~LWF0086

np. znaleziono okręty, które nie nadawały się do prowadzenia żeglugi na otwartym morzu, bardzo dobrze mogły jednak służyć do prowadzenia wypraw rabunkowych w spokojnych wodach fiordów¹. Przeciwko piractwu wzdłuż własnych wybrzeży walczą królowie norwescy przez całe wieki^{2 3}. Adam Bremeński pisał, że duńscy wikingowie opłacali trybut, by król udzielił im pozwolenia na ekspedycje morskie. Pozwolenia tego używali często „przeciwko swoim⁴⁴, porywali do niewoli ludzi, których następnie sprzedawali „sprzymierzeńcom albo barbarzyńcom^{44 38}. Kie jest w związku z tym rzeczą dziwną, że skaldowie, i to poczynając już od najwcześniejszych, chwalili królów za ich występowanie przeciwko wszelkiego rodzaju złoczyńcom. Zaś określenie „karzący złoczyńców⁴⁴, „poskromiciel złoczyńców⁴⁴ weszło na stałe do repertuaru skaldyeznyeh metafor, stając się jednym z obiegowych synonimów króla⁴.

*

Niemniej na ówczesnym etapie rozwoju kultury, kiedy to — jak widzieliśmy — wierzenia i kulty religijne wiązane były z nowym, rozwijającym się układem sił politycznych, wymienione poprzednio postulaty spełniała również ideologia władcy, bazująca na religii, na jej kultowej i doktrynalnej stronie.

W ten sposób zbliżyliśmy się do podstawowego problemu bieżącego rozdziału, do zagadnienia tzw. sakralnego charakteru królestwa. Przez ten termin będziemy tu rozumieć czynną i bierną rolę króla w kulcie religijnym, stwarzającą mu w ten sposób specjalne społeczno-polityczne prerogatywy.

Problematyka sakralnego królestwa bynajmniej nie jest nowa. Do nowoczesnej nauki wprowadzona została ona na przełomie XIX i XX w. przez J. Frazera, który w. wielotomowym, tłumaczonym na szereg języków dziele The golden hough ⁵, starał się wywieść polityczną władzę królewską spełnianymi przezeń funkcjami sza-mana-czarownika i kapłana-ofiarnika. O wciąż nieprzemijającej aktualności problematyki sakralnego królestwa najdobitniej świadczy fakt, że VIII Międzynarodowy Kongres Historyków Religii w Bzymie w kwietniu 1955 r. poświęcony był tej problematyce w bardzo rozległej pod względem chronologicznym i geograficznym skali. Również na ostatnim, XI Kongresie Międzynarodowym Nauk J listorycznych w Sztokholmie w sierpniu 1960 r. wypłynęła ona w specjalnym referacie K. Haucka i to właśnie w zakresie najbardziej obchodzących nas spraw skandynawskich⁶, potraktowanych na ogólnogermańskim tle.

W odniesieniu do ludów skandynawskich problematyką sakralnego królestwa zajęło się wielu uczonych:

175

1

   J. Schreiner, Olav den Hellige og Norges samling, Oslo 1929, s. 23.

2

   A. O. Jołmsen, op. cit. s. 216 i nast.

3

   Adami, Gęsta, IV, cap. 6: „Wichingos..., rogi Danico tri -butum solvunt, ut liceat eis predam accepere a barbaris... Unde etiara contingit, ut licentio, quam in hostes acceperit, in famulis vel socio vendit vel barbaro“.

4

   A. Bergsg&rd, SJcaldane wn land og landu styring, Festskrift til Halvdan Koht jni seksti&rsdagen, Oslo 1933, s. 114.

5

   Patrz C.-M. Kdsman, Ziim sakralen Kónigtwn in der For-schung der letzten hundert Jahre, La regalitd sacra, s. 4 i nast. oraz opublikowane już po napisaniu niniejszej pracy omówienie poglądów tego autora, M. Nowaczyk, Motywy euliemerystyczne w twórczości Jamesa G. Frazera, „Euhemer", Zeszyty Filozoficzne nr 3, Warszawa 1962, s. 143—156.

6

   K. Hauck, J)ie Geschichtliche Bedeutung der gcrmamschen Auffassung vom Kónigtum und Adel, Kaports, 111, Moyen Age..., XI^e Congrós International des Sciences 11istoriąues, Stockholin, 1960, s. 96—120.