~LWF0149

300

Hełm miał na głowie.

Wtedy mruczała głowa Mimira,

Pierwsze słowa mądrości Wyrzekła prawe znaki.

Z tych dwóch nie do końca zrozumiałych strof wynika, że runy właściwe dla plemienia Asów pierwszy barwił, rył i zrozumiał Hropt - czyli Odyn (J. de Vries 1957, 73-76). Płyn, z którego je wydobył, płynął „z czaszki Heiddraupnira i z rogu Hoddrofnira”, postaci skądinąd całkowicie zagadkowych. Czaszkę Hod-draupnira²^ można spróbować uznać za głowę Mimira (J. de Vries 1956, 244), a ciecz, z której Hropt wydobył runy - za wody Mimisbrunn^{1 2 3}. Bowiem, zauważmy, to właśnie głowa Mimira według Sigdrifumal „wyrzekła pierwsze słowa mądrości, i powiedziała prawe znaki”. Ponieważ Sigdrifumal (15-19) wymienia dalej, gdzie i jakie magiczne runy zostały wyryte i kto z nich korzysta, nie ma wątpliwości, że ogłoszone przez głowę Mimira znaki to właśnie runy. Według Havamal (137-145) Odyn poznał szukę run podczas swej samoofiary, gdy wisiał na drzewie Yggdrasill, rosnącym nad położonym u jego korzeni źródle przeznaczenia. Jedyną postacią pojawiającą się w tym epizodzie obok niego jest anonimowy wuj Odyna, brat jego matki Bestii i syn Olbrzyma Bolt-horna, jego dziada macierzystego.

B.-M. Nasstróm (2001, 63-64) zwróciła uwagę na wielką rolę, jaką w życiu społecznym Germanów odgrywał wuj, znaczenie awunkulatu zauważył zresztą już Tacyt (Germania 20), wspominając o oddawaniu przez siostry swych dzieci na wychowanie wujowi. Także na Islandii wuj był często wychowawcą swoich siostrzeńców. Przekaz Sigdrifumal przypisujący Mimirowi wynalezienie run świadczy za wspomnianą tu już tezą o tożsamości wuja Odyna z Mimirem^2/. Mimir dysponował sporą częścią zaświatowej wiedzy, która była Odynowi potrzebna i wprowadził go w tajniki magii run, czarodziejskich zaklęć i form sprawowania kultu. Ponieważ zaś runy Odyn wziął skądś z dołu, jak sądzimy z Mimisbrunn, to wynikałoby z tego, że w tajniki magii Odyn został wprowadzony przez spoczywającą w źródle głowę swego wuja. Wynika z tego również, że źródło Mimira stało się swoistą składnicą symbolicznie ważnych dla nordyckiej mitologii organów. Poza głową Mimira spoczęły w nim bowiem oko Odyna i ucho Heimdalla. Każdy z nich, jak sądzimy, był ceną za zdobycie czarodziejskich zdolności jasnowidzenia. Przy takiej interpretacji nawet wzmianka o codziennym spożywaniu przez Mimira miodu z Mimisbrunn jest łatwa do wytłumaczenia. Pływająca w źródle głowa nie miała do tego trunku daleko. Taka wizja znaczenia Mimisbrunn jest już jednak w całości naszą własną interpretacją niejednoznacznych przecież źródeł.

Interpretacja Snorriego była inna. Gdy według Ynglinga sagi (4) Asowie i Wanowie zawarli pokój, Wanowie posłali im jako zakładników Njorda, Freja i najmądrzejszego z nich Kwasira, zaś Asowie posłali do Vanaheimu Hoenira i Mimira. Hoenir szybko stał się wodzem Wanów, lecz Mimir doradzał mu we wszystkim, gdy zaś nie było go w pobliżu, Hoenir unikał rozstrzygania spraw, mówiąc: niech radzą inni. Wanowie to zauważyli, i uznając, że zostali przy wymianie zakładników oszukani, pochwycili Mimira, ucięli mu głowę i posłali Odynowi. Ten jednak owinął ją specjalnymi ziołami, by nie uległa rozkładowi, wypowiedział nad nią zaklęcia i dał jej przez to siłę wystarczającą, by głowa Mimira mogła z nim mówić, dzięki czemu - jak pisze Snorri - przepowiada mu wiele zakrytych rzeczy. Zakrawa to na nekromancję, na co wskazuje również użycie przez Odyna zaklęć (galdrar). A noszona przez Odyna ze sobą udzielająca mu wiadomości zabalsamowana głowa Mimira przybiera w Ynglinga sadze (7) postać jednego z magicznych akcesoriów tego boga.

Odpowiedź na pytanie, czy Mimir był jednym z Asów czy Olbrzymem, przesądza ulokowania przypisanego mu źródła w świecie Olbrzymów-Hrim-thursów. U Saksona Gramatyka (III, 2, 5-6) odpowiadający Mimirowi Mimin-gus określony jest zresztą jako „satyrus siharum”. O przynależności Mimira do Olbrzymów świadczy też jego wiedza. Mimir wie o wszystkim, co się zdarzyło i co się zdarzyć musi. Jego specyficzna, zaświatowa mądrość jest więc cechą lokującą go bliżej Olbrzymów i Norn niż Asów. Zgadza się z tym najprawdopodobniejsza etymologia jego imienia, zestawianego z łacińskim memor („pamięć”), awestyjskim mimara („zastanawianie się, myślenie”) i greckim mermai-ro („troska, myśl”)⁴. Ze związanych z Mimirem określeń przypomnijmy tu jeszcze wspomniane wyżej drzewo lub konar Hodmimir, w którym podczas ragnarók znajdą schronienie Lif i Lifthrasir, drzewo Mimameidr, synonim Yggdrasilla i kenning Sokmimir („złoty Mimir”, „Mimir od skarbów”) oznaczający w Ynglingatal (2) jakiegoś Karła (F.-X. Dillmann 2002, 46). Wątek Mimiego jako kowala wydaje się łączyć ten aspekt jego postaci z osobą Wolunda - miecz zwany Mimingr był według Thidreks sagi (105-107) dziełem Velenta, znanego potem jako Wolund.

1

   Imię ma znaczenie „kapiący jasną cieczą” (J. de Vries 1962, 216), czyli sądzić można, znajdującym się w Mimisbrunnr miodem.

2

   Wtedy można by spróbować uznać róg Hoddrofnira (nazwa zawiera rdzeń hodd - „ukryty skarb”, por. J. de Vries 1962, 216) za przechowywany w Mimisbrunnr róg Heimdalla.

3

   Tak G. Dumezil (1988, 140) i S. Piekarczyk (1979, 69-71); do podobnych wniosków doszedł en passant J.P. Schjpdt, 1988, 35, przyp. 22.

4

J. de Vries 1962, s. 387; A.V. Stróm 1975, 253-254; L.P. Słupecki 1998, 187.