrzne podnosiły też znaczenie techniki walki⁴⁹. Wojna stawała się coraz częściej głównym środkiem zdobycia władzy i majątku. Typowe dla doby demokracji wojennej układy prowadziły do częstych starć i zniszczeń, których śladami są z jednej strony inwestycje mające na celu obronę mienia, z drugiej — spalone osiedla. Wspominaliśmy już, że w niektórych okolicach tego właśnie czasu zdają się sięgać początki trwałej organizacji wojskowej.

Podstawową siłą zbrojną był, podobnie jak w pierwszych wiekach n.e., pieszy wojownik, uzbrojony we włócznię (ryc. 16, 25), niekiedy topór. Pospolitą bronią sieczną stał się w VI w. długi nóż bojowy o wielkiej sile uderzenia, tzw. slcramasax. Stosowano też często broń miotającą w postaci luku (ryc. 21). Ochronę zapewniały przede wszystkim szłom i tarcza. Dane ikonograficzne oraz wyposażenie grobów świadczą jednak, że wcale często brał udział w wyprawach wojennych również jeździec (ryc. 17, 21; tabl. IY, 2). Konno walczyli głównie naczelnicy drużyn; ich bogate uzbrojenie — obok włóczni i noża przede wszystkim kunsztownie wykonany miecz, tarcza, szłom, wzorowany na hełmie rzymskiego ekwity, niekiedy kolczuga (tabl. I) — manifestowało nie tylko umiejętność walki, lecz również pozycję społeczną właścicieli. Nie bez racji zwrócono też uwagę,

⁴⁹ Arwidsson 1938; Fetfc 1938/1939; Bekmer 1939; 1STK, t. 12B, 1943; P. Olsen 1945; G-austad 1966; Steuer 1970.

że ozdobne miecze wielmożów skandynawskich tamtej doby miały chyba niewielką wartość użytkową i dopiero znacznie prostsze miecze wikingów były w pełni przydatne w boju.

Uzbrojenie ówczesnych Normanów pod wieloma względami przypominało zatem ekwipunek wojowników kręgu merowińskiego. Jeden element różnił ich jednak w sposób zasadniczy — dostosowanie taktyki walki do wymogów walki morskiej. Podstawową jednostkę bojową stanowiła załoga głównego środka komunikacji wodnej, jakim był statek. Zaskoczenie obok dzielności i dobrego uzbrojenia było też podstawowym atutem. Świadczą

0    tym relacje o wyprawach duńskich na wybrzeże frankijskie (Grzegorz z Tours i in.), w pewnej mierze również legendarna opowieść o Beowulfie

1    pełne wojennych scen ryty gotlandzkie. Taktyka ta ujawniła wszystkie swe zalety w toku późniejszych zbrojnych wypraw wikingów.

POGLĄD NA ŚWIAT

Kuchliwość Normanów, rozliczne kontakty z innymi ludami Europy, a zwłaszcza spa dkobiercami śródziemnomorskiej cywil izacj i rzymskiej, przyczyniały się do tego, że już w zaraniu wczesnego średniowiecza Skandynawowie wyróżniali się -wśród mieszkańców dawnego barbaricum znajomością świata, obcych osiągnięć i zwyczajów. Nie zachowywali się przy tym biernie. Kultura Normanów odznaczała się już wówczas znaczną różnorodnością wątków pochodzących z obcych źródeł, względnym hetero-genizmem swego kształtu. Widzieliśmy to w wielu dziedzinach dorobku materialnego, zauważymy też w przejawach życia duchowego i w upodobaniach artystycznych.

Na przełomie starożytności i wczesnego średniowiecza poszerzyły się przede wszystkim znacznie horyzonty geograficzne ludzi Północy. W toku swych wypraw Normanowie docierali aż nad Morze Śródziemne, nie były im z drugiej strony obce dziwne zjawiska przyrody strefy podbiegunowej. Spośród mieszkańców Skandynawii rekrutowali się informatorzy Prokopa z Cezarei, a ci z nich, którzy wracali do ojczyzny, przynosili z kolei wiadomości o dostatkach cywilizacji Południa, wprawdzie już nieco podupadłej, lecz nadal przecież pociągającej dalekich barbarzyńców. Mamy liczne ślady kontynuacji tych powiązań w YII-YIII w., bezpośrednich spotkań oraz, jak pisaliśmy, coraz żywszej wymiany towarów i informacji, niekiedy o zadziwiająco dalekim zasięgu.

Nie zatracono przy tym poczucia własnej odrębności. Wręcz przeciwnie konfrontacja z innymi społecznościami rodziła potrzebę samookreś-lenia w postaci przekazu o pochodzeniu własnego rodu i plemienia. Początkowo była to tylko ustna legenda, lecz już w początku VI w. na dworze Teodoryka Wielkiego zostały przez Kassiodorą spisane dzieje plemienne Gotów. Kozliczne ryty kamienne, echa rodzimych eposów zachowane