~LWF0046 (3)

94

że tekst Hymiskvidy zabicie Hymira przypisuje Thorowi, a nie towarzyszącemu mu w wyprawie Tyrowi.

Według Snorriego (Gylf 25) Tyr był bogiem wojny, co potwierdza określający go kenning „bóg wojny” - viga gud (Skaldskap. 9) i fakt, iż runa t zwana tyr uznawana była za magiczny znak zwycięstwa (Sdr. 6). Utożsamienie Ti waza z Marsem miało więc swoje podstawy.

Snorri (Gylf. 25) opisuje go następująco:

Jest pewien As, który nazywa się Tyr. Ten jest najbardziej śmiały i ma największą odwagę w sercu, i to on przede wszystkim daje zwycięstwa w bitwach, i dla dzielnych mężów dobrze jest go wzywać. Istnieje przysłowie, mówiące, że ktoś jest tyhraust („tyrzodzielny”), jeśli przewyższa innych i nie jest chwiejny. Jest też mądry, stąd mówi się, żc ten, co jest najmądrzejszy, jest tyspakr („tyrzorozum-ny”). Dowodem jego śmiałości, jest to. żc gdy Asowie próbowali skłonić Fenrisulfa, by dał sobie nałożyć pęta Gleipnir, ten im nie wierzył, żc puszczą go wolno, aż ci włożyli do jego paszczy rękę Tyra jako zastaw. A gdy Asowie nie chcieli go wypuścić, odgryzł rękę w miejscu, które się teraz nazywa ulflidr („wilcze złącze”). Odtąd Tyr jest jednoręki i nigdy nie wzywa się go do godzenia ludzi.

Jedyny mit, w którym Tyr gra główną rolę, mówi właśnie o związaniu Fenri-ra, co Tyr okupił utratą ręki włożonej do paszczy Wilka jako gwarancja jego wolności. W innym miejscu Snorri (Gylf. 33-34) opowiada go w szerszej wersji: Gdy Olbrzymka Angrboda urodziła Lokiemu Fenrisulfa, wychowywali go Asowie, ale jeden tylko Tyr miał odwagę go karmić. Stąd zresztą jeden z jego kenningów ulfs fostra, „wychowawca wilka” (Skaldskap. 9). Bogowie znając przeznaczenie wiedzieli, jaką rolę Wilk ma spełnić w dziejach świata. Postanowili więc go związać. Pod pozorem próby sił usiłowali mu założyć pęta zwane Laedingr, ale Wilk je zerwał, podobnie jak następne, zwane Dromi. Wtedy Skir-nir na prośbę Odyna udał się do Svartalfahemu do Karłów, którzy wykonali czarodziejskie pęta Gleipnir, zrobione z tak rzadkich składników, jak: hałas łap kota, włosy z brody kobiety, korzenie skały, ścięgna niedźwiedzia, oddech ryby i ślina ptaka. Ale Wilk podejrzewał już podstęp i zażądał, aby rękojmią jego wolności stała się ręka jednego z bogów, włożona do jego paszczy. Żaden z Asów nie chciał jednak stracić ręki i dopiero Tyr zdecydował się dać mu swoją w zastaw. Wtedy bogowie związali Fenrira, pęta Gleipnir wytrzymały, ale Tyr stracił prawicę, którą Wilk mu odgryzł. Fenrir został uwiązany do łańcucha Gel&ja przymocowanego do skały Gjoll i zakotwiczonego w głębi ziemi kamieniem Thriti, do paszczy Asowie wsadzili mu miecz oparty rękojeścią o dolną, a czubkiem o górną szczękę. Cieknąca z paszczy Wilka ślina utworzyła rzekę Van (Gylf. 34).

Jeden z kenningów Tyra to według Snorriego (Skaldskap. 9) jednoręki As” (einhenda as). W Lokasennie (38) Loki wypomina Tyrowi:

Milcz ty Tyrzc! Nigdy do zgody.

Stron nic doprowadzisz.

Prawą ci przypomnę rękę.

Co ci ją Fenrir odgryzł.

Abstrahując od mitu, strofa czyni tu wyraźnie aluzję do wiecowych i sądowych funkcji Tyra. Ten rewanżując się Lokiemu za złośliwość przypomina mu, że Hrodvitnir (czyli Fenrir) to jego syn, który musi teraz aż do ragnarók pozostać uwięziony. W ragnarók Tyr walczyć będzie z psem Garmem (Gylf. 51), choć spodziewać by się należało na jego miejscu Fenrira, i polegnie podobnie jak większość bogów. Wyobrażenie postaci z ręką włożoną do paszczy wilka na brakteacie Trollhatan-B pozwala cofać metrykę mitu o jego ręce co najmniej do epoki wędrówek ludów.

Mit ten w przewrotny sposób wskazuje na związki Tyra z ładem prawnym. Jak zauważono, bogowie wojny i prawa pojawiają się często jako istoty jednorękie, jak irlandzki Nuadu czy indyjski Surja. A utrata prawicy, ręki służącej do składania przysięgi, jest często przedstawiana jako kara za krzywoprzysięstwo (R. Simek 1995, 433). Nic przypadkiem krótszą wersję swej opowieści o roli Tyra w spętaniu Fenrira Snorri konkluduje stwierdzeniem, że jest on bogiem, którego nigdy nie wzywa się do godzenia ludzi. W postaci Mucjusza Scaevoli G. Dumezil (1959, 70-74) odnalazł jednak bohatera, który tracąc prawicę dowodził swych dobrych praw. Jan de Vries (1957, 24) stwierdził więc, że „znaczenie mitu Tyra jest takie, iż pokazuje, jak bóg niezbędne dla utrzymania kosmicznego porządku kłamstwo musi okupić utratą swojej ręki”.

Kult Tyra poświadczają niezbyt liczne nazwy miejscowe, występujące głównie w Danii i (śladowo) w Norwegii¹. Na uwagę zasługuje pojawiający się w toponomastyce związek pomiędzy Njordem i Tyrem, który odnotowaliśmy już w micie. Odwołujące się do tych bogów nazwy miejscowe pojawiają się niekiedy obok siebie (K.A. Eckhardt 1949, 41).

Nieliczne w sumie poświadczenia kultu Tyra prowokują do poszukiwania śladów kultu jego osoby pod innymi imionami (K. Heim 1953, 240; J. de Vries 1957, 14-18). Jako hipostazy Tyra bywają więc interpretowane postacie Irmina i Saxnota. Pierwszy jako „wielki bóg” pasuje tu nie najgorzej. Drugi zresztą również. Saxnot (jego imię oznacza „towarzysza po mieczu” a raczej długim nożu bojowym, typowym dla Sasów), pojawia się w formule wyrzeczenia się diabła wraz z Donarem i Wotanem, co wskazuje na jego dużą rangę, właściwą raczej dla jednej z głównych postaci panteonu, czczonej pod szczególnym przydomkiem, niż dla lokalnego bóstwa. Ale takie utożsamienia nie są niczym więcej jak luźnymi hipotezami.

1

T. Andersson 1992, 537; B. Holmberg 1986, 109-127 (sugerujący kult Tyra w gajach).