~LWF0035 (3)

72

Pomimo rysującej się w Rigsthuli świadomości istnienia trzech głównych sfer ludzkiej i boskiej działalności społecznej, znane nam źródła dzielą panteon bogów na dwie grupy: Asów i Wanów. Ale pogańscy Skandynawowie określali swych bogów wieloma nazwami^{1 2}. Najpierw należy tu powiedzieć o tych, które odnosiły się do nich jako do zbiorowości. Potem dopiero przedstawimy podział boskiej społeczności na Asów i Wanów, a dwoistość świata bogów zilustrujemy przywołując mit o wojnie pomiędzy nimi, do jakiej miało dojść na początku ich mitycznych dziejów.

Jako zbiorowość bogowie występują najczęściej pod nazwami regin, borni, hopt, god i ńvar (E. Marold 1992, 705-712). Wszystkie je zebrał i wymienił jako poetyckie miana bogów już Snorri Sturluson (Skaldskap. 55). Są to słowa dawne i poświadczone najczęściej już przez wczesne napisy runiczne i pieśni skaldów. Typową ich cechą (z wyjątkiem słowa tivar) jest to, że nie są związane etymologicznie z imieniem jakiegoś konkretnego boga. Występują na ogół w liczbie mnogiej, są rodzaju nijakiego i odnoszą się do bogów jako do grupy, znów z wyjątkiem słów god i tivar, używanych też w liczbie pojedynczej do określania poszczególnych bogów jako jednostek.

Etymologia słowa regin opisuje bogów jako istoty „radzące”, „mówiące” i w ten sposób „głoszące” światu swoją wolę. Jako takie były to istoty rządzące dzięki mocy, jaką mają ich słowa'’ - chyba że wbrew dotychczasowym poglądom językoznawców uznamy regin za germański odpowiednik łacińskich reges (królów) i postacie z samej swej natury przeznaczone do sprawowania rządów. Nazwa regin jest ogólnogermańska i już w starogórnoniemieckim Heliami (2593 i 3347) pojawia się w złożeniu regan(o)giscapu oznaczającym „przez boskie siły zrządzone zdarzenie” (J. de Vries 1957, 1-2). Staroislandzkie złożenie ginnregin (gdzie ginn- oznacza magiczną moc) poświadcza, że tak określani bogowie byli „wyposażeni w czarodziejskie siły”. Ich magiczne zdolności, przynajmniej w dziedzinie run, podkreśla mit o ich powstaniu, wspomniany w Havamal (80):

Jedno jest pewne - gdy pytasz o runy

od bogów' pochodzące [inom reginkunnom],

te, które zrobili magii bogowie [theim er go rdo gin regin),

a wyrył fimbidthulr [mocny głosiciel wiedzy = OdynJ:

ten czyni najlepiej, kto milczy.

Wątek pochodzenia pisma runicznego jako sztuki objawionej przez bogów (regin), pojawia się już na pochodzącym z szóstego wieku kamieniu runicznym z Noleby (inaczej określanego jako kamień z Fyrunga), gdzie w słowach runo fahi raginaku(n)do odnajdujemy frazę zachowaną w Havamal^G. Jest to świadectwem głębokiej dawności i słowa regin, i związku określanych nim istot z runami. Natomiast to, że bogowie (regin) namiętnie lubią radzie, pokazują sceny z Voluspa (6, 23, 25), opisujące wiece bogów tą samą frazą gongo regin oll a rócstola „przybyli bogowie wszyscy na stolce przeznaczenia” (por. też Vsp. 48). Na jednym z takich wieców, jak pamiętamy, zdecydowali się oni stworzyć Karły i ludzi. Podobna scena ich wiecu w Hakonarmal (18), gdy „radzili wszyscy bogowie” (ród oll ok regin), pokazuje, że pojęcia bogów nazywanych regin oraz czynności radzenia i obradowania (ród) mogły funkcjonować w utartym z w i ąz k u frazeol ogiczny m.

Słowa bónd i hopt oznaczają istoty „wiążące” (J. de Yries 1957, 2-3; E. Ma-rold 1992, 705-707). Przypisywanie bogom rozumianej przenośnie i dosłownie mocy wiązania jest wspólnym dziedzictwem Indoeuropejczyków. U Germanów pierwsze świadectwo takiej wiary znajdujemy w opisie gaju Semnonów u Tacyta (Germania 39). Było to miejsce kultu, do którego wejść mogli jedynie ludzie w pętach, zakładanych wtedy na znak podległości bogom. Etymologia nazwy Fjóturlund („gaj więzów”) wspomnianego w Helgakvida Handingsbanna onnor (30) wskazuje, że był to obyczaj znany także w Skandynawii. Moc wiązania, jaką dysponowali bónd (bogowie), pozwala im wpływać na los innych istot. Śmierć Olbrzyma Hrungnira, który omamiony podstępną radą Thjalfiego walczył z Thorem stojąc na własnej tarczy, skald Thjodolf komentuje słowami: „bogowie fbónd\ to sprawili, tak chciały Disy”^{3 4}. Częste nazywanie bogów mianem bónd w epizodach związanych z wypędzaniem wrogów, w tym także próbujących nawracać Skandynawów na chrześcijaństwo misjonarzy, pozwoliło postawić tezę, że słowo to podkreślało ich rolę (szczególnie Thora) jako opiekunów jakiegoś terytorium⁵.

Dla ogólnogermańskiego wyrazu god nie znaleziono dotąd przekonującej etymologii. Jest to jednak słowo dawne, o czym świadczy urobiona od niego nazwa kapłana, w gockim brzmiąca gudja, w inskrypcjach runicznych gudija i knthi, a w staroislandzkim godi. Początkowo god był rodzaju nijakiego. Pod-

1

   Na tym tle język sakralny innych rcligii wygląda dość ubogo. np. u pogańskich Słowian najwyższe istoty określa się jednym tylko mianem bogów (może połabski vit byłby tu jakimś synonimem?).

2

   Tak J. dc Vrics 1962, 436-437. Powstaje tu pytanie, czy nie dałoby się tej nazwy zestawić raczej z łacińskim rex, reges i innymi indoeuropejskimi odpowiednikami tego słowa.

3

   Vg 63: Vestergótlands Runinskrifter 3, 92-93. Ta sama fraza, zachowana w dużo gorszym do odczytania stanic, zachowała się jako fragment większej inskrypcji na kamieniu ze Sparlósa (Vg 119, ibidem 224-227); por. K. Duwel 1983, 31 i 51.

4

   bondollu thvi randa. vildu sva disir, Thjodolf ór Hvinni, Haustlong 17.

5

   Niewykluczone, że szczególną popularnością słowo bónd cieszyło się w kręgu skaldów związanych z Hakonem Jarlem, E. Marold 1992, 705-707.