~LWF0055

pewne w XIII w., na który datowane są. rzeczone zwody, nie odczuwany cli jako wezwanie do bogów, co jest łatwe do wytłumaczenia, ponieważ nominativus singularis gud jest identyczny z formą występującą jako neutrum pluralis, a rozróżnienie liczby i rodzaju określa forma orzecznika (w przypadku występowania liczby pojedynczej brzmiałaby ona Milan, w odniesieniu do liczby mnogiej — Mil i tak jest w zwodach) — wskazuje na częstość i powszechne stosowanie rzeczonej roty przysięgi, skoro mogła się ona przedostać nawet do pisanych zwodów. W dalszej konsekwencji świadczy ona o stopniu zaawansowania procesu wzmacniania przez sprawujących funkcje przewodniczących na wiecu członków warstw wyższych autorytetu swego i autorytetu prawa mocą bóstw, traktowanych tutaj — rzecz znamienna — całkowicie bezosobowo.

Jest jednak sprawą nader charakterystyczną, że cytowane poprzednio źródła nic nie mówią o tym, co spaść ma na ludzi, którzy krzywoprzysięgają, względnie przysięgi nie dotrzymują ¹. Zagadnienie poruszone wyżej, niezależnie od nader istotnego tutaj swego uwarunkowania społeczno-politycznego, o czym w dalszym ciągu, łączy się z kwestią poziomu indywidualnej eschatologii, do której zdołała dojść religia Skandynawów ².

Nawet w wierszach skaldów, które przytoczyliśmy w rozdziale poprzednim (pozostałe materiały wykorzystamy w rozdziale następnym), a więc w schyłkowym okresie religii przedchrześcijańskiej w Skandynawii i w warunkach istniejących od wieków kontaktów z Europą Zachodnią, wyraźnie będących w służbie ideologii władcy, pojawia się wyłącznie Yalhalla, najprawdopodobniej w ogóle nie utrwalona w wierzeniach, jako miejsce wiecznej szczęśliwości dla padłych w boju wiernych i nieustraszonych wojów-drużynników, a przede wszystkim ich panów: królów i jarlów. Z zachowanych materiałów nie wynika jednak, jaki los miał czekać po śmierci zdrajców, tchórzów itp. Nie wiadomo przeto zupełnie, czy bogowie „karali⁴⁴ ludzi, którzy sprzeniewierzyli się tak ważnym normom postępowania w okresie kształtowania się organizacji państwowych.

Bogowie, działający — zgodnie z panującymi wyobrażeniami religijnymi — głównie w sferze produkcji, mogli swą zemstę wywierać przede wszystkim w tej sferze. Nie zapominajmy, że zemsta prywatna była społecznie akceptowanym sposobem osiągania rekompensaty za materialne i moralne szkody jeszcze przez długie wieki w średniowieczu (np. ważne w tym kontekście zniesławienie; szczęśliwie dochowane w Szwecji materiały normatywne pozwalają odnieść odpowiednie przepisy do czasów przedchrześcijańskich)³. Stąd wy-stępuje jako motyw reinterpretacji i wiązania ex post ofiar dla bóstw, zwłaszcza dokonywanych przez władców ze zjawiskami przyrody, z urodzajem lub klęską głodu⁴. Społeczne, względnie społeczno-polityczne skutki upragnionej zemsty bogów pojawiają się w materiałach (w przekleństwie, rzuconym przez Egila Skallagrimssona, które• przytoczymy niżej), lecz będzie to zupełnym wyjątkiem. Jest jasne, że doszukiwanie się w zjawiskach przyrody skutków wywołanej przez człowieka działalności bogów było nader zawodne.

113

1

⁶⁶    Uwypuklił to słusznie A. Sandklef, De germańska dód-straffen, Tacitus och mossliken, „Fornvannen“ 1944, s. 31.

2

⁶⁷    O niej ostatnio E. Potkowski, Germańska eschatologia, „Euhemer“, nr 1, 1963, s. 25—39.

3

   Tzw. Prawo pogańskie, patrz ostatnio A. Nelson, Envig och dra, En studie óver ett fornsvenslct lag fragmenty „Saga och Sed“, b. 3, Uppsala 1950, s. 63 i nast.

4

   Tak F. Strórn, Lolci_y s. 82 i nast.

⁸ — st. Piekarczyk