~LWF0133

268

czenia jej imienia, choć obejmujące cały obszar germański i starsze niż w przypadku Freji nie sięgają daleko w głąb czasów starożytnych. Postacie Frigg i Freji są więc zapewne nowymi wariantami postaci dawniejszej, której imię lub imiona pozostają dla nas nieznane, dość wyraźnie jednak rysuje się jej natura.

Freję zaliczano do Wanów, co podkreślają podane przez Snorriego (Skald-skap. 20 i 37) jej kenningi Vana god (bogini z rodu Wanów), Wana dis (Disa z rodu Wanów) oraz Vana brudr. Ciekawy jest ten ostatni, oznaczający dosłownie „oblubienicę Wana”. A mianem Wana określano jej brata Freja i ojca Njorda {Skaldskap. 6-7). Przydomek ten może jednak oznaczać jedynie, że była kobietą z rodu Wanów. Jej przydomek Mardol, „zorza nad morzem”, wyraźnie nawiązuje do związków jej ojca Njorda z wodą i narodzin Freji w Noatun (L. Motz 1998, 37). Inne podane przez Snorriego przydomki Freji to: „córka Njorda, siostra Freja, żona Oda, matka Hnoss, posiadająca poległych (eigandi valfalls), i Sessrumnir, i koty (fressa), i Brisingamen”, a także „bogini piękna we łzach (gratfagra god), bogini miłości” {Skaldskap. 20). Jej imienia skald Kormak (Lausavisur 7, 10, 23, 40, 41: Skj. BI, 71—79) używał w kenningach określających piękną kobietę. W poezji skaldów pojawiają się także poetyckie synonimy jej imienia (heiti): Gefn, Horn i Syr (M. Kristensen 1930-31, 81). Również Snorri w swoim wyliczeniu bogiń (Gylf. 35) wymienił, jak pamiętamy, jej przydomki Mardol, Horn, Gefn i Syr, i uznał Freję z boginie równie dostojną jak Frigg. Wcześniej, opisując w Gyifaginning (24) Freja i Freję jako dzieci Njorda Snorri podkreślał jednak, że to właśnie „Freja jest najczcigodniejszą (agaetuz) z bogiń, ma w niebiosach siedzibę, która nazywa się Folkvang, i za każdym razem, gdy rusza do walki, do niej należy połowa poległych, a druga do Odyna”. Snorri powołuje się tu na odpowiednią strofę z Grimnismal (14). Jej siedziba:

FoIkvang się nazywa Tam Freja rządzi,

W sali miejsca wskazuje.

Połowę poległych Wybiera codziennie,

A połowę ma Odyn.

Freja jest więc tu żeńskim odpowiednikiem Odyna i na jej miejscu należałoby spodziewać się raczej jego żony Frigg. Ale to Freja była najważniejszą boginią skandynawskiego panteonu.

W Grimnismal nie ma podanej przez Snorriego wzmianki o pojawianiu się Freji na polach bitewnych w jej własnej osobie, co jest typową cechą Walkirii.

Nie przypadkiem jednak jej dzik nazywa się Hlidsvini (Hdi 7) - „dzik bojowy”, a miano jej siedziby, Folkvang, oznacza pole bitwy⁵⁵. To ona wreszcie, czy to w postaci Walkirii Gondul, czy to posyłając w tej misji Gondul, za pomocą czarów powoduje nigdy nie kończącą się bitwę pomiędzy Hedinem i Hognim (Sor-la thattr 5). Co więcej, ich walka, zwana Hjadningavig, codziennie kończąca się śmiercią większości uczestniczących w boju wojowników, ożywianych wieczorem przez Walkirie, i wznawiana nazajutrz od nowa, trwać ma aż po kres czasów. Jedynie Sor la thattr łączy Freję z wybuchem Hjadningavig, inne źródła jej spowodowanie przypisują córce Hogniego, noszącej typowe dla Walkirii imię Hild (pojawiającej się zresztą także w Sorla thattr)⁵⁶. Jeśli jednak Folkvang Freji jest odpowiednikiem Walhalli Odyna, to przypisanie jej związku z Hjad-ningavig nie jest przypadkowe i w tej nigdy nie kończącej się bitwie widzieć należy odpowiednik pojedynków mieszkających w Walhalli einherjar Odyna (G. Muller 1976, 350-352).

Ważne są więc związki Freji ze światem śmierci. Poza wojownikami do jej Folkvangu trafiały też kobiety. Thorgerda, córka Egila Skalla-Grimssona, pragnąc po śmierci brata umrzeć wraz z ojcem oświadcza, że chce razem z nim udać się do Freji (Egils saga Skall-Grimssonar 78). Jest to wszakże jedyne świadectwo wskazujące, że Folkvang Freji stanowił zaświaty dla kobiet. Związki z wojną i zaświatami to wszakże tylko dwa z kilku ważnych aspektów natury Freji, rzadko podkreślane przez badaczy, natomiast przez Snorriego chyba nie przypadkiem wymienione na pierwszym miejscu. Warto też zauważyć, że jedną z najważniejszych cech przypisanych Freji jest odwaga. Jako jedyna spośród bogiń i bogów nie boi się gościć w Asgardzie pijanego olbrzyma, nalewając mu bez cienia lęku piwo (Skaldskap. 17).

Przejdźmy do cech Freji uznawanych za bardziej dla niej typowe. Snorri (Gylf 24) kontynuuje: „Jej hala nazywa się Sessrumnir⁵⁷, jest wielka i piękna. Gdy gdzieś jedzie, zaprzęga dwa swoje koty, siada na wóz i powozi. Jest najbar-

55    Tak L. Motz 1998, 32; ostrożniej E. Polome 1995, 586, podając etymologię „pole ludu”. Folk według Jana dc Vricsa (1962, 137) oznacza „tłum, lud, armię” ale też „walkę” a nawet „miecz”, stąd zaproponowana przez L. Motz etymologia jest poprawna i dobrze pasuje do rzeczy, dziejących się w siedzibie Freji.

56    Skaldskap. 50; por. L. Motz 1998. 39.

5? Nazwa jej domu oznacza „statek o wielu ławkach dla wioślarzy”, co wskazuje, że albo czegoś w tym wątku mitu nie rozumiemy, albo czegoś nie rozumiano już w czasach schyłkowego pogaństwa, z biedą nazwę tę można przetłumaczyć jako „Sala o wielu miejscach”, por. R. Simek 1995, 360. W swej siedzibie, jak wynika z Sorla thattr (2), miała własną, zamkniętą sypialnię (por. podobną komnatę Gunnlody w Havamal\) gdzie niesposób się było dostać, Loki zdołał tam wtargnąć dopiero wtedy, gdy zmienił się w owada.