~LWF0083 (2)

1

Tabl. XVI: 1. Kamień runiczny z okolic Aarhus. Wg Forhislorisk Museum Moesgard; 2. Krucyfiks srebrny z Trondhein (Trondclag). Wg D. M. Wilsona i O. Klindt-Jensena; 3. Cmentarzysko w Lindholm Hojc (Yendsyssel). Wg Th. Itamskou

łączyły wyspę z ojczystym krajem. !N*a decyzji zaważyły raczej bliskie kontakty z Wyspami Brytyjskimi oraz innymi krajami chrześcijańskiej Europy.

Najtrudniejszą sytuację mieli władcy szwedzcy. Wprawdzie Olaf Skótkonung, syn Piastówny, był gorliwym chrześcijaninem, lecz ostoją sił zachowawczych pozostał prastary ośrodek kultowy w Starej Upsali. Cytowana relacja Adama Bremeńskiego świadczy, jak wielkim cieszył się on autorytetem jeszcze w 2 połowie XI w. Sytuację komplikowała też wielokierunkowośc powiązań kulturowych wczesnofcudalnej Szwecji. Oprócz duchownych hambursko-bremeńskich, następców Ansgara, działali w początku XI w. misjonarze wysłani z Polski przez Brunona z Kwerfurtu. Niektóre dane pośrednie, wśród nich wyobrażenia krzyży na kamieniach, świadczyłyby o penetracji chrześcijaństwa przez Ruś. Istnieją przypuszczenia, że siedzibą biskupa obrządku wschodniego była może w XI w. Sigtuna. Pierwsze pewne biskupstwo, podległe metropolii hambursko-bremeńskiej, powstało jednak ok. 1020 r. w Skara w Vastergotland. Wpływy Kościoła łacińskiego okazały się też najtrwalsze.

Przełom w pojmowaniu świata nie przychodził łatwo⁷³. Nawet królowie skandynawscy, najwierniejsi propagatorzy nowych nauk, całą swoją mentalnością tkwili w starych obyczajach. Adam Bremeński napisał o Olafie Tryggyasonie, że „doświadczony we wróżbach, posłuszny wyroczniom, całą swoją nadzieję pokładał w przepowiedniach ptaków” (II, 40). Władca norweski miał być wręcz biegły w czarach, chociaż na opinii tej zaważyła może zadawniona niechęć kiera niemieckiego, pamiętającego poparcie udzielone przez niego anglosaskim misjonarzom.

Na wielu kamiennych pomnikach pojawiały się odtąd symbole nowej wiary, obwiedzione tradycyjnie runicznymi napisami (ryc. 74). Niektóre teksty zawierały wzmianki o zmarłych „w białych koszulach” wyznawcach chrześcijaństwa oraz pobożne inwokacje. Jeden z kamieni w dalekiej prowincji szwedzkiej Jamtland upamiętniał w runach wsparcie, jakiego udzielił nowej wierze tamtejszy wielmoża: „Óstman, syn Gudfasta, wzniósł ten kamień i most, on też uczynił Jamtland chrześcijańskim [...]”

Inne środowiska były jednak na ogół indyferentne. Rzemieślnicy we wczesnych miastach dostosowywali się do nowych układów nie dbając o czystość zasad. Znaleziona w północnej Jutlandii forma kamienna do odlewu krzyżyków i młotków Thora (ryc. 75) jest spektakularnym, lecz nie jedynym przykładem konformizmów, znamiennych dla tego okresu.

⁷³ Ljundberg 1938, s. 98 n.; Rupreclit 1958, s. 92 n.; Palmę 1959; Kuhn, Scovazzi, [w:] La conversione 1967, s. 743 n., 759 n.; Piekarczyk 1968, s. 315 n.; Stenberger i in., [w:] Kirche 1969, s. 9 n. i in., od strony etnograficznej NK, t. 20, 22, 1938. Por. też interesujące refleksje na temat przemian w ogólnym pojmowaniu świata Gureyic 1976, s. 29 n.