Ruch turystyczny związany z miejscami historycznymi
i zabytkami żydowskimi
W ostatnich latach można zauważyć wyraz
ny wzrost zainteresowania naszym
krajem przez turystów zagranicznych. W 1985 r. przyjechało ich ogółem 3436,2 tys.,
natomiast w 1994 r. już dwa razy więcej tj. 7425,8 tys., z czego 54% w celach
turystycznych. Wśród wielu walorów i atrakcji turystycznych naszego kraju, swoje
miejsce zajmuje, obok swoistego folkloru, również specyfika kulturowa mniejszości
narodowych, wyrażona głównie przez ich materialne pozostałości. Największe
znaczenie mają tu pozostałości kultury żydowskiej. Ich rangę podnosi fakt, iż takich
obiektów jest na świecie niewiele, a duże ich nagromadzenie w Polsce wynika z
długiej historii Żydów na naszym obszarze oraz ich licznego skupiska przed wojną.
Mimo że to, co pozostało po zniszczeniach wojennych nie jest w pełni
reprezentatywne dla bujnie rozwiniętej przedwojennej kultury i sztuki żydowskiej,
to pewne miejsca posiadają walory turystyczne na skalę światową (np. krakowska
dzielnica żydowska - Kazimierz wpisana jest na światową listę dziedzictwa kultury
UNESCO, zaś takich miejsc w Polsce jest tylko 5). Miejsca i obiekty związane z
bytnością Żydów nie muszą więc interesować tylko turystów żydowskich, choć
stanowią oni główną grupę zwiedzających te miejsca.
Ponieważ Główny Urząd Statystyczny nie prowadzi weryfikacji dotyczących
narodowości lub pochodzenia obcokrajowców przyjeżdżających do Polski,
niezmiernie trudno jest sprecyzować konkretną liczbę przyjeżdżających Żydów. Nie
są to bowiem tylko obywatele Izraela, lecz również takich krajów jak: USA, Niemcy,
Francja, Wielka Brytania i innych. Podane więc w poniższej tabeli dane nie
odzwierciedlają faktycznej liczby przyjeżdżających do Polski turystów żydowskich.
Przyjazdy cudzoziemców z Izraela do Polski w latach 1985-1994 - w tysiącach
Kraj /
1985 1986 1987 1988 1991 1992 1993 1994
Lata
Izrael 0,8 1,4 4,2 8,6 15,3 16,4 19,1 23,7
y
r ó d ł o: Turystyka i wypoczynek w 1992 r., GUS, Warszawa 1993; Turystyka i
wypoczynek w 1993 r., GUS, Warszawa 1994; Turystyka w 1994 r., GUS 1995
Publikowane dane na temat obcokrajowców dotyczą również ich
deklarowanych celów. Przedstawia je poniższa tabela:
Przyjazdy cudzoziemców z Izraela do Polski według deklarowanych celów w latach
1992-1994 - w tysiącach
Deklarowany cel
Przyjazdy
Rok
ogółem
Odwiedziny Handlowy Turystyczny Tranzyt
1992 1,8 10,3 1,3 1,3 16,4
1993 1,6 1,8 12,4 1,6 19,1
1994 1,1 1,7 14,5 1,7 23,7
y
r ó d ł o: Turystyka i wypoczynek w 1992, 1993, 1994 r., GUS
Przyjazdy cudzoziemców z Izraela stanowią prawie we wszystkich podanych
latach 0,3% (jedynie w 1988 r. 1,8%) ogółem przyjeżdżających cudzoziemców do
Polski. Oprócz widocznego wzrostu przyjazdu obywateli Izraela (30-krotnie więcej
przyjechało ich w 1994 r. niż w 1985 r.) można też zaobserwować, iż w 1993 i 1994
roku wyraz
nie zwiększył się deklarowany cel turystyczny przyjeżdżających. W tym
celu w 1993 r. przyjechało 65% Izraelczyków, zaś w 1994 r. 61%. W przeważającej
części jest to młodzież izraelska, która do niedawna obowiązkowo musiała zwiedzić
miejsca w Polsce związane z Holocaustem. Częściowo te wycieczki szkolne
sponsorowane były przez rząd Izraela, obecnie nie są już one obligatoryjne i tylko w
części dotowane przez Izraelskie Ministerstwo Edukacji, dlatego też mogą pozwolić
sobie na nie uczniowie z bogatszych rodzin.
Natomiast jeśli chodzi o amerykańskich Żydów to grupowe ich przyjazdy do
Polski organizują takie nowojorskie organizacje jak: American Jewish Committee,
American Jewish Congress, Federation of Jewish American Congregations.
Dużo osób przyjeżdża indywidualnie, bądz
odwiedzić dawne miejsca
zamieszkania, bądz
w celach turystycznych, rodzinnych czy innych. Precyzując
dokładniej kierunki turystyki żydowskiej nastawione są przede wszystkim na:
1) ośrodki chasydzkie i groby cadyków w Polsce
2) miejsca docelowe - turystyka indywidualna
3) miejsca martyrologii Żydów
4) wszystkie miejsca i obiekty związane z historią i kulturą Żydów polskich
Ruch turystyczny w tych kierunkach organizowany jest przez polskie biura
podróży - tu głównie ORBIS SA i np. JANO-TOUR czy INTERCRAC z Krakowa,
oraz przez żydowskie biura turystyczne takie jak: OUR ROOTS, czy SHALOM w
Warszawie. Przygotowany przez biura program obejmuje kilka standardowych tras
po najważniejszych miejscach i zabytkach żydowskich. Przeznaczony jest zarówno
dla turystów indywidualnych jak i grupowych. Dodatkowo turyści indywidualni
mają do dyspozycji prywatnych przewodników, a nawet korzystają z usług
taksówkarzy, którzy wożą ich do wskazanych miejsc. W Krakowie takim
przewodnikiem jest pan Bernard Offen, który przeżył getto w Krakowie, obóz w
Płaszowie i Oświęcimiu. Oprowadza on turystów indywidualnych i grupowych po
Kazimierzu i zaprasza również na projekcję filmu video o krakowskim getcie i obozie
koncentracyjnym w Płaszowie.
Dla Żydów z całego świata ORBIS SA od kilku lat przygotowuje w rocznicę
powstania w getcie warszawskim program turystyczny związany z Holocaustem
tzw. "March of Living". Żydzi wyruszają z Warszawy do Treblinki, Sobiboru,
Majdanka i Oświęcimia. Poza tym przez cały rok ORBIS oferuje 9-cio i 10-ciodniowe
pobyty w Polsce dla zagranicznych turystów deklarujących chęć zwiedzenia miejsc i
obiektów kultury żydowskiej. Wariant wycieczki 9-ciodniowej obejmuje trasę:
Warszawa-Treblinka-Tykocin-Lublin-Majdanek-Kraków-Oświęcim-Częstochowa,
zaś wycieczka 10-ciodniowa poszerzona jest o Białystok, Zamość, A
ańcut, Rzeszów,
A
ódz
.
Podobne trasy wycieczek organizuje żydowskie biuro OUR ROOTS . Krótszy
wariant (4-5 dni) obejmuje Warszawę, Kraków, Oświęcim, w dłuższym (7-8 dni)
odwiedza się jeszcze Tykocin, Lublin i Majdanek.
Dalsze trasy np. do Pragi organizuje m.in. krakowska agencja turystyczna
INTERCRAC, która w swojej ofercie posiada również szczegółowy plan wycieczki
po miejscach zagłady i martyrologii Żydów.
W ostatnich latach kilka innych krakowskich firm uruchomiło specjalną trasę
"śladami Listy Schindlera", która łączy Kazimierz z obozem w Płaszowie.
Omawiając ruch turystyczny związany z miejscami historycznymi i zabytkami
żydowskimi trzeba zaznaczyć, że nie ogranicza się on tylko do turystki żydowskiej.
W ostatnich latach zauważyć można wzrost zainteresowania Polaków odmiennymi
kulturami, a szczególnie ich materialnymi pozostałościami. Przypadkowo spotkana
synagoga, czy też kirkut żydowski, budzą ciekawość i chęć bliższego ich poznania.
Dotyczy to przeważnie dużych, w miarę dobrze zachowanych obiektów,
oznaczonych odpowiednią informacją turystyczną. Ponadto wśród wszystkich tych
obiektów, jest kilka o wyjątkowych walorach turystycznych i stanowią one docelowy
punkt zwiedzania.