skanuj0003

1<

Akademia

kę tego typu, zw. -»Szkolą Rycerską, powołał 1765 Stanisław August Poniatowski.

Akademia Lubrańskiego, (Lubransda-num) Kolegium Biskupie z kursami akademickimi, zał. 1519 w Poznaniu przez bpa J. Lubrańskiego; szkoła zorganizowana na wzór uniw., z wydziałem humanist. (-»sztuk wyzwolonych — facultas liberalium artium) oraz teol.; jeden z najważniejszych ośrodków kultury humanist. w Polsce w 1. poł. XVI w.; okres największej świetności związany z działalnością Grzegorza z Szamotuł (1480--1541), teologa katol. i prawnika oraz K. He-gendorfera (1500-40), filologa i humanisty pozostającego pod wpływem idei reformacyj-nych, a zarazem twórcy nowocz. programu kształcenia, obejmującego oprócz gramatyki łac., poetyki, retoryki, także język i literaturę gr. oraz matematykę z astronomią; po okresie zastoju włączona w 2. poł. XVI w. w krąg oddziaływań Akad. Krak., stając się faktycznie jedną z jej tzw. -» kolonii; wzmocniona kadrowo, m.in. przez prof. B. Herbesta (ok. 1531-98) stała się przede wszystkim ośrodkiem rozwoju katol. myśli teol.; konkurowała z zał. 1612 w Poznaniu Akad. Jezuicką; zreformowana przez bpa poznańskiego J. Rozdrażewskiego, który doposażył oba wydziały; istniała do 1780, kiedy -> Kom. Edukacji Nar. w ramach ujednolicania struktury szkolnej włączyła wydział humanist. do szkoły wydziałowej w Poznaniu, natomiast z wydziału teol. utworzono seminarium duchowne.

Akademia Pedagogiczna im. KEN w Krakowie, dawna Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. KEN w Krakowie; na mocy ustawy z 8 VII1999, od 1X1999 zmieniono nazwę na akademię; 1946 zał. w Krakowie WSP (odwołując się do tradycji Państw. Pedagogium w Krakowie, szkoły kształcącej w okresie międzywojennym nauczycieli); ob. istnieją4 wydziały: humanist., pedag., geogr.-biol. i mat.--fiz.-techn.; prowadzi się 16 kier. studiów i zatrudnia ok. 650 pracowników nauk.--dydakt., w tym 45 osób z tytułem nauk. profesora; w A.P. studiuje ponad 10 tys. studentów (dotychczasowy adres internet.: www.wsp.krakow.pl).

Akademia Podlaska, uczelnia w Siedlcach utw. 1 X 1999 w wyniku przekształcenia Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedag. w akademię; 1969 zal. Wyższą Szkołę Nauczycielską w Siedlcach, przekształconą 1974 w Wyższą Szkolę Pedag., a następnie 1977 w Wyższą Szkołę Rolniczo-Pedag.; uczelnia zatrudnia ponad 450 nauczycieli akad., w tym ok. 9( z tytułem nauk. lub stopniem doktora habili towanego; ob. na 3 wydziałach: chemiczno mat., humanist. i rolniczym studiuje ok. 730( osób (dotychczasowy adres internet. www.wsrp.siedlce.pl).

Akademia Rakowska, gł. szkoła brać) polskich, zw. Atenami sarmackimi, zał. 1602 w Rakowie z fundacji J. Sienieńskiego; 5-klasowa szkoła średnia, z kursami teologii, bogatą biblioteką i własną drukarnią; formalnie bez praw akad.; miała przygotowywać młodzież do życia i działalności obywatelskiej w duchu tolerancji; program obejmował naukę łaciny (na podstawie lektury dzieł autorów klas.) oraz języków nowoż., etykę (wg podręcznika J. Crella), retorykę, elementy prawoznawstwa i polityki, podstawy nauk przyr., matematykę (wg specjalnie na potrzeby szkoły oprać, nowocz. podręcznika J. Steg-manna Institutionum mathematicorum libri duo ...); życie szkoły regulowały odpowiednie przepisy Leges Scholae Racouianae; wysoki poziom nauczania oraz atmosfera tolerancji rei. sprawiły, że do A.R. przyjmowano młodzież różnych wyznań, pozostawiając swobodę wykonywania własnych praktyk rei.; w szkole wprowadzono kontrolę spot — nadzór tzw. scholarów, wybieranych na synodach przedstawicieli społeczności ariań-skiej; w wyniku akcji podjętej przez obóz kontrreformacji 1638 zlikwidowano szkołę, a jej budynki zniszczono.

Akademia Teologii Katolickiej, kościelna i państw, szkoła wyższa zał. 1954; w strukturze ATK działały 4 wydziały: teol., filozofii chrześc., prawa kanonicznego oraz kościelnych nauk hist. i społ.; poszczególne; wydziały posiadały uprawnienia do przepro- ■ wadzania odpowiednich przewodów doktorskich oraz habilitacyjnych; ATK współprac, z uniw. niem. w Moguncji, Bonn i Tybindze, uniw. w Bari we Włoszech oraz Inst. Katol. j w Paryżu; od 1 X 1999 przekształcona w Uni-; wersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Akademia Zamojska, wyższa uczelnia w Zamościu, zał. 1594 (początek działalności 1595) przez kanclerza J. Zamoyskiego; wzorowana na założeniach gimnazjum humanist.

J. Sturma w Strasburgu oraz renes. wzorach uniw. w Padwie; jako schola cwilis kształciła światłych bywateli Rzeczypospolitej, przygotowanych do pełnienia obowiązków w życiu publ.; uzyskała przywilej papieski Klemensa VIII, od 1600 jej działalność regulował akt

aksjologia

II

fitiiiliii yjiiy, który szczegółowo określał pro-iimin l /..iii.idy funkcjonowania; kształcenie w ń mlliywało się na 2 poziomach: kurs niżmy r> Irlnij obejmował elementy gramatyki |nil, l.n-.. gr. oraz wstęp do retoryki; kurs wy-?my |ii letni] był prowadzony w ramach 7 kiieili: m.iiematyki, logiki i metafizyki, filo-mIii ii.iiunilnej i medycyny, retoryki, filozofii mni.iluej i polityki, prawa poi. i powsz.; ni /elni.i miała prawo nadawania doktoratów ■ lilu/olii i prawa; duże zasługi w jej organi-fiiw.mln położył Sz. Szymonowie, wykła-itnwr.iiiii byli m.in. J. Ursinus , M. Stephani-lii n (pierwszy rektor], A. Burski, T. Drezner; ml pul XVII w. poziom szkoły stopniowo obuł.‘al uli,', malała jej popularność; w programie uatu /,mia zaczęła dominować teologia; cał-hiwity upadek nastąpił po 1772, gdy Zamość imIu/I się w granicach zaboru austr.; uczelnię zamknięto 1784.

nkndomlcka wolność -*■ wolność akademii ka.

nhndemicki rok ->• rok akademicki. Mkncłemlckie święto juwenalia, ttkndemickie wykształcenie uniwer-"Vlel

Hkndemie rycerskie (zw. akademiami i I,u lurkimi), szkoły przygotowujące do nliiżliy wojsk, lub dworskiej, przeznaczone dla młodzieży szlacheckiej, zakładane w Eu-1111111' XVII-XVIII w. pod patronatem panują-• vi li: na program kształcenia składało się na-iii /.mię języków nowoż. (zwł. fr.], łaciny, matematyki, fizyki, historii, geografii i prawa, a przede wszystkim „sztuk rycerskich” (szer-mirilia, taniec, savoir vivre, heraldyka) oraz „n.itik wojennych” (zasady fortyfikacji i prowadzenia walki); jedną z pierwszych była a.r. ™ Kołobrzegu, zał. 1653 przez Fryderyka Wil-lieliu.i; w Polsce edukację tego rodzaju reali--iiwal.i Szkoła Rycerska w Warszawie, utw.

I przez króla Stanisława Augusta Ponia-lowskiego.

nkeeleracja [łac. accelermin 'przyspiesze-oie'|: 1) zjawisko przyspieszenia naturalnego lemp.i rozwoju dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach; dotyczy gł. rozwoju fiz. i przejawia się osiąganiem w coraz wcześniej-ir/.ym wieku określonych etapów rozwojowych i wskaźników dojrzałości (m.in. wcześniejsze ząbkowanie, szybszy postęp procent iw kostnienia, intensywniejszy przyrost wysokości i wagi ciała); a. wiąże się z rozwojem cywilizacyjnym społeczeństw, w tym poprawa warunków bytowych; przedmiotem dyskusji jest natomiast pytanie dotyczące a. w zakresie rozwoju psychicznego. 2) przyspieszanie i pobudzanie rozwoju dziecka (np. w sferze poznawczej) za pomocą odpowiednio zaprogramowanych oddziaływań dydakt.--wych.; stanowi przedmiot dociekań psychologii nauczania oraz pedagogiki korekcyjnej, które opierają się na przesłance, iż rozwój zdolności poznawczych nie jest rezultatem spontanicznego dojrzewania jednostki, ale polega na opanowaniu przez nią kolejnych działań umysłowych w procesie odpowiednio zaprojektowanego ćwiczenia; możliwość przyspieszania rozwoju intelektualnego potwierdziły programy „nauczania rozwijającego”, realizowane w szkołach różnych państw; w Polsce a, pedag. zajmują się m.in. E. Gruszczyk-Kolczyńska oraz A. Góralski.

akomodacja [łac. accomodatio 'przystosowanie’), proces modyfikowania własnych struktur poznawczych (pojęć i operacji), aby pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów lub informacji; a. jest elementem składowym (obok zjawiska -* asymilacji) procesu -> adaptacji jednostki do środowiska; o ile asymilacja jest procesem umożliwiającym działanie jednostki w nowych sytuacjach za pomocą już istniejących schematów (dziecko asymiluje nowy obiekt, np. samolot do już posiadanego schematu, np. „ptak”), o tyle a. polega na zmianie istniejących schematów i wytwarzaniu nowych (w oparciu o schemat „ptak” dziecko kształtuje nowy schemat — „samolot”).

akroamatyczna metoda nauczania (gr. akródma 'wykład’], tradycyjna nazwa metody wykładowej; sposób nauczania polegający na słownym przekazywaniu uczniom wiedzy w gotowej do przyswojenia postaci; na niższych szczeblach edukacji przejawem stosowania a.m.n. może być opowiadanie lub opis, natomiast na wyższych — wykład o charakterze konwencjonalnym, problemowym bądź konwersatoryjnym.

aksjologia pedagogiczna [gr. aksios 'cenny’, 'godny’, logos 'słowo’, 'nauka’], dział pedagogiki ogólnej zajmujący się wartościami w socjalizacji i wychowaniu człowieka, dostarczający przesłanek teoret. do oddziaływań pedagog, czy formułowania treści i programów wych.; wyróżnia się 2 podstawowe płaszczyzny badań aksjologicznych w pedagogice: 1) teoret., w ramach której bada się ogólną naturę wartości, możliwości ich poznania i definiowania, ich genezę i status ontyczny; 2) postulatywną, odnoszącą się do prób usta-

aktywizacja

lania taksonomii wartości, ich klasyfikacji, a także kryteriów i reguł wartościowania.

W. CICHOŃ Wartości. Człowiek. Wychowanie. Zarys problematyk aksjologiczno-wychowawczej, Kraków 1996.

aktywizacja [lac. actiuus 'czynny’], proces wzbudzania i podtrzymywania u osoby lub grupy osób wyższego poziomu aktywności psychofizycznej.

Aleksander Tadeusz (ur. 10 X 1938, Fryco-wa), pedagog; prof. UJ w Krakowie, kier. Zakładu Oświaty Dorosłych; czł. Kom. Nauk Pe-dag. PAN; czł. Międzynarodowej Organizacji Folklorystycznej; czł. Akademickiego Towarzystwa óndragogicznego; gł. dzielą: Uwarunkowani uczestnictwa kulturalnego ludności wiejskiej (1974), Drogi aktywizacji kulturalnej hizi pracy (1980), Oddziaływanie kulturalne dużego miasta na region (1985), Pozaszkolni edukacja ogólnokształcąca dorosłych (1992), Życie społeczne i przemiany kulturalne Nwiego Sącza w latach 1870-1990

(1993) , Zespoły instrumentalne w Polsce

(1994) , Optymalizacja pozaszkolnej edukacji zawodowej dorosłych (1998).

alfabet [od nazw pierwszych liter gr. alpha i beta], abecadło, zbiór znaków literowych przyjętych w systemie pisma jakiegoś języka, ułożonych wg określonej kolejności; a. łac., stanowiącypodstawę większości współcz. systemów pisma, składa się z 23 znaków; a. poi. zawiera 33 znaki oraz 7 dwuznaków: ch, cz, dz, dź, dż, iz, sz; istnieją również a. specjalne, np. dla niewidomych (tzw. a. Braille’a).

alfabetyzacja, działalnośćoświat. zmierzająca do przyswojenia osobom umiejętności czytania, pisania i liczenia; w walce z -»analfabetyzmem wśród dorosłych jako elementem degradacji kulturowej i cywilizacyjnej wykorzystuje się a. funkcjonalną — metodę łączącą naukę pisania i czytania ze zdobywaniem przez uczących się wiedzy bezpośrednio potrzebnej w życiu i pracy zawodowej.

algorytm subwencji oświatowej, sposób podziała środków finansowych państwa na realizację zadań oświat, jednostek samorządu terytorialnego; zawiera 5 podstawowych elementów określających kwotowe naliczanie środków na: 1) wydatki na wynagrodzenie pracowników pedag., 2) wydatki na zatrudnienie nauczycieli — doradców metodycznych, 3) wydatki na zatrudnienie pracowników niepedag., 4) roczną kwotę pozostałych wydatków bieżących na 1 ucznia, 5) wystanda-ryzowaną na 1 ucznia roczną kwotę wydatków na modernizację pomocy nauk.-dydakt,;

w gminach wiejskich stosuje się dodatkot wskaźnik 1,33 pozwalający na zwiększłl subwencji oświat, na każdego ucznia o 33

alienacja [lac. alienus 'obcy’], wyobcoy) nie; jeden z podstawowych dylematów cij wieka, będący efektem zerwania „naturl nych” więzi z matką i „wrzucenia w śwlaf w kategoriach egzystencjalnych oznacza w obcowanie jednostki wobec samej siebie, li tomiast w ujęciu spoi. odnosi się do sytua{ w której wytwory współdziałania ludzi ,a rywają się” od swoich twórców i zaczyna być przez nich traktowane jako rzeczywisto obca; a. może zostać przezwyciężona yt pi cesie autentycznej egzystencji, gdy jednostl staje się podmiotem własnych działań, a t razem jest w stanie ponownie „zakorzeń się” — ustanowić nowe więzi społ.; przedat wiciele -> teorii krytycznej podkreślają, warunkiem przezwyciężenia a. jest zmiań zastanych struktur społ. i ekonomicznych.!

Alkuin (735-804), anglosaski zakonni! uczony, autor podręczników gramatyki, reli ryki i dialektyki; zal. słynną Szkolę Pałacowi Karol Wielki uczynił go swoim doradcą i sprawach nauki i wychowania młodzieży, pi wierzając mu nadzór nad instytucjan oświat.; uważany współcześnie za pierw szego „ministra edukacji”; 1991 Europejski Stowarzyszenie Rodziców (-* EPA) obrał Alkuina na patrona corocznej, prestiżowi nagrody (zw. oświat, nagrodą Nobla) 2 upowszechnienie najlepszego projektu w dziedzinie wychowania i kształcenia, służą cego dialogowi szkoły z rodzicami.

Allport Gordon Willard (ur. 11 XI1897, Mon tezuma, zm. 9 X 1967, Cambridge), psycholo amer.; 1930-57 prof. Uniw. Harvarda w Cant bridge; prekursor psychologii humanist.; jedel z pierwszych teoretyków osobowości, któri ujmował jako indywidualną, niepowtarzalni i hierarchicznie zorganizowaną konfiguracj cech, warunkowaną bardziej przez kontekl społ.-kulturowy aniżeli przez czynniki biol, podkreślał znaczenie samorealizacji, w tyflj poszukiwania celów oraz sensu życia dla ro2< woju dojrzałej osobowości; sformułował zasadę -> autonomii funkcjonalnej motywów; zaj; mował się także zagadnieniami psychologi społ. oraz religii; gł. dzieła: Personality. A Psyp chological Interpretation (1937), The indisl-dualandHisReligion (1950), Becomingj1955),( wyd. poi. obu prac: Osobowości religia (1988),] Paltem and Growth in Personality (1961).

alma mater [łac. ałma 'żywiąca’, mater 'matka’], tradycyjna nazwa uniwersytetu:

analfabetyzm

ti

tójł luliH «#My wyższej (zw. „matką żywi-I wvi rt*.ii).|c.i przywiązanie danej spo-Pitmti I nMI ilu Iradycji wiasnej uczelni jk.#| łWlipeli międzypokoleniowy nauczy cie-6 j jiwtiMimw.

fMęiltlliywmi szkoła -> szkoła altema-

ii

ąllBiMHlywne wychowanie, rodzaj wy-iliHtsłiilii nilwiiIiiMcego się do odmiennych pi > ala>>> I- .MH.iiI. liinn czy treści aniżeli (4 -i a>-|a nliyrAijowo bądź instytucjonalnie ■»l i ip. mim nlmi.i w danym kraju bądź -j |*i •ciinlwlc. pojęcie a.w. nie jest ostre, ,-lpł P ł do .illrm.ilyw edukacyjnych można . dii.. i r iii ii w i u i innowacje pedag., autor-rtle pni|nliiv w zakresie wychowania

I    Hsfi ilunihi j.ik i nurty nieobecne bądź ifitlldi iipniylcinc w dotychczasowej prak-ifi.ę nSwiiii (szkoły montessoriańskie, uiwłr łiclncinwiikie, a także niektóre szkoły spili i «y wy/.n,iniuwe, realizujące program stinl*(ii v 111 v wg swoistych założeń).

|jłftll#m |l,ii iiIIit 'drugi’], postawa bezin-iflf»mvnę| incild o dobro innych ludzi, prze-i imlswiiii ipinl/.innwi.

ałlllllll |l,ii iiluiiiims 'wychowanek’]: 1) w i⁴nim r XVII XVIII w. uczeń bezpłatnie kształ-inlir I iili/ymywany przez szkołę; 2) kleryk, ni *ni -mmlii.niiim duchownego.

łftlhlwaloncjn |lac. ambo 'oba’, valens £Hin?.|i v^!, ‘m.i|.|(’y wartość’], termin wpro-.•śiUiiny pi w/, li, lileulera na określenie jed-iiHiiHnnMgn przeżywania przeciwstawnych i|in»yiywnyi li i negatywnych) stanów emo-| .iih!ii, i li w iilusunku do tych samych osób,

II    ............w lub sytuacji; może wynikać ze

jłsupgńliiyi h właściwości obiektu, mającego mjilliF ilu uililziclcnia cechy pożyteczne i

-Ini,lllu, dla jednostki, lub ze sprzecznych piili-eli i -dowleka; w szczególnie ostrej formie u » iiępuie w przeżyciach osób chorych Hi i a, lii/nhenię,

Aiiisilumi fcducational Research As-(HI-InIIiiII (Amerykańskie Towarzystwo tis Mini,iii 1'eil.igngicznych), jedno z naj-edf|.,ijyi li nIuw. pedag. na świecie, z siedzibą w yuginnie; organizuje m.in. konfe-t«ui je u,ml, i wydaje czasopisma pedag.: Mw .uiiiiiid Ifese.irdier” i „American Edu-

.......... llme.iieh .lournal”; jego europejską

im i leni I I M A — European Educationał llesFiinli AMsueialion (adres internet.:

i*H|, mil III-I |.

,Amlmis Niezależna Szkoła w Polio*", uileiilęeznik pedag.; wyd. od 1998 przez Tow. Oświat. „Szkoła 2001” w Łodzi; poświęcony szkołom niepubl., nowocz. i otwartym; adresowany do nowatorów i reformatorów pedag.; każdy jego numer stanowi odrębną propozycję tematyczną, zawierając stałe działy: publicystykę, wywiady, opinie, prezentację innowacyjnych metod kształcenia, opisy nowych szkół, informacje oraz rekomendacje czytelnicze; red. nacz. jest prof. A. Nalaskowski.

analfabetyzm [gr. analpkdbetas 'nie znający abecadła’], deficyt rozwojowy polegający na braku umiejętności czytania, pisania i wykonywania 4 podstawowych działań arytmet. u osób, które osiągnęły określony wiek; w Polsce dotyczy dzieci od lat 10, zaś w świetle ustaleń UNESCO — osób w wieku powyżej 15. roku życia.

W zależności od stopnia i zakresu a. istnieją takie jego rodzaje, jak: całkowity i połowiczny, a także wtórny, społ. i funkcjonalny. Analfabeta całkowity nie potrafi w ogóle czytać i pisać. Półanalfabeta ma pewne umiejętności w zakresie czytania i pisania, ale ich nie potrafi w pełni wykorzystać. A. wtórny jest brakiem umiejętności czytania i pisania u osób, które już kiedyś umiały czytać i pisać. A. społeczny przejawia się w życiu osoby, posiadającej wprawdzie umiejętność czytania i pisania, ale zamkniętej na sprawy świata i środowiska, będącej więźniem własnej niewiedzy. A. funkcjonalny jest niezdolnością rozumienia tekstów pisanych, które najczęściej występują w codziennym otoczeniu, brakiem umiejętności niezbędnej do zrozumienia i wypełnienia dokumentów i formularzy, jakimi człowiek powinien posługiwać się w codziennym życiu oraz nieumiejętnością wykonywania prostych obliczeń arytmetycznych. Występuje również złagodzona postać a., zwana półanalfabetyzmem funkcjonalnym, oznaczająca niezdolność rozumienia sensu i związków log. pomiędzy częściami prostego tekstu, bardzo mały zasób pojęć podstawowych oraz posługiwanie się językiem gwarowym, ubogim składniowo i słownikowo.

A. jest zjawiskiem hist. i społ., często nieodwracalną konsekwencją warunków życia pewnej części ludności świata. Jeszcze w poł. XIX w. ponad 50% dorosłych mieszkańców większości krajów Europy nie byio w stanie czytać i pisać. Znacznie wyższy stan alfabetyzacji występował w krajach protest., jak: Szkocja, Holandia czy Prusy. Natomiast w krajach intensywnego rozwoju przemysłu — we Francji i W. Brytanii — wzrastał po-