~LWF0053 (2)

2

Tabl. XII: 1. Kamień, runiczny z okolic Iledeby (Haithabu, kuli rui; 2. Widok ogólny Iledeby. Wg H.. Tankuhna; 3.

Wg H. Jankulma

Szlezwik). Wg H. Jan-Zabu d o w a II ed c b y.

z Trondelag zdołał on w toku krwawych walk podporządkować sobie mieszkańców południowo-zachodnich wybrzeży. Tradycja zachowała pamięć o wielkim zwycięstwie odniesionym w latach dziewięćdziesiątych w Hafrsfjordzie. Później Harald miał sięgnąć po Szetlandy, Orkady i Wyspy Owcze. Konflikt z niezależnymi dotąd wspólnotami był według tradycji jedną z istotnych przyczyn masowej emigracji Norwegów na wyspy atlantyckie i zasiedlenia Islandii.

Po śmierci Haralda w trzydziestych latach X w. raz po raz wybuchały walki pomiędzy jego dziedzicami i zagrażały trwałości nowych rozwiązań ustrojowych. Interweniował m. in. Harald Sinozęby, z jego mandatu sprawował też przez pewien czas władzę jarl Hakon z Trondelag, ostoja miejscowych sił pogańskich. Impas ten zdołał przełamać dopiero w 995 r. wnuk Pięknowłosego, Olaf Tryggvason. W ciągu niewielu lat swych rządów krzewił on gorliwie chrześcijaństwo. Podjął próbę zorganizowania gospodarki na nowych zasadach, rozpoczął m.in. w niewielkim zakresie bicie własnej monety. Tradycja przypisała jemu założenie w pobliżu siedziby jarlów Trondelag miasta Nidaros, dzisiejszego Trondheim. Śmierć w bitwie królów w Sundzic w 1000 r., kiedy stanął wobec połączonych sił władcy duńskiego, szwedzkiego i rodzimej opozycji, przekreśliła jednak dalsze zamierzenia.

Norwegia znalazła się ponownie w zależności od królów duńskich, lecz siły miejscowe wsparły w końcu w 1015 r. rodzimego dynastę Olafa Haraldssona. Interwencja Kanuta Wielkiego zmusiła go jednak w 1028 r. do ucieczki na dwór ruski Jarosława Mądrego. Kiedy na czele posiłków szwedzkich wrócił do kraju, w bitwie pod Stiklestad nad Trondheimf jordem zginął on w 1030 r. z rąk tamtejszych chłopów.

Śmierć Kanuta Wielkiego w 1035 r. oznaczała koniec obcego panowania w Norwegii. Wzajemne stosunki układały się odtąd na zasadzie równo-partnerstwa, niektórzy miejscowi dynaści, jak syn Olafa Magnus Dobry, sięgali nawet po tron duński. W Norwegii nastał okres względnego spokoju i utrwalania się nowych struktur. Sam Olaf Haraldsson rychło został kanonizowany i ogłoszony patronem dynastii panującej i kraju.

Z dziejami Norwegii łączyły się blisko losy normańskiej od końca IX w. Jslandii¹⁷. Mieszkańcy wyspy szukając tu schronienia przed uciskiem, który niósł porządek wxzesnofeudalny w skandynawskiej ojczyźnie, zachowali stare struktury ustrojowe. Powstała w ten sposób unikalna w ówczesnej Europie „republika chłopska”. Funkcje prawodawcze i sądowniczo spełniały wiece, po kilka w każdej dzielnicy, a zwłaszcza centralny dla całej wyspy wiec powszechny Althing w miejscu zwanym Thingrellir (ryc. 36). Mimo iż Islandia formalnie była niezależna od władców norweskich, ci ostatni mieli pewien wpływ na bieg tutejszych wydarzeń. Z ich

¹⁷ Larusson, [w:] jSTK, t. 1, 1936, s. 121 n.; Jóhannesson 1974. Por. też Scoyazzi, [w:] I Normanni 1969, s. 131 n.

7 — Normanowie