Historia ustroju Polski na tle powszechnym


















 

 
 
 
� Adrian
Piontek
1997

� A. Piontek - Przedruk, kopiowanie w całoci lub we fragmentach i
rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona tylko do użytku
prywatnego.
 
 
 
 
 
 
 

 

 
 
 
 
 
PAŃSTWO FRANKIJSKIE (OD
V DO X w.)
 
Państwo
Frankijskie, jako jedyne ze szczepowych państw germańskich, już w V w.
rozpoczęło budowę ponadszczepowego organizmu politycznego.
Zapoczątkował ten proces
Klodwik, który w 476r. rozpoczął podbój podrzymskiej Galii, a w 494r.
przyjął wraz ze swą drużyną katolicyzm. Dynastia merowińska utraciła władzę
królewską w 751r. na rzecz majordoma Pepina Małego,
którego syn Karol Wielki otrzymał w 800r. koronę cesarską. Król nosił tytuł króla Franków (rex Francorum) o
władzy ograniczonej przez wiec. Od czasów Karola Wielkiego do tytulatury
królewskiej weszło sformułowanie "z bożej łaski". Po wymarciu dynastii
karolińskiej (w częci wschodniej w 911r. w częci zachodniej w 987r.) odżyła
zasada elekcyjnoci tronu. Wyborcami króla byli jednak najzamożniejsi feudałowie wieccy i
duchowni. Wiece nie odgrywały już żadnej roli.
Kompetencje króla:


prawo wydawania różnych nakazów i rozkazów w sprawach
cywilnych i wojskowych


edykty, kapitularze


sprawy wojny, pokoju, polityki zagranicznej i wymiaru sprawiedliwoci


król jako strażnik pokoju (pax regia)

Akwizgran (Aachen) pełnił rolę miejsca koronacji, częstego
pobytu króla i nekropolii królewskiej.
Organa centralne
państwa miały charakter zbiorowy lub jednostkowy. Do pierwszych należały
wiece i placita. Placita to mniej liczne ciało, gromadzące elitę możnowładczą oraz ludzi
sprawujących najróżniejsze dygnitarstwa i urzędy. Było to zgromadzenie doradcze,
doć często zwoływane przez monarchę.
Urzędnicy
nadworni i centralni:


majordom zastąpiony od Pepina Małego seneszalem


kanclerz czuwający nad pieczęcią państwa i kierujący kancelarią


oraz: komornicy, czenicy, stolnicy, koniuszowie itp. Tworzyli oni
wszyscy dwór królewski.

Zarząd
terytorialny. Państwo dzieliło się na okręgi nazywane hrabstwami, na czele z hrabią
powoływanym przez króla, wyposażony we władzę administracyjną, wojskową
i sądową. Od 614r. hrabią mógł być tylko posesjonat, mający dobra
ziemskie w hrabstwie. Hrabstwo, w
okresie gdy hrabia był przede wszystkim urzędnikiem, dzieliło się na
centery na
obszarach germańskich i na wikariaty na terenach romańskich. Hrabstwa
nadgraniczne okrelano mianem marchii, na ich czele stali
margrabiowie.
Sądownictwo. Brak apelacji i
wieloinstancyjnoci.


thunigin - sędzia
wybrany na wiecu podczas sesji


rachimburgowie - (7)
sprawowali wymiar sprawiedliwoci w otoczeniu hrabiego


czasy Karolingów - hrabia w otoczeniu skabinów (ławników wybranych przez wiec)

 
FRANCUSKA MONARCHIA LENNA (987-1302)
 
Francuska monarchia lenna funkcjonowała w okresie od
987r. do 1302r. W 987r. wygasła w tym kraju dynastia
karolińska, co umożliwiło bezporednim wasalom korony powołanie na tron w drodze
elekcji jednego sporód nich, hrabiego Paryża i Orleanu, Hugona Capeta. Francja
znajdowała się wtedy w stanie kompletnego rozbicia na władztwa lenne.
Obowiązywała zasada "wasal mojego wasala nie jest moim wasalem", co krępowało
władzę królewską, ale nie istniał przymus lenny, co pozwalało na wcielanie
opróżnionych lenn do domeny. Skutkiem umiejętnej polityki wewnętrznej dynastia
kapetyńska, już za Filipa II Augusta, była niekwestionowana na tronie Francji, a za
Filipa IV Pięknego król miał pod swą bezporednią władzą 2/3 terytoriów
francuskich. W 1302r. głos w sprawach państwa zebrali po raz pierwszy
reprezentanci społeczeństwa feudalnego w ramach zgromadzenia Stanów Generalnych.
Tron od 987r. był elekcyjny. Do grona elektorów należeli bezporedni wasale korony. Hugo Capet
już w roku swego wyboru przeprowadził elekcję swego syna Roberta na króla (987).
Praktyka desygnowania następcy stosowana była przez szeć pokoleń.
wiadomie
zaniechał desygnacji Filip II August uważając, że istniała już ugruntowana,
zwyczajowa zasada ustrojowa, zapewniająca legalnemu, wieckiemu synowi
pierworodnemu króla sukcesję po zmarłym ojcu. Desygnacje prowadziły też do
powstania zasady ciągłoci monarchii, utrwalonej
lapidarnie w formule: "umarł król,
niech żyje król".
Koronacja królewska, połączona z pomazaniem następowała w
Reims.
Władza wewnętrzna królów francuskich rozwijała się w ramach trzech głównych
funkcji, które realizował jako zwierzchnik lenny królestwa, strażnik pokoju
i najwyższy sędzia. W 1258r. monarchia zakazała wojen prywatnych,
ale zakazu nie zdołała jeszcze skutecznie wyegzekwować. Od 1258r. wprowadzono
też przymusowy kurs monety królewskiej w całej Francji.
Zarząd kraju skupiał się na dworze królewskim. Dygnitarze
korony oraz ludzie osobicie i politycznie bliscy królowi, tworzyli radę
królewską o niesprecyzowanym składzie. W okresie lennym panujący zwoływał także szersze
zgromadzenie jako consilium bezporednich wasali króla, taka rada
nadworna nosiła nazwę kurii królewskiej (curia regis). Było to zgromadzenie wszystkich wasali
korony. Z kurii królewskiej wykształciły się zespoły dla różnych spraw
specjalnych, które rozwinęły się pełniej w XIV w.:


cisła Rada Królewska


Parlament Paryski


Izba Obrachunkowa


Stany Generalne

Seneszal
dowodził wojskiem, wykonywał też sądownictwo. W 1191r. Filip
II August zlikwidował seneszala, jako niebezpiecznego dla króla. Jego funkcje wojskowe przejął konetabl, sądowe za
kanclerz. Od 1227r. zaprzestano powoływania kanclerza, zastąpił go
strażnik pieczęci.
Królewski zarząd
terytorialny dla całej Francji nie istniał. Kapetyngowie powierzali
początkowo administrację terenową kasztelanom i wicehrabiom, lecz w miarę
feudalizacji wprowadzono prewotów na czele okręgów prewotalnych. Prewoci posiadali
władzę administracyjną (zbieranie wszelkich dochodów), gromadzili też oddziały wojskowe
wasali zgodnie z prawem lennym, wykonywali również sądownictwo w sprawach
drobniejszych. Wobec nadużyć prewotów wprowadzono kontrolerów zwanych
baliwami, wzorowanych na frankijskich missi
dominici. Z czasem powierzano
baliwom stałe okręgi inspekcyjne, zwane baliwatami (na południu seneszaliami);
stały się one wyższorzędnymi okręgami zarządu, w ramach których działało po
kilka prewotów. Baliwowie byli mianowani przez króla, mieli przygotowanie fachowe i
pobierali pensję ze skarbu królewskiego.
Władzę sądową
posiadał król jako źródło wszelkiej sprawiedliwoci, wykonywał ją przez swoich
urzędników. We władztwach lennych władzę tę na skutek feudalizacji i immunitetów
sądowych przejęli wasale.
Przypadki królewskie (cas royaux) to przestępstwa, którymi interesowało się
państwo, nie objęte nigdy immunitetami (obraza majestatu króla, bunty, zamachy,
fałszerstwa monet). Do końca XIII w. upowszechniła się apelacja, którą można
było wnosić w systemie hierarchii, bez koniecznoci nagany sędziego (wzorowano się na prawie
rzymskim pod wpływem sądownictwa kocielnego). W granicach podlegających królowi
rozbudowywano sądownictwo monarsze. Władzę sądową wykonywali w imieniu
króla wielcy dygnitarze korony - seneszal i kanclerz. Na przełomie XIII i XIV w. wykształcił się z
kurii królewskiej specjalny sąd najwyższy, zwany Parlamentem Paryskim,
który mógł funkcjonować jako sąd parów, ale i fachowych sędziów Była to ostatnia
instancja. Sądownictwo powierzono też prewotom i baliwom w ramach ich
okręgów.
 

FRANCJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ (1302-1484) I ABSOLUTNEJ (1484- 1789).
 
Blisko pięć
wieków historii Francji zajęły łącznie publicznoprawne formy państwa feudalnego
- monarchia stanowa (1302-1484) i absolutna
(1484-1789). W całej tej epoce
król zawsze przeważał nad pozostałymi organami państwa. Zakończono proces jednoczenia
ziem królestwa przez przyłączenie do Francji ostatniej posiadłoci angielskiej na
kontynencie - Calais w 1558r., za w 1620r. wcielono
także pirenejskie królestwo Nawarry i Bearnu.

Ważnym odcinkiem przemian i uzupełnień okazały się zasady
następstwa tronu. W 1328r. na Karolu IV Pięknym wygasła główna linia
Kapetyngów. Tron otrzymała linia boczna Walezjuszy w
osobie Filipa VI. Pretensje do
tronu zgłosił
także wnuk Filipa IV Pięknego, spokrewniony przez matkę, król angielski Edward
III. Obawiając się ze względów politycznych obcego władcy, legici znaleźli
uzasadnienie prawne art. 59 Prawa
salickiego , obowiązującego w
dynastii
francuskiej. Zabraniał on dziedziczenia tronu przez kobiety, czym
uzasadniono
odrzucenie pretensji angielskich. Dało to jednak początek tzw. wojnie
stuletniej (1337-
1453), której fragment zasługuje na uwagę. W 1420r. obłąkany król
francuski Karol VI w Traktacie w Troyes naznaczył swym następcą swego zięcia,
króla Anglii, Henryka V z pominięciem pierworodnego syna. We Francji
doszło do
ogólnonarodowego ruchu w. Joanny d`Arc, który doprowadził do objęcia
władzy przez prawowitego delfina Karola VII.
Prawa fundamentalne monarchii - (XVII w.) zostały uznane jako stojące
ponad królem, co monarchia akceptowała. Należały do nich:


zakaz zmieniania przez króla zasad następstwa tronu, gdyż korona, jako
rzecz publiczna, z mocy prawa przechodzi na delfina, którym może być tylko
pierworodny,
legalny syn królewski, wieckiego stanu;


zakaz dysponowania domeną królewską, pojmowaną w sensie publicznym
jako własnoć
państwa, (zasada niepodzielnoci domeny, apanaże);


nakaz wyznawania przez króla religii katolickiej.

Na straży praw fundamentalnych stał Parlament Paryski. Suwerennoć króla Francji podkrelano w głoszonej zasadzie, iż
"król jest cesarzem w swoim królestwie", charakterystyczne dla absolutyzmu było
też powiedzenie Ludwika XIV "państwo to ja".
Król koncentrował w
swojej osobie całą władzę państwową, a więc ustawodawstwo (ordonanse, postanowienia w
radzie królewskiej), wykonawstwo, jurysdykcję. Reprezentował państwo na
zewnętrz, prowadził politykę zagraniczną, wypowiadał wojny, zawierał pokoje, wysyłał
własnych i przyjmował obcych posłów, zwoływał Stany Generalne i
Prowincjonalne, obsadzał stanowiska w różnych ciałach zbiorowych (rady
królewskie, parlamenty), mianował wszelkiego rodzaju urzędników i sędziów.
W sprawowaniu swej władzy król natrafiał jednak na pewne
ograniczenia. Od czasów stanowych nie mógł nakładać podatków bez zgody Stanów
Generalnych, wydawane ordonanse mogły wchodzić w życie dopiero po ich
zarejestrowaniu
przez Parlament Paryski, król powinien przestrzegać również prawa
bożego i kanonicznego, nie mógł też łamać praw fundamentalnych. redniowieczna kuria
królewska stała się kolebką wszystkich organów zbiorowych, funkcjonujących przy
królu, a mianowicie: Stanów Generalnych, Rady Królewskiej w jej różnych
postaciach, Izby Obrachunkowej i Parlamentu Paryskiego.
Stany Generalne zostały zwołane przez Filipa IV Pięknego w 1302r., który uwikłany był
w ostry spór z papieżem Bonifacym VIII. Stany Generalne składały się z trzech kurii,
każda po trzystu posłów, które reprezentowały stan duchowny, szlachecki i
mieszczański, nazywany trzecim, posłów wiązały instrukcje wyborcze. Kurie
obradowały osobno. Głosy za i przeciw liczono jednak stanami z których każdy
miał jeden głos. Dla uchwały podatkowej wymagano jednomylnoci, dla innych
wystarczała większoć głosów, co stawiało stan trzeci w sytuacji gorszej niż
stany feudalne. W 1435r. uchwalono królowi stały podatek tzw. aide royale, który w 1439r. zamieniony został na taile royale, z przeznaczeniem na potrzeby wojska (był to duży błąd Stanów Gen. koniec XV w.
przestały być zwoływane). Stany Generalne mimo przejciowych sukcesów, nie miały
bardzo szerokich uprawnień. Do nich należało:


uchwalanie podatków, co często bywało równoznaczne z wyrażeniem zgody na
prowadzenie wojny;


prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń
państwowych;


prawo wyrażania zgody na alienację domeny i prawo wyboru króla w razie
wyganięcia dynastii.

Stany Prowincjonalne rozwinęły się w prowincjach, które w początkach XIV w. nie były jeszcze
zjednoczone z domeną. Miały ten sam charakter i kompetencje co Stany Generalne,
mniejszy tylko zasięg terytorialny. Przetrwały nawet do
XVIII w.
Rada Królewska - złożona z dygnitarzy korony i bezporednich wasali króla, od końca XIII
w. ewolucji uległ skład doradców królewskich, pojawili się urzędnicy, przede
wszystkim ministrowie. Król mógł wydawać rozporządzenia w razie, które miały
charakter zarządzeń administracyjnych, ale zawierały też normy prawne. Zarządzenia te nie
podlegały rejestracji w Parlamencie Paryskim. Ponadto Parlament Paryski był
królewskim sądem najwyższej instancji, właciwym dla wszystkich spraw cywilnych, jak i karnych
oraz administracyjnych. Działał przede wszystkim jako sąd apelacyjny od wyroków
niższych sądów królewskich. Od jego wyroków nie
było apelacji, lecz mogły być one
skasowane przez Radę Królewską.
Podział Rady
Królewskiej na oddziały zależał od funkcjonujących aktualnie resortów zarządu
państwowego, były więc:


Rada Stanu


Rada Stron Procesowych


Rada Depesz


Rada Finansów



Rada Stanu - czyli Tajna Rada, przewodniczył jej król, składała się z kilku
członków zwanych ministrami, którzy z czasem faktycznie kierowali resortami
(kanclerz, sekretarze stanu, generalny kontroler finansów). Dyskutowano tu nad
najważniejszymi spawami wewnętrznymi i zewnętrznymi, ale głos decydujący miał wyłącznie
monarcha. Rada z królem na czele stanowiła właciwie rząd francuski.


Rada Stron Procesowych
funkcjonowała pod kierownictwem kanclerza.
Rada rozwinęła się jako sąd, który
mógł kasować prawomocne wyroki zapadłe z naruszeniem prawa, często
zajmowała się sporami, w których stroną były władze administracyjne, co
pozwala uznać w niej pierwowzór sądu administracyjnego.


Rada Depesz - przewodniczył
jej król. Zajmowała się tzw. depeszami, które nadchodziły z terenu, czyli
sprawozdaniami urzędników terenowych, podlegających sekretarzom stanu. W radzie
uczestniczyli wszyscy ministrowie.


Rada Finansów funkcjonowała
przy boku Generalnego Kontrolera
Finansów i zajmowała się
sprawami skarbowymi, korzystała z pomocy Izby Obrachunkowej.

Egzekutywa zależała od aparatu wykonawczego, którym byli
ministrowie. Król francuski miał ich szeciu:


kanclerza


czterech sekretarzy stanu


generalnego kontrolera finansów

Instytucja premiera, pierwszego ministra, występująca sporadycznie w XIII w. nie
utrwaliła się (kardynałowie Richelieu i Mazarin - w czasach Ludwika XIII i Ludwika XIV).
Ministrowie nie mogli podejmować żadnej samodzielnej decyzji. Za swą działalnoć minister
odpowiadał wyłącznie przed królem.
a/ Kanclerz -
pozostała mu straż pieczęci państwa, posiadał prawo nadzoru nad funkcjonowaniem
rad królewskich i sądów oraz przewodnictwo w radzie stron
procesowych.
b/ Sekretarze stanu w iloci czterech zajmowali się sprawami zewnętrznymi i wewnętrznymi
(każdy miał jedną częć monarchii, którą podzielono na cztery częci). Z czasem
wyodrębniono tzw. biura - spraw zagranicznych, wojny, marynarki i administracji kolonii oraz dworu królewskiego czyli pensji.
c/ Generalny kontroler finansów był nie tylko ministrem skarbu ale także
gospodarki,
mogącym w tym zakresie realizować pewną politykę ekonomiczna np.
merkantylizm.
Zarząd
terytorialny opierał się na dawnych okręgach prewotalnych i baliwatach z prewotami i
baliwami na czele. W końcu XV w. wprowadzono gubernatorów w
prowincjach początkowo nadgranicznych, z rozległą władzą administracyjną i wojskową. Od
połowy XVII w zaczął król na posiedzeniach rady powoływać tzw. intendentów z silną
władzą, ale tylko administracyjną, na terenie tzw. okręgów generalnych.
Odpowiadali oni przed radą królewską, mieli fachowe biura i podległych sobie pomocników
subdelegatów w głównych miastach okręgu. Urząd ten okazał się sprawny i znajdzie naladownictwo w
czasach napoleońskich.
Sądownictwo.
Król był źródłem wszelkiej sprawiedliwoci, co umożliwiało mu ingerencję w jej
wymiar na każdym szczeblu hierarchii sądowej. Sądy duchowne ograniczono tylko do
sprawa kleru i małżeństwa. Sądom miejskim pozostawiono wyłącznie sądzenie wykroczeń. W
sądownictwie patrymonialnym wymagano od parów zatrudnienia fachowego sędziego i
dopuszczano możliwoć odwołania się do rozstrzygnięcia prewota i ewentualnie
wyżej.
Sądy prewotalne,
baliwalne, prezydialne i parlamentarne sądziły na zasadzie delegacji
królewskie, jako normalny wymiar sprawiedliwoci, właciwy dla spraw karnych i
cywilnych w zakresie merytorycznym odpowiednim ze względu na szczebel hierarchii
sądowej, z możliwocią apelacji od niższej do wyższej instancji. Sądy prezydialne
uruchomiono dla odciążenia parlamentów. Szczególne znaczenie miał Parlament
Paryski i szesnacie równych mu rangą parlamentów lokalnych, genezą sięgał kurii
królewskiej, był ostateczną instancją apelacyjną , miał własną siedzibę na
wyspie Cit� na Sekwanie w Paryżu. Stał na straży praw fundamentalnych, posiadał
uprawnienia do rejestrowania ordonansów królewskich, których wejcie w życie zależało od
wpisania do rejestru ustaw. Szczególne prawo parlamentu polegało na odmowie
rejestracji (remonstrancja) pod zarzutem niezgodnoci ordonansu z prawem.
Poza sądami o właciwoci ogólnej funkcjonowały też sądy
specjalne, a mianowicie: skarbowe z Izbami Obrachunkową i Podatkową na
czele, admiralskie (morskie), lene, konsularne (sprawy obrotu handlowego).
Rada Stron Procesowych pod przewodnictwem kanclerza
rozstrzygała w imieniu króla sprawy, które otrzymywał w drodze petycji o
sprawiedliwoć i przekazywał do załatwienia temu zespołowi. Wyrokowała też w
sporach między urzędami, co było prototypem sądownictwa
administracyjnego.
Sposoby
realizacji królewskiego sądownictwa zastrzeżonego przybierały postać:


ewokacji


kasacji


placetów


committimus


listów pieczętnych


listów sądowych

 
I EWOKACJA -
polegała na możliwoci
ingerencji królewskiej w każdym stadium procesu, prowadzącej do skierowania
sprawy przed sąd króla;
I KASACJA -
na podstawie skargi zainteresowanych z powodu
uchybienia prawu uznawał król w Radzie Stron Procesowych;
I PLACETY -
to działania króla
podejmowane skutkiem otrzymania petycji o sprawiedliwoć, którą także kierował
zwykle do Rady Stron Procesowych;
I COMMITTIMUS -
to nakaz panującego, powołujący sąd
komisaryczny dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy;
I LISTY PIECZĘTNE
- były groźnym narzędziem w ręku absolutnego króla. Zaopatrzone w jego
podpis i pieczęć mogły skazywać bez sądu i wyroku nawet na bezterminowe
więzienie (np. w Bastylii) osoby dla monarchii z różnych względów niewygodne. W
okresie schyłkowego absolutyzmu wydawano je nawet urzędnikom in
blanco;
I LISTY SąDOWE
- podobne do pieczętnych, dawały królowi możliwoć okazania łaski przez
złagodzenie lub darowanie kary, wymierzonej
prawomocnym wyrokiem. Mogły jednak
także obostrzać karę.
Stosunek do
Kocioła. Zatarg Filipa IV Pięknego z Papieżem Bonifacym VIII (1302), który w
bulli Unam sanctam wystąpił przeciwko królow, skończył się wobec zastosowania brutalnej
siły przez Francję porażką Kocioła. Królowi udało się skutecznie, w okresie
sediswakancji po mierci Benedykta XI, poprzeć w 1305r. na tron papieski
arcybiskupa Bordeaux, Rajmunda Bertranda, znanego pod imieniem Klemensa V, który
po wyborze nie udał się do Rzymu, lecz od 1309r. osiadł w Avignonie na południu
Francji. Miasto to odtąd stało się siedzibą papieży Francuzów do 1377r. Rozpoczął się w
dziejach Kocioła dramatyczny okres niewoli awiniońskiej papiestwa, która po
likwidacji przerodziła się nawet w tzw. schizmę zachodnią trwającą do
1417r.,
gdy jednoczenie było w Kociele katolickim dwóch, a od 1409r. nawet
trzech papieży.
Na
fali uchwały soboru w Bazylei z
1432r. o jego wyższoci nad
papieżem i o
kanonicznym wyborze przez kapituły, bez papieskiego wpływu, biskupów na wakujące stolice,
Karol VII wydał w 1438r., uznającą to, tzw. sankcję pragmatyczną w
Bourges, z dodatkiem o zalecaniu kandydatur kapitułom przez króla. Wywołała
ona spory z papieżami, aż do zawarcia konkordatu w Bolonii
między Franciszkiem I a papieżem Leonem X w
1516r.
Na tle kryzysu wyznaniowego (hugenoci), zwłaszcza kryzysu w
drugiej połowie XVI w. (noc w. Bartłomieja 1572),
wprowadzono rodzaj tolerancji w edykcie nantejskim Henryka IV z
1598r. zdeklarowano równouprawnienia hugenotów z katolikami w zakresie dostępu do urzędów. Proklamowano
swobodę wyznania
kalwinizmu, ale prywatnie w domu. Henryk IV wydzielił też okręg twierdzy
La Rochelle (124 miejscowoci) wyłącznie dla hugenotów, z prawem posiadania broni i
sił zbrojnych, z zakazem kultu katolickiego.
Edykt nie w pełni i niezbyt długo obowiązywał. Kardynał A.
Richelieu w 1629r. odebrał hugenotom La Rochelle. Ludwik XIV w XVII w.
najpierw zwalczał hugenotów, a w edykcie z Fontainebleau z 1685r. ogłosił
nieistnienie problemu hugenckiego we Francji.
Francja była mało tolerancyjna dla Żydów. W 1394r. wypędzono
ich, zakazu nie
cofnięto, lecz nie wykonano cile.
 
Cechy państwa
absolutnego.
 




1. Rozbudowa scentralizowanego aparatu państwowego
(biurokracji)


2. Rozbudowa armii (coraz częciej stałej i zawodowej, a nie pospolitego ruszenia lub zaciągów czynionych w zależnoci od
potrzeby wojennej)


3. Wzrost
obciążeń podatkowych mieszkańców pokrywających koszty utrzymania biurokracji i armii


4. Rozbudowany dwór
monarszy
 
Punkt wyjcia do
budowy absolutyzmu we Francji stanowiło złamanie antymonarszej koalicji książąt
za panowania króla Ludwika XI (1461- 1483) i wydatne wzmocnienie władzy centralnej dzięki
przyłączeniu Burgundii (częci rozległego Księstwa Burgundzkiego, którego reszta
przypadła Habsburgom) i Pikardii oraz hrabstwa Prowansji (1477-1481),
a następnie Bretanii (1491).
 




Kształtowanie się i umacnianie absolutyzmu we Francji.



1484

ostatnie (przed 76-letnią przerwą) obrady Stanów
Generalnych; odtąd królowie zwołują Zgromadzenie Notablów - niw
wybranych,
lecz zaproszonych przez monarchę i ulegających jego wpływom


1492-1559

wojny włoskie: przejaw ekspansji dwóch monarchii
absolutnych: francuskiej i habsburskiej


1562-1598

wojny religijne we Francji: przywódcy obu stronnictw -
katolickiego i protestanckiego
- dążyli do złamania absolutyzmu monarszego i przejęcia władzy; rezultatem
osłabienia władzy monarszej było ponowne zwoływanie Stanów
Generalnych


1589-1610

panowanie Henryka IV: pokój religijny (edykt nantejski
1598) i odbudowa władzy absolutnej w sojuszu z mieszczaństwem -
utworzenie
aparatu władzy z ludzi dobieranych ze względu na kompetencje a nie urodzenie.


1610-1643

panowanie Ludwika XIII - umocnienie absolutyzmu i
odbudowa zewnętrznej potęgi Francji


1614-1615

zwołanie Stanów Generalnych, ostatnie przed rewolucją
1789r.


1624-1642

kardynał Armand Richelieu pierwszym ministrem Ludwika
XIII - budowa wewnętrznej i zewnętrznej potęgi Francji - prymat racji
stanu, uaktywnienie intendentów królewskich w poszczególnych prowincjach,
merkantylizm w polityce gospodarczej, budowa
floty, utworzenie fachowej
służby dyplomatycznej, wielokrotny wzrost podatków, walka z tendencjami
decentralizacyjnymi przez arystokrację i starą szlachtę rodową



1626

zwołanie zgromadzenia notablów, ostatnie przed
1787r.


1643-1661

kardynał Jules Mazarin (Mazarini) pierwszym ministrem za
małoletnioci i w pierwszych latach dorosłych Ludwika XIV -
kontynuacja polityki Richelieu`go


1648-1653

Fronda (z franc. Proca, gdyż jej uczestników porównywano
do nierozważnych uliczników paryskich strzelających z proc): trzy krótkie
wojny domowe - ostatnia, nieudana próba oporu przeciw rządom absolutnym we
Francji podjęta przez parlament paryski, a później przez opozycyjnych
arystokratów


1661-1715

rządy osobiste Ludwika XIV: apogeum absolutyzmu we Francji


1665-1683

reformy Jana Babtysty Colberta: ujednolicenie
prawodawstwa, wzrost dochodów monarchii dzięki nowemu systemowi poboru
podatków i rozwojowi rodzimego przemysłu (manufaktur), rozpoznanie zasobów
naturalnych kraju, system ceł protekcyjnych,
popieranie upraw przemysłowych,
budowa kanałów ródlądowych, rozbudowa floty wojennej i handlowej



1669-1684

budowa pałacu w Wersalu - symbolu wietnoci monarchii
Ludwika XIV


1680

deklaracja kleru francuskiego o wolnociach Kocioła
gallikańskiego (francuskiego) - przejaw dążeń monarchii absolutnej do
rozluźnienia zależnoci Kocioła francuskiego od
Rzymu
 
Już w ostatnich
latach panowania Ludwika XIV francuska monarchia absolutna zaczęła przeżywać
kryzys. Tendencje te nasiliły się w ciągu panowania dwóch następnych władców. W
końcu absolutyzm, najpierw nie reformujący się, a później pod presją społeczną
reformujący się, ale nie doć szybko, włanie we Francji utworzył warunki dla
rewolucji, która go obaliła.
 




Schyłek absolutyzmu we Francji


1715-1723

regencja za małoletnioci Ludwika XV, nieudane próby
reorganizacji najwyższych urzędów we Francji; osłabienie władzy
królewskiej


1743-1774

rządy osobiste Ludwika XV: gwałtowne spory z parlamentami
(tj. Trybunałami), w których (w braku przedstawicielstwa stanowego) przejawiała się
opozycja antymonarsza, ruina finansów publicznych po wojnie
siedmioletniej


1774

początek panowania Ludwika XVI - osłabienie rządów
centralnych; rewindykacje dawnych uprawnień feudalnych przez szlachtę i
arystokrację


1774-1776

nieudane reformy Anne`a Roberta Jacquesa Turgota:
poszerzenie zakresu liberalizmu gospodarczego, dopuszczenie
pochodzących z wyboru
zgromadzeń (wyłonionych na podstawie cenzusu majątkowego, a nie reprezentacji
stanowej) do współdziałania z administracją w zarządzaniu
prowincjami i poborze podatków, w perspektywie
ustanowienie powszechnego podatku od dochodu


1777-1781

reformy następnego ministra Jacquesa Neckera, próbującego
zrealizować projekty poprzednika, doprowadziły do jego dymisji


1783-1787

reformy
Charlesa de Calonne`a nieznacznie modyfikujące projekty Turgota - do ich
zatwierdzenia zwołano Zgromadzenie Notablów (1787), które sprzeciwiło się
zmianom, dymisja Calonne`a


1787-1788

reformy Etienne`a Lom�nie de Brienne`a zakwestionowane
przez parlamenty - bezporednia
przyczyna rewolucji francuskiej; ponowne powołanie
Neckera


1789

zwołanie Stanów Generalnych (na 1 V) - zakwestionowanie
monarszego absolutyzmu i początek tworzenia parlamentarnej monarchii
konstytucyjnej

ETAPY EWOLUCJI USTROJU
PAŃSTWA
 
Począwszy od
1791r. po 1958r. Francja miała 17 konstytucji.
Biorąc pod uwagę zmieniające się formy rządów i reżimy konstytucyjne, można w
dziejach najnowszych Francji wyróżnić następujące okresy:
 


Monarchia ograniczona 1789-1792


I Republika 1792-1804


I Cesarstwo 1804-1814


Monarchia ograniczona 1814-1830


Monarchia parlamentarna 1830-1848


II Republika 1848-1852


II Cesarstwo 1852-1870


III Republika 1870-1875 - 1940-1946


"Państwo Francuskie" i rząd emigracyjny - 1940-1945


IV Republika 1946-1958


V Republika od 1958

 
Projekty reform
fiskalnych - przygotowane przez ministrów Ludwika XVI - wywołały zaburzenia.
Przeciw nowym podatkom wystąpiło Zgromadzenie Notablów (ciało doradcze, złożone z powołanych przez
króla przedstawicieli trzech stanów, w wyraźną przewagą szlachty i
duchowieństwa) i parlament (trybunał) paryski, który rejestrował rozporządzenia
królewskie. Zażądano też zwołania Stanów Generalnych (obradujących ostatnio w
1614r.), ponieważ uznano, że tylko one mogą zaakceptować wzrost podatków. W końcu
1788r. Ludwik XVI przystał zarówno na to jak i na postulat burżuazji, aby stan
trzeci miał tylu reprezentantów, co dwa pozostałe stany
łącznie (liczyły one 200 tys. ludzi, podczas gdy stan trzeci - 25 mln).
Do przypieszenia wybuchu rewolucji przyczynił się wzrost
napięcia społecznego, wywołany przez kryzys gospodarczy, który Francja zaczęła
dotkliwie odczuwać po 1770r. Do tego bowiem czasu Francja
przeżywała w połowie XVIII w. okres bardzo szybkiego wzrostu gospodarczego,
któremu towarzyszył stały wzrost cen. Wywołało to znaczną rozbudowę przemysłu, w
którym do znaczenia doszła produkcja mechaniczna. Poprawił się stan rolnictwa, co
wywołało zwiększony popyt na produkty przemysłowe. Rozwijał się handel, któremu
sprzyjała rozbudowa sieci dróg bitych. Francja w końcu XVIII w. osiągnęła
nadzwyczaj wysoką
- w porównaniu z innymi państwami - liczbę ludnoci: około 25 mln. Ustalenie się
cen w 1770r., a następnie ich gwałtowny spadek od r. 1778 - wywołały załamanie
się całej gospodarki, a t dotknęło zwłaszcza przemysłowców i rolników, którzy,
wykorzystując poprzednią koniunkturę, wprowadzili nową technikę w produkcji.
Dochody ich zaczęły szybko maleć, podatki stały się nie do zniesienia. Kryzys
osiągnął szczytowe nasilenie po r. 1786, mnożyły się bankructwa, wzrastało bezrobocie,
produkcja przemysłowa spadła o 50%. Równoczenie rolnictwo przeżywało lata katastrofalnego
nieurodzaju. Kryzys gospodarczy wpłynął na zaostrzenie konfliktów
społecznych. Oburzenie powszechne wywołały opanowanie przez szlachtę głównych
urzędów i niezmiernie wysoka stopa życiowa arystokracji wród otaczającej ją
nędzy.
Inauguracyjne posiedzenie Stanów Generalnych 5 maja
1789r. przyjmuje się czasem za
początek rewolucji francuskiej. Inni datują ją od 17 czerwca 1789r., gdy
deputowani stanu trzeciego, jako reprezentanci 96% narodu, obwołali się
Zgromadzeniem Narodowym i uznali za najwyższą władzę prawodawczą. Wydatnie
ograniczono więc władzę królewską i wprowadzono pierwociny monarchii parlamentarnej na
wzór angielski. Zbrojny sprzeciw Ludwika XVI został udaremniony dzięki rewolcie
ludowej w Paryżu w dniach 12-14 lipca 1789r., zakończonej zburzeniem Bastylii, które tradycyjnie
przyjmuje się za początek rewolucji. Duchowieństwo (zdominowane przez niższy
kler) z własnej woli, a szlachta na polecenie króla dołączyły do
Zgromadzenia Narodowego, które 7 lipca 1789r. przekształciło się w
Konstytuantę.
 




Reformy ustrojowe Konstytuanty


zniesienie
poddaństwa osobistego i posług wiadczonych przez chłopów, sądownictwa senioralnego,
przywilejów podatkowych szlachty, dziesięciny na rzecz Kocioła (w ten
sposób pozbawiono szlachtę i duchowieństwo przywilejów stanowych i zrównano je ze stanem trzecim)


zniesienie cechów i ceł wewnnętrznych prowadzące do unifikacji gospodarczej kraju


wprowadzenie nowego podziału administracyjnego
kraju na 83 departamenty zrywającego z tradycyjnym podziałem na
prowincje


przekształcenie majątków kocielnych w dobra narodowe
i wyznaczenie pensji duchowieństwu


wprowadzenie wybieralnoci proboszczów (w parafiach)
i biskupów (diecezjach pokrywających się odtąd z departamentami) przez
wiernych, co spowodowało całkowite podporządkowanie duchowieństwa państwu
- tzw. konstytucja cywilna kleru.


Reforma sądownictwa znosząca praktykę kupowania
stanowisk sędziowskich i wprowadzająca wybory sędziów przez "obywateli
czynnych"


wprowadzenie nowego systemu ciągania podatków
(obowiązywał od 1914r.)


zakazanie robotnikom organizowania się w związki zawodowe i urządzania
strajków (tzw. prawo Le Chapeliera zniesione dopiero w
1864r.)

M o n a r c h i a o g r a n i c z o n a ( 1 7 8 9 - 1 7 9 2 ).
Ogłoszenie się przez Stany
Generalne Zgromadzeniem Narodowym (20/27 VI
1789), a następnie Konstytuantą
(9 lipca),
oznaczało faktycznie kres istnienia francuskiej
monarchii absolutnej. Podsumowaniem
tego okresu była konstytucja z 1791r. podnosiła ona ideę suwerennoci narodu do
rangi naczelnej zasady ustrojowej. Zachowanie monarchii w omawianym okresie było ceną
kompromisu między opozycją antyfeudalną - liberalno-demokratycznym obozem mieszczańskim i
częcią szlachty, a królem i rojalistami.
Stany Generalne nie były zwoływane od 175 lat, tj. od 1614r.
wobec nacisków
król zgodził się na innowację w formie przyznania stanowi trzeciemu
podwójnej liczby
posłów. W praktyce stan trzeci miał 598 posłów na ogólną ich liczbę 1196. Tymczasem stan
trzeci od początku wysunął postulat wspólnych obrad połączonych stanów i
głosowania indywidualnego. Stany Generalne ogłosiły się Zgromadzeniem Narodowym a 9
lipca Konstytuantą. Unieważniono instrukcje poselskie i postanowiono, że Konstytuanta
nie może zostać rozwiązana zanim nie uchwali nowej konstytucji. Uchwalono, że
każdy poseł jest reprezentantem całego narodu, posłowie są nietykalni i nie mogą być pociągani
do odpowiedzialnoci politycznej.
Od swego początku rewolucja dokonywała się wbrew woli Ludwika
XVI. Gdy okazało się, że budowa nowego porządku w sojuszu z nim nie jest
możliwa, monarchia stała się zbędna. W dniu 10 sierpnia 1792r. król został
zawieszony w sprawowaniu swych funkcji. Wyłoniono w wyborach powszechnych
Konwent Narodowy 22 wrzenia 1792r. podjął uchwałę o zniesieniu monarchii i 25
wrzenia
proklamował Francję "republiką jedną i niepodzielną".
Bieg wydarzeń po 14 lipca wpłynął przypieszająco na działalnoć
Konstytuanty,
która z entuzjazmem podjęła dzieło nadania kształtu prawnego faktycznie już dokonanej
rewolucji. W sierpniu 1789r. Konstytuanta podjęła pierwsze zasadnicze uchwały:


"Deklarację praw człowieka i obywatela"


uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu 4 sierpnia
1789r.


reformy zarządu terytorialnego


reformy sądownictwa


reformy w dziedzinie stosunków wyznaniowych

 
I R e p u b l i k a ( 1 7 9 2 - 1 8 0 4 ). W dziejach I Republiki można
wyróżnić kilka
okresów:


rządy Konwentu od wrzenia 1792r. do
października 1795



dyktatura jakobińska (2 VI 1793 - 27 VII 1794)
jako specyficzna faza okresu Konwentu



rządy Dyrektoriatu (27 X 1795 - 9 XI 1799)


republika konsularna (XI 1799 - 18 V 1804)

Konwent Narodowy wybrany we wrzeniu 1792r. na podstawie demokratycznej ordynacji,
przyznającej prawa wyborcze wszystkim mężczyznom w wieku powyżej 21 lat bez względu
na status majątkowy, miał bardziej radykalne oblicze niż poprzednie zgromadzenia - Konstytuanta
oparta na stanowym systemie wyborczym i Zgromadzeniu Ustawodawcze (X 1791 - IX
1792) wyłonione w wyborach cenzusowych. Przez pierwsze osiem miesięcy Konwent
był areną ostrego konfliktu między żyrondystami, reprezentującymi bogatą
burżuazję, jakobinami, rekrutującymi się sporód warstwy drobnomieszczańskiej i
inteligencji.
Żyrondyci byli zwolennikami liberalizmu, prymatu jednostki nad
zbiorowocią,
nienaruszalnoci własnoci prywatnej, nieingerencji państwa w sferę gospodarki oraz decentralizacji
zarządu.
Jakobini byli bardziej radykalni. Przeważali wród nich
demokraci nad liberałami. Kierowali się egalitaryzmem i doceniali rolę scentralizowanego
państwa, które powinno ingerować w rozdział własnoci i dochodu narodowego.
Własnoć traktowali jako funkcję społeczną.
Zwycięsko z tej walki wyszli jakobini. Po aresztowaniu 2
czerwca 1793r. 29 żyrondystów uzyskali przewagę w Konwencie. Przejęli władzę,
ale nie udało się im zrealizować swego programu. Zadecydowała o tym rzeczywistoć
- kontrrewolucja
w kraju i wojna z I koalicją. Niektóre tezy tego programu znalazły się w
uchwalonej 24 czerwca 1793r. przez Konwent i przyjętej w głosowaniu
powszechnym
konstytucji zwanej "jakobińską". Dołączona do niej Deklaracja praw miała
bardziej radykalny charakter niż ta pierwsza z 1789r. W konstytucji jakobińskiej
każdemu mężczyźnie po ukończeniu 21 roku życia przyznano prawo udziału w tzw.
zgromadzeniach pierwiastkowych, liczących od 200 do 600 wyborców. Na tym forum
wyłaniano przez elektorów urzędników administracyjnych, sędziów oraz
przedstawiano kandydatów do egzekutywy - Rady
Wykonawczej. W drodze wyborów
powszechnych, równych, bezporednich i tajnych lub jawnych wybierano posłów do
Ciała Ustawodawczego - jednoizbowego parlamentu z roczną kadencją.
Organem wykonawczym była Rada
Wykonawcza, składająca się z
24
członków powoływanych przez Ciało Ustawodawcze i jemu podlegająca. Udział
w wykonywaniu funkcji państwowych miał również ogół obywateli dzięki
wprowadzeniu do
konstytucji form demokracji bezporedniej (referendum ludowe).
Konstytucja jakobińska formalnie obowiązywała do chwili jej
zawieszenia 10 X 1793r., faktycznie nigdy nie weszła w życie. Zagrożenie
zewnętrzne i wewnętrzne spowodowało podjęcie przez Konwent 10 X 1793r. uchwały o
powołaniu rządu
rewolucyjnego. (Komitet Ocalenia Publicznego).
Wraz z ustaniem zagrożeń dyktatura stała się zbędna. Jakobini utracili większoć w
Konwencie i 27 lipca 1794r. ich przywódcy zostali aresztowani i straceni na
gilotynie. Władza wracała w ręce Konwentu, który dnia 22
sierpnia 1795r. uchwalił nową
konstytucję Francji - tzw. konstytucję dyrektorialną, przyjętą przez
referendum ludowe. W dołączonej do konstytucji Deklaracji
praw pozostała tylko
demokratyczna fasada. Pełne prawa obywatelskie posiadali tylko płatnicy podatków
bezporednich, a tracili je zatrudnieni w służbie domowej. Wprowadzono wybory
porednie, a elektorami mogli być tylko obywatele o wysokim cenzusie
majątkowym.
Po raz pierwszy w dziejach Francji ustanowiono dwuizbowy
parlament - Ciało Ustawodawcze, złożone z Rady Pięciuset i Rady Starszych. Inicjatywa ustawodawcza należała wyłącznie do Rady Pięciuset, a Rada
Starszych, złożona z 250 członków, mogła tylko bez dyskusji przyjąć bądź
odrzucić projekt. Ponadto Rada Starszych wybierała, sporód 10 kandydatów Rady Pięciuset
pięciu członków Dyrektoriatu Wykonawczego
(rząd). Organ ten, nieodpowiedzialny
przed Ciałem Ustawodawczym, sprawował funkcje egzekutywy przy pomocy
ministrów.
W dniu 9 listopada 1799r. Napoleon Bonaparte dokonał zamachu stanu.
powołany przez niego 3- osobowy konsulat wyłonił komisję konstytucyjną,
która 13 grudnia 1799r. uchwaliła projekt nowej konstytucji w głosowaniu
powszechnym 7 II 1800r. Konstytucja z 1799r. zwana konsularną,
tylko pozornie zachowywała republikańską formę rządów. Udział obywateli w rządzeniu państwem
sprowadzał się do ustalenia tzw. "list zaufania". Powstały trzy listy zaufania:
gminna, departamentalna i narodowa. Z list tych pierwszy konsul powoływał
urzędników, odpowiednio na szczeblu gminnym i departamentalnym, a
Senat Zachowawczy mianował z listy narodowej konsulów i członków zgromadzeń
ustawodawczych. Tworzyły je: Trybunat (100 członków), w którym dyskutowano nad projektami ustaw oraz Ciało Ustawodawcze (500 członków),
gdzie bez dyskusji w całoci przyjmowano, bądź odrzucano projekty. Inicjatywa
ustawodawcza
należała do pierwszego konsula. Rada
Stanu pełniła funkcje sądu
administracyjnego oraz przygotowywała projekty ustaw. Rolę "stróża
konstytucji"
pełnił Senat Zachowawczy, złożony z 80 członków dożywotnich - posiadał prawo badania
zgodnoci ustaw z konstytucją oraz rewidowania jej w formie uchwał
(senatusconsultum), które wymagały zatwierdzenia w plebiscycie przez ogół
obywateli. Władza wykonawcza należała do trzech konsulów, wybieranych na
10 lat przez Senat. Senatusconsultum z 4 sierpnia
1802r. ustanowiono dożywotni
konsulat i przyznano pierwszemu konsulowi prawo wyznaczania swego następcy.
Senatusconsultum z 18 maja 1804r. nadano pierwszemu konsulowi godnoć "Cesarza
Francuzów", jako dziedziczną w linii męskiej w porządku promogenitury z
wykluczeniem kobiet i ich potomstwa.
 
I C e s a r s t w o ( 1 8 0 4 - 1 8 1 4 ). System rządów w I Cesarstwie, zwany
cezaryzmem lub bonapartyzmem, można okrelić mianem XIX-wiecznego
autorytaryzmu. Rolę Senatu ograniczyła utworzona przez Napoleona już w
1802r. Rada Prywatna, przypominająca
swym charakterem tajne rady z epoki monarchii absolutnej. W 1807r.
zniesiono Trybunat,
system organizacji naczelnych organów władzy państwowej, ustalony ostatecznie w
1804r., przetrwał
bez zmian do 1814r.
 
M o n a r c h i a p a r l a m e n t ar n a ( 1 8 3 0 - 1 8 4
8 ). Rewolucja lipcowa wyniosła
na tron przedstawiciela młodszej linii Burbonów Ludwika
Filipa, ks. Orleanu. Nadana przez niego 14 sierpnia Karta
konstytucyjna, opracowana przez Izbę Deputowanych, wprowadzała w interesie mieszczaństwa
zmiany do Karty Ludwika XVIII. Najważniejsze z nich to:


uznanie teorii suwerennoci narodu


zdemokratyzowanie ordynacji wyborczej i składu parlamentu


pozbawienie króla prawa wydawania ordonansów


przyznanie inicjatywy ustawodawczej obu izbom.

Praktyka konstytucyjna tego okresu przyniosła ukształtowanie się systemu rządów
parlamentarnych. Ministrowie musieli cieszyć się zaufaniem króla i
parlamentu i
mogli być swobodnie odwoływani, zarówno przez monarchę, jak i parlament.
Nadano bardziej demokratyczny charakter obu izbom. Z Izby Parów
usunięto członków dziedzicznych
(dopiero jednak w 1831r.), co w konsekwencji zapewniło mieszczaństwu przewagę
również i w tej izbie. Reformie uległ system wyborczy do Izby Deputowanych przez
obniżenie cenzusu majątkowego i cenzusu wieku, zniesiono system pluralnego
głosowania.
Okres monarchii lipcowej to okres, w którym Francja przeżywała
swą "rewolucję przemysłową", czasy szybkiego rozwoju kapitalizmu, rozbudowy
przemysłu i komunikacji, tworzenia się wielkich fortun arystokracji mieszczańskiej i
wielkiej finansjery. Nie bez słusznoci Ludwik Filip zyskał sobie
przydomek "króla
mieszczańskiego", a monarchia lipcowa miano "monarchii mieszczańskiej". Rzecz znana, że
główną rolę przy wprowadzeniu na tron Ludwika Filipa odegrał bankier paryski P. Laffitte.
Rewolucja z 1830r. doprowadziła do rozdziału między
mieszczaństwem a robotnikami. Powstawać zaczęły organizacje robotnicze,
kształtowały się pierwsze programy socjalistyczne - antyliberalne, narodził się
ruch robotniczy pod znakiem walki klasowej przeciw
kapitalistom, ruch, którego program nakreli w 1848r. Manifest komunistyczny.
 
I I R e p u b l i k a ( 1 8 4 8 - 1 8 5 2 ). Rewolucja
lutowa 1848r. różniła się od
rewolucji z 1789r. i z 1830r. tym, że wzięły w niej udział siły proletariatu. Pod naciskiem
mas robotniczych zaraz w drugim jej dniu proklamowano republikę i utworzono Rząd
Tymczasowy w składzie 11 osób, między którymi było 2 socjalistów. Konstytuanta w
strachu przed rewolucją społeczną powierzyła dyktaturę L. Cavaignac. Powstanie robotników
(22-26 czerwca), pierwsza wielka wojna domowa, zostało stłumione w 3-dniowych
krwawych bitwach. W następnych miesiącach Konstytuanta opracowała nową
konstytucję, która została uchwalona w listopadzie 1848r. Wzorem konstytucji dawniejszych,
dodana została nowa Deklaracja praw, która wzorowała się na Deklaracji z 1789r.
Odrzucała hasło
"braterstwa", proklamowała natomiast prawa społeczne, a więc prawo do pracy, do
opieki społecznej i do nauki.
Władzę ustawodawczą powierzono jednoizbowemu Zgromadzeniu, obieranemu na trzy lata w demokratycznych
wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezporednich.
Władza wykonawcza należała do prezydenta wybieranego na cztery
lata przez całą ludnoć Francji drogą głosowania powszechnego, bezporedniego
i tajnego. Akty prezydenta wymagały kontrasygnaty ministrów. Ministrowie
mogli być
członkami Zgromadzenia, zabierać w nim głos, tak jak w Anglii , i
przedstawiać w imieniu prezydenta wnioski ustawodawcze. Prezydent miał w
stosunku do uchwał zgromadzenia słabe weto zawieszające, nie przysługiwało mu
prawo rozwiązania Zgromadzenia. Konstytucja z 1848r. łączyła w sobie elementy
amerykańskiego systemu prezydencjalnego z zasadami konstytucji angielskiej.
Prezydentem II
Republiki został wybrany ks. Ludwik Napoleon Bonaparte. Wiosną 1849r. zebrało
się Zgromadzenie, w którym większoć mieli monarchici, co wytworzyło paradoksalną
sytuację: istnienie nowej II Republiki - bez republikanów. Ludwik Napoleon jako
prezydent sprawował rządy osobiste i nie dopucił do powstania rządów
parlamentarnych. Konstytucja zabraniała 2-krotnego wyboru tej samej osoby
na prezydenta. Żeby się więc utrzymać przy władzy, musiał Ludwik Napoleon obalić
konstytucję. Dnia 2 grudnia 1851r. dokonał zamachu stanu, rozwiązał
zgromadzenie, uchylił moc obowiązującą konstytucji z 1848r. i zagarną władzę
dyktatorską. W styczniu 1852r. wprowadził zredagowaną przez sienie
konstytucję, która naladowała konstytucję konsularną z 1799r., z tym że
przyznała Ludwikowi Napoleonowi władzę na lat 10 - nie jako
I konsulowi, lecz jako prezydentowi z
dyktatorskim zakresem władzy. W listopadzie 1852r. Senat uchwalił nadanie
Ludwikowi Napoleonowi godnoci dziedzicznego cesarza. 2
grudnia 1852r. Ludwik
Napoleon ogłosił się cesarzem Francuzów jako Napoleon
III.
 
I I C e s a r s t w o ( 1 8 5 2 - 18 7 0 ). Na czele państwa stał dziedziczny cesarz, który skupiał
w swym ręku całą prawie władzę, mianował ministrów, którzy nie tworzyli gabinetu i byli zależni
tylko od niego.
Istniały:


Rada Stanu, która przygotowywała ustawy;


Ciało Ustawodawcze, które dyskutowało i uchwalało ustawy, pochodziło
z wyborów i to demokratycznych;


Senat, który
badał zgodnoć ustaw z konstytucją, miał prawo interpretowania konstytucji i
przeprowadzania w niej zmian.

Nie było podziału władzy, gdyż cesarz sam skupiał w swym ręku
bardzo szerokie uprawnienia ustawodawcze, sam powoływał członków Rady Stanu
i Senatu, miał wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej, a także miał prawo
sankcji i z nim związane prawo odmówienia ogłoszenia ustawy, nawet prawidłowo uchwalonej.
W dziejach II Cesarstwa nauka wyróżniać zwykła dwa okresy:


pierwszy okres - rządów autorytarnych (1852-1860)


drugi okres - reform liberalnych (1860- 1870)

W pierwszym okresie Napoleon III sprawował rządy dyktatorskie.
Doprowadził nawet
do odebrania dotychczasowego charakteru wyboru do Ciała Ustawodawczego, które
stanowiło w konstytucji z 1852r. jedyny jej demokratyczny element. Reforma nie
polegała na zniesieniu zagwarantowanej przez konstytucję powszechnoci wyborów, lecz na
wprowadzeniu antydemokratycznego systemu zgłaszania kandydatur poselskich.
Powierzono mianowicie prefektom obowiązek ustalenia listy kandydatów cieszących
się zaufaniem rządu.
Burżuazja jednak, mimo że II Cesarstwo prowadziło korzystną dla
niej politykę
gospodarczą, nie chciała się pogodzić z pozbawieniem jej wpływu na sprawy
polityczne. Z drugiej strony pewien realizm polityczny kazał cesarzowi wejć z
czasem na drogę reform liberalnych, które mogłyby zaspokoić choć w częci żądania
robotników. Do reform tego rzędu należy przyznanie w r. 1864 robotnikom prawa zrzeszania
się. Jak wiemy, zakaz koalicji ciążył na życiu robotników od
I Konstytuanty, od ustawy Le Chapelier z 1791r., która od tego czasu nigdy nie została uchylona.
Podsumowaniem reform ustrojowych z lat szećdziesiątych była nowa konstytucja uchwalona przez Senat
21 maja 1870r. i zatwierdzona w drodze plebiscytu. Nawiązywała ona do konstytucji
Monarchii Lipcowej z 1830r. Nowa konstytucja II Cesarstwa faktycznie nigdy nie
weszła w życie. W następstwie katastrofalnej klęski w wojnie z Prusami 4 wrzenia
1870r. proklamowano w Paryżu detronizację Bonapartych i powołano Rząd Obrony Narodowej.
Zapewne niewielu uczestników tych wydarzeń zdawało sobie sprawę, że 4 wrzenia
1870r. przyniósł definitywny koniec monarchii
francuskiej.

I I I R e p u b l i k a ( 1 8 7 0 - 7 5 - 1 9 4 0 - 4 6
). 4 wrzenia 1870r. w ratuszu
paryskim proklamowano republikę. Władzę powierzono Rządowi Obrony Narodowej,
który w dalszym ciągu prowadził wojnę z Prusami. Wobec zagrożenia Paryża
robotnicy i drobnomieszczaństwo stolicy sięgnęli po broń. Postały bataliony
Gwardii Narodowej, na które spadł później główny ciężar obrony oblężonego
miasta. Po 4 miesiącach oblężenia w dniu 28 stycznia
1871r. rząd skapitulował, ale
Paryż kapitulować nie chciał. Zgromadzenie Narodowe zebrało się 12 lutego - ze
względu na toczącą się wojnę nie w Paryżu, lecz w Bordeaux. Zgromadzenie, w
którym przewagę miały elementy konserwatywne i monarchistyczne, powołało na
szefa władzy wykonawczej wybitnego polityka, dawnego ministra z czasów Monarchii
Lipcowej - L. Thiersa i ukorzyło się przed żądaniami zwycięzców. Przyjęło
preliminaria pokojowe, na mocy których Francja zobowiązała się odstąpić Niemcom Alzację i
częć Lotaryngii oraz zapłacić kontrybucję wojenną w wysokoci 5 miliardów franków
w złocie.
Aż do czasu uchwalenia konstytucji Zgromadzenie (demokratyczne
wybory)
sprawowało suwerenną władzę, łącząc funkcje ustrojodawcze z ustawodawczymi. Kompetencje egzekutywy
należały do jednoosobowej głowy państwa z pierwotnym tytułem - "szef
władzy wykonawczej", a od 31 VIII 1871r. jako "
prezydent Republiki",
powoływany na siedmioletnią kadencję na mocy ustawy z
29 XI 1873r.
Przyjęcie przez Zgromadzenie Narodowe warunków pokojowych
wywołało w kołach
Gwardii Narodowej najwyższe oburzenie. Lud paryski zrozumiał, że całe jego
powięcenie w czasie oblężenia Paryża poszło na marne, a reakcyjny skład
Zgromadzenia wywołał obawy, że również żadne reformy wewnętrzne nie zostaną
podjęte. Panujące w Paryżu nastroje rewolucyjne skłoniły Thiersa do przeniesienia
siedziby rządu z Bordeaux nie do Paryża, lecz do Wersalu. Konflikt rządu z
rewolucyjnym Paryżem stał się nieuchronny. Proletariat, opierający swą siłę na
istniejących jeszcze batalionach Gwardii Narodowej, przejął władzę w miecie.
18 marca 1871r. złożył ją w ręce Centralnego Komitetu Federacji Gwardii Narodowych, który nie zdecydował się jednak na
natychmiastowe zaatakowanie Wersalu, zarządził natomiast wybory do Rady Komuny Paryskiej
na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej. Dnia 28
marca 1871r. proklamowano
uroczycie Radę Komuny Paryża jako rewolucyjną władzę miasta. Wydana przez
Komunę Deklaracja do narodu francuskiego zarysowała ogólnikowo ustrój przyszłej Francji. Francja miała się
stać związkiem autonomicznych gmin (komun). Uznano potrzebę istnienia nie tylko
centralnego organu przedstawicielskiego, ale również
przedstawicielstw okręgowych. Komuna odrzuciła teorię trójpodziału władzy. Rada
Komuny była najwyższą władzą zarówno ustawodawczą, jak i wykonawczą. Komuna wyłoniła z siebie
10 komisji (skarbową, wojskową, spraw zagranicznych i in.), a w końcowym okresie
Komitet Ocalenia Publicznego, złożony z 5 członków przez nią wybranych. Wszyscy
urzędnicy byli wybierani i mogli być w każdej chwili odwołani przez lud. Również
sędziowie mieli
być wybierani. Komuna zdążyła np. znieć armię stałą, której miejsce zajął
uzbrojony lud, uchwaliła rozdział Kocioła i państwa, wprowadziła
bezpłatnoć nauczania, zrównała wynagrodzenia za pracę - urzędnicze i
robotnicze, zarządziła przejmowanie opuszczonych fabryk przez spółdzielcze
stowarzyszenia robotników. Rząd wersalski uwiadomił sobie w pełni
niebezpieczeństwo wielkiego przewrotu społecznego. Dnia 2 kwietnia rozpoczął się dramat
zgniecenia Komuny. Walka, w której 135 000 regularnego wojska walczyło przeciw
30 000 słabo uzbrojonych komunardów, musiała się skończyć klęską. Komuna Paryska
stała się groźnym ostrzeżeniem dla systemu kapitalistycznego. Wpłynęła ona
bezporednio na rozwój ustawodawstwa socjalnego w wielu państwach.
Obradujące od 12 lutego
1871r. Zgromadzenie Narodowe
potrzebowało aż 4 lat na uchwalenie nowej konstytucji. Zadecydowało o tym m.in.
wewnętrzne rozbicie w obozie zwolenników monarchii, którzy mieli w Zgromadzeniu
przewagę nad republikanami. Dlatego też Zgromadzenie Narodowe nie uznało
proklamacji
Republiki z 4 wrzenia. Mogłoby się wydawać, że nic nie stanie na przeszkodzie do
restauracji monarchii. Nie doszło jednak do tego z dwóch głównych przyczyn:


wynik wyborów do Zgromadzenia nie oddawał rzeczywistych intencji
politycznych
ani wyborców, ani wybranych posłów, uważano że monarchia zapewni rychły pokój.
Większoć Francuzów opowiedziała się w 1870r. nie tyle za królem, ile za
pokojem.


monarchici nie tworzyli jednolitego obozu. Większoć monarchistyczna
Zgromadzenia dzieliła się na dwa zwalczające się stronnictwa - legitymistów
i orleanistów.

Legitymici opowiadali się za starszą linią Burbonów w osobie
hr. Charmond,
wnuka Karola X. Symbolem ich dążeń był biały sztandar Francji przedrewolucyjnej.
Orleanici wysuwali na tron wnuka Ludwika Filipa, hrabiego
Paryża, szukali wzorów w Monarchii Lipcowej, godzili się z zasadą suwerennoci ludu
oraz trójkolorowym sztandarem Francji rewolucyjnej.
W 1875r. Zgromadzenie Narodowe większocią jednego głosu (253
za, 252 przeciw) uchwaliło konstytucję republikańską. Różniła się ona od innych
konstytucji tym, że nie stanowiła jednego aktu ustawodawczego, lecz składały się
na nią trzy ustawy:


Ustawa o organizacji władz
publicznych z 25.02.1875r.


Ustawa o organizacji Senatu z 24.02.1875r.


Ustawa o stosunkach między władzami publicznymi z 16.
07.1875r.

Konstytucyjne przeniesienie stolicy państwa z Wersalu do Paryża
w r. 1879r. konstytucja utrzymała się w mocy w swym głównym zrębie aż do
1940r.
Główne
zasady konstytucji - wprowadziła do ustroju
republikańskiego zasady monarchistycznej konstytucji angielskiej.


Władza ustawodawcza należała do dwóch izb: Senatu i Izby Deputowanych. Obie izby mogły w okrelonych wypadkach łączyć
się i obradować
wspólnie pod nazwą Zgromadzenia Narodowego, a to dla spełnienia dwóch zadań:



dla wyboru prezydenta;


dla przeprowadzenia rewizji konstytucji.

Senat liczył
300 senatorów, w tym 75 senatorów było nieusuwalnych i
dożywotnich,
którzy uzupełniali każde wakujące miejsce w drodze kooptacji. Resztę
225
senatorów, powoływano w drodze wyborów dokonywanych przez kolegia wyborcze. Dolna granica wieku
senatorów wynosiła 40 lat. Wybierani byli na 9 lat, z tym że co 3 lata zmieniał
się skład 1/3 wybieralnych senatorów. Posiadał stanowisko
równorzędne z Izbą Deputowanych w
zakresie ustawodawstwa, miał on uprawnienia sądowe do sądzenia przestępstw
popełnionych przez prezydenta lub ministrów z oskarżenia Izby Deputowanych (na
wzór angielskiego impeachment) oraz do sądzenia niektórych najcięższych przestępstw politycznych,
"zagrażających całoci lub bezpieczeństwu państwa". Wreszcie zgoda Senatu była
konieczna dla
rozwiązania przez prezydenta Izby Deputowanych przed upływem jej kadencji. Nowelą z
1884r.
zniesiono instytucję senatorów dożywotnich.
Izba Deputowanych liczyła 600 posłów, wybieranych w sposób demokratyczny na okres
4 lat. System wyborczy był 4-przymiotnikowy, a wybory powszechne (brak cenzusu
majątkowego, niska granica wieku 21 lat, jednak z wykluczeniem wojskowych w
służbie czynnej i kobiet), tajne, równe i bezporednie. Parlamentowi
przysługiwała cała władza ustawodawcza. Obie izby miały stanowisko równorzędne, każda
ustawa musiała być uchwalona przez Izbę Deputowanych i
Senat.
Władzę wykonawczą konstytucja powierzyła prezydentowi
republiki i ministrom. Prezydenta wybierało na 7 lat Zgromadzenie Narodowe absolutną
większocią
głosów. Prezydent nie był odpowiedzialny politycznie, lecz ponosił odpowiedzialnoć konstytucyjną -
za zdradę główną mógł być postawiony w stan oskarżenia przez Izbę Deputowanych i
sądzony przez Senat. Prezydent mianował ministrów i przewodniczył Radzie
Ministrów. Konstytucja nic nie mówi o instytucji
premiera.
Ministrowie odpowiadali za działalnoć prezydenta, ich
kontrasygnata była konieczna na wszystkich aktach przez niego podpisywanych.
Byli również odpowiedzialni konstytucyjnie. Konstytucja przewidywała nadto, że
ministrowie są solidarnie odpowiedzialni za politykę rządu oraz indywidualnie za
akty przez siebie
wydane. Prezydent miał ograniczone weto zawieszające w stosunku do uchwał
parlamentu, mógł za zgodą Senatu rozwiązać przedterminowo Izbę Deputowanych, miał także prawo
inicjatywy ustawodawczej na równi z obu izbami.
Praktyka konstytucyjna III Republiki. System który miał się opierać na silnej władzy
wykonawczej, rozwinął się w innym kierunku. Rola prezydenta zeszła na drugi plan, a władza
wykonawcza skoncentrowała się w ręku rządu, w którym główną rolę odgrywał
premier. Rząd, pozbawiony oparcia w prezydencie, zależał całkowicie od parlamentu. Rozwinęła
się praktyka interpelacji poselskich, które pociągały za sobą częste
uchwalanie wotum nieufnoci i dymisję rządu. Każdy rząd opierał się na większoci
stworzonej przez koalicję kilku partii. Wystarczyło czasem, by jedna, choćby mało
liczna partia przeszła do opozycji, a rząd tracił poparcie większoci
parlamentarnej. Żaden rząd nie utrzymał się w III Republice dłużej niż przez 3
lata, a były rządy obalane przez Izbę Deputowanych po 3 dniach. W ciągu 70 lat
trwania III Republiki istniało 140 gabinetów. Taki stan rzeczy nie doprowadził jednak do chaosu,
który zacznie się objawiać dopiero w 20-leciu międzywojennym, a to z
następujących przyczyn:


mimo częstych zmian rządowych ministrowie rekrutowali się z wąskiego kręgu
posłów, których osoby brano w rachubę przy tworzeniu każdego gabinetu np.
Znany polityk A. Briand był ministrem w 35 rządach, a premierem w 11.


zmiana na stanowisku ministra nie wywoływała zaburzeń w biurokratycznym
aparacie resortu, który funkcjonował sprawnie w ręku fachowych i
dowiadczonych
urzędników z wiceministrami, podsekretarzami stanu na czele.

Próby wzmocnienia władzy wykonawczej po I wojnie wiatowej. Izby
upoważniły rząd do wydawania dekretów (rozporządzeń z mocą ustawy) zdolnych do
uchylenia obowiązującej mocy istniejących ustaw. Wyrazem wzmocnienia
władzy
wykonawczej było utworzenie instytucji prezydium Rady Ministrów. Konstytucja nie znała instytucji
prezesa Rady Ministrów, gdyż Radzie przewodniczyć miał prezydent. W praktyce już
od 1876r.
prezesa Rady Ministrów sprawował jeden z ministrów. Dopiero ustawa z 1934r.
stwierdziła po raz pierwszy formalnie istnienie ministra, który sprawuje funkcje
prezesa Rady Ministrów i który ma przyznany specjalny zakres
działania.
 
" P a ń s t w o F r a n c u s k i e " i r z ą d e m i g r
a c y j n y (1940-1945). Druga wojna wiatowa i klęska poniesiona przez
Francję w czerwcu 1940r. wywołała upadek III Republiki. 10 lipca 1940r. zwołano w
Vichy Zgromadzenie Narodowe, które uchwaliło ustawę konstytucyjną, na mocy której
przelano całą władzę państwową na ostatniego premiera III Republiki (od 17 VI
1940) marszałka Filipa P�taina. 11 lipca
1940r. P�tain wydał
tzw. "akty konstytucyjne" nr 1 i 2, w których przyznawał sobie pełnię władzy
wykonawczej i ustawodawczej oraz uchylał wszystkie przepisy konstytucji III
Republiki. Akty z 10/11 lipca w miejsce republiki ustanawiały "Państwo
Francuskie", suwerennoć ludu zastępowały "autorytetem Marszałka P�taina". Na tych podstawach
opierały swój byt do 25 sierpnia 1944r. państwo ze stolicą w Vichy i dyktatura
P�taina, sprawowana osobicie do 1942r. Pod wpływem nacisków Niemców
P�tain aktami
konstytucyjnymi z 18 IV i 17 XI 1942r. przekazał faktycznie swoją władzę
P. Lavalowi, który jako szef rządu uzyskał pewne uprawnienia ustawodawcze i "rzeczywiste kierownictwo polityką wewnętrzną i
zagraniczną". Rząd w Vichy nie znalazł żadnego poparcia w kołach lewicowych i
liberalnych. Wród nich głównie zrodził się "ruch oporu". Od 1941r. rozwinęły się
liczne podziemne organizacje wojskowe, walczące o wyzwolenie. W 1943r. powstała Rada
Narodowa Oporu
jako główna władza podziemna w kraju. Rząd w Vichy rozwinął ożywioną działalnoć
ustawodawczą w duchu faszystowskim. Wyrazem tego było zniesienie wolnoci
politycznej, wolnoci prasy i zrzeszania się, skasowanie partii politycznych,
rozwiązanie związków zawodowych i wprowadzenie na ich miejsce przymusowych
korporacji, zabroniono strajków. Hasło "wolnoć, równoć, braterstwo"
zastąpiono nowym "praca, rodzina, ojczyzna". Po wyzwoleniu Francji Laval został
przez sąd francuski skazany na mierć.
Cała opozycja przeciwko systemowi Vichy i Niemcom skupiła się
wokół osoby gen. Ch. de Gaulle`a, który jeszcze w czerwcu 1940r. odmówił
podporządkowania
się rządowi P�taina. W dniu 28 Vi 1940r. de Gaulle został uznany przez rząd
brytyjski za szefa "wolnych Francuzów" i przystąpił do organizowania Komitetu
Wolnej Francji. W 1941r. powstał nieoficjalny rząd pod nazwą
Narodowego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, przekształconego ostatecznie w czerwcu 1944r. w
Rząd Tymczasowy. Rząd tymczasowy był jedynym rządem wyzwolonej Francji, uznanym
przez wszystkie kierunki ruchu oporu. Rząd Tymczasowy skupiał władzę ustawodawczą i wykonawczą,
przewodniczył mu gen. de Gaulle jako szef państwa i rządu, mianował on ministrów
i obradował oraz podejmował decyzje wspólnie z ministrami. Istniał zalążek
parlamentu w formie Zgromadzenia Doradczego, liczącego blisko 300
członków.
Dnia 2 listopada 1945r. Rząd Tymczasowy przestał istnieć, a władza
przeszła do konstytuanty, która wyłoniła nowy Rząd Tymczasowy, powierzając jego
kierownictwo gen. de Gaulle`owi.
I V R e p u b l i k a ( 1 9 4 6 - 1 9 5 8 ). Wybory do
Konstytuanty odbyły się 21
października 1945r. na zasadach bardziej demokratycznych niż za III
Republiki. Przyznano prawa wyborcze kobietom, a także wojskowym, zastosowano
system proporcjonalny. Wybory te połączone zostały z referendum, którego wynik miał dopiero
zadecydować o charakterze wybieranego Zgromadzenia. W referendum postawiono
przed wyborcami dwa pytania:


Czy pragną, by wybrane Zgromadzenie było Konstytuantą?


Czy w razie przyjęcia Konstytuanty zgadzają się na to, by w okresie aż do
uchwalenia konstytucji władze publiczne były zorganizowane wedle zasad
zaproponowanych i sformułowanych na odwrocie kartki wyborczej.

Wynik referendum był pozytywny. W efekcie od 2 listopada 1945,
aż do 13 października 1946r. władza należała do konstytuanty. Już 19 kwietnia
Konstytuanta, głosami socjalistów i komunistów, uchwaliła "socjalizujący"
projekt konstytucji, odrzucony w referendum ludowym 5 V
1946r. Nowa Konstytuanta (wybrana
2 czerwca) opracowała szybko projekt konstytucji, który - tym razem - przyjęty
został przez referendum 13 października 1946r. W ten sposób narodziła się
IV Republika. Konstytucja nawiązywała do niektórych instytucji i praktyki
konstytucyjnej
III Republiki. Kontynuowano zasadę suwerennoci ludu, oraz prymat parlamentu w systemie organów
państwowych (wzmocnienie pozycji Zgromadzenia Narodowego, Rada Republiki {dawny
Senat}- druga izba - miała charakter tylko ciała doradczego). Osłabienie pozycji
prezydenta na rzecz premiera jako właciwego szefa egzekutywy. Konstytucja ta gwarantowała
obywatelom szerokie prawa społeczno-gospodarcze. System ustrojowy IV Republiki działał wadliwie,
koalicje rządowe okazywały się kruche, a to prowadziło do częstych zmian gabinetów, których
do 1958r. było aż 20.
W konstytucji podjęto próby reformy ustroju francuskiego
imperium kolonialnego poprzez regulację struktury organów Unii Francuskiej. W skład
Unii wchodziła metropolia wraz z departamentami i terytoriami zamorskimi oraz należące do
Republiki, ale związane z nią specjalnymi układami państwa i terytoria
członkowskie (dawne protektoraty). Organami unii byli:


prezydent Unii (prezydent Republiki)


Wysoka Rada Unii


Zgromadzenie Unii

Mimo tendencji asymilacyjnych oraz federalistycznych w strukturze
Unii, procesom dekolonizacyjnym nie można było zapobiec. W lad za Wietnamem
niepodległoć uzyskały:


Laos - 1949


Kambodża - 1954


Maroko i Tunezja - 1956


Gwinea - 1958

W maju 1958r. konflikt algierski doprowadził do rozkładu IV
Republiki. Zgromadzenie Narodowe pod naciskiem armii przelało władzę wykonawczą
na gen. de Gaulle`a, i powierzyło mu zadanie opracowania nowej konstytucji z
zachowaniem 4 zasad demokracji parlamentarnej:


wyborów powszechnych


podziału władzy


odpowiedzialnoci
politycznej gabinetu


niezawisłoci sądownictwa

 
V R e p u b l i k a. Szybko sporządzony projekt, już 28 wrzenia 1958r. został poddany pod
referendum, w którym aż 79% głosujących opowiedziało się za jego przyjęciem. W
dniu 4 października 1958r. gen. de
Gaulle proklamował ten dokument
jako (piętnastą) konstytucję V Republiki.
Konstytucja V Republiki przekształciła tradycyjne relacje
między egzekutywą
a legislatywą. Supremację parlamentu zastąpiła dominacją władzy wykonawczej, z wyraźnym
wzmocnieniem roli i kompetencji głowy państwa. prezydent uzyskał wiele uprawnień
osobistych, które nie wymagają kontrasygnaty ministerialnej. Premier nie jest już szefem rządu
tylko pierwszym ministrem, a obradom gabinetu przewodniczy
prezydent. Przy generalnym
ograniczeniu pozycji parlamentu, wzmocnieniu uległa rola drugiej izby - senatu.
Model ustrojowy przyjęty w konstytucji z 1958r. można okrelić mianem
"zracjonalizowanego parlamentaryzmu", bądź "ustroju półprezydenckiego",
szczególnie po 1962r., gdy nowelą do konstytucji wprowadzono powszechne i
bezporednie wybory prezydenta na 7-letnią kadencję. Konstytucja podjęła na nowo
problem kolonialny, przeprowadzając reorganizację
powstałej w 1946r. Unii Francuskiej, na wzór brytyjskiej Wspólnoty Narodów
przyjęto dla niej nazwę Wspólnoty Francuskiej. Pod wpływem wystąpienia de
Gaulle`a w Dakarze w 1959r. wprowadzono do konstytucji poprawkę, w myl której
państwa członkowskie, mimo uzyskania niepodległoci, mogą nadal należeć do
Wspólnoty, ale tylko na podstawie specjalnych układów. Obecnie stosunki z państwami
członkowskimi opierają się tylko na prawie
międzynarodowym.
 
PRAWA CZŁOWIEKA I
OBYWATELA.
 
1. Deklaracja praw z 36 sierpnia 1789r. Twórcy Deklaracji z 1789r. w walce
z porządkiem feudalnym rozwinęli ideę prawa naturalnego, głosząc istnienie
przyrodzonych, niezbywalnych i więtych praw człowieka; praw istniejących
obiektywnie, niezależnie od woli ludzkiej. W treci Deklaracji praw znalazły się
zarówno ogólne zasady organizacji państwa, jak i katalog praw oraz wolnoci obywatelskich. Za
naczelną zasadę ustrojową uznano suwerennoć narodu, ujętą w zdaniu:
"źródło wszelkiej suwerennoci spoczywa całkowicie w Narodzie". Deklaracja ponadto
proklamowała podział władzy, podkrelając, że bez niego niema ustroju konstytucyjnego.
Zestawiając w 17 artykułach prawa i wolnoci obywatelskie,
Deklaracja nie traktowała ich równorzędnie. Jako nadrzędne, stanowiące cel
każdego państwa uznawała: wolnoć, równoć, bezpieczeństwo i opór przeciwko
uciskowi. Wolnoć i równoć stanowiły źródło wszystkich pozostałych praw. Własnoć
uważano za funkcję wolnoci, a bezpieczeństwo i prawo oporu jako tej wolnoci
gwarancję. Wolnoć, według wietnej definicji zawartej w Deklaracji,
"polega na czynieniu tego wszystkiego, co nie szkodzi
drugiemu. W ten sposób nie ma innych
granic dla nadużywania praw naturalnych człowieka jak te, które zapewniają używanie tychże praw
innym członkom społeczeństwa". Występują również zaczątki wolnoci osobistych (nietykalnoć
osobista, wolnoć myli, sumienia i wyznania, wolnoć słowa, pisma i druku) oraz wolnoci
gospodarcze - nienaruszalnoć własnoci jako prawa więtego i nietykalnego.
Równoć w ujęciu Deklaracji to wyłącznie równoć wobec prawa, a
nie równoć społeczna. Zasada równoci wobec prawa miała rewolucyjne znaczenie.
Likwidowała różnice i przywileje stanowe, zapewniała formalnie równe prawa
polityczne, a także równy dostęp do urzędów, równe dla wszystkich
sądownictwo oraz
wymiar wiadczeń podatkowych. Zapis ten stanowił potwierdzenie, przyjętego
jeszcze 4 sierpnia 1789r. przez Konstytuantę, dekretu znoszącego przywileje
szlachty oraz powinnoci feudalne chłopów. Zapoczątkowano w ren sposób swoistą
francuską reformę rolną, zakończoną w 1793r. przez zniesienie zwierzchniej
własnoci szlachty w stosunku do ziemi chłopskiej oraz likwidację bez
odszkodowania praw feudalnych.
Ewolucyjny rozwój instytucji. Deklaracja Praw dołączona do konstytucji z
1793r. była bardziej demokratyczna od swojej poprzedniczki. Równoć
społeczną
gwarantować miały: prawa socjalne (prawo do pracy, do opieki
publicznej, prawo do
bezpłatnej owiaty). Konstytucje z lat 1795-1830 przyniosły wyraźny regres w sferze
regulacji praw i wolnoci obywatelskich.
Prawdziwy przełom przyniosła dopiero konstytucja II Republiki z
1848r. Przyjmowała jako zasady: wolnoć, równoć, braterstwo; a wartoci
szczególnie chronione: rodzinę, pracę, własnoć i porządek publiczny. Powróciły
do konstytucji
prawa socjalne. Po raz pierwszy w Europie wprowadzono powszechne (ale z
wyłączeniem kobiet), bezporednie i tajne wybory. Od 1852r. została
zapoczątkowana
zasada, że jedynie w preambułach do konstytucji potwierdzano uroczycie prawa i
wolnoci człowieka obywatela sformułowane w Deklaracji z 1789r. oraz
fundamentalne zasady przyjęte w ustawodawstwie zwykłym. Do tych ostatnich należy
zaliczyć m.in. całe ustawodawstwo socjalne, wolnoć stowarzyszeń (1864), przyznanie
praw wyborczych kobietom (1945).
 
WYBRANE USTROJE KONSTYTUCYJNE.
 
Konstytucja z 3 wrzenia 1791r.
 


Zasady naczelne:



suwerennoć narodu


trójpodział władzy

Naród delegował władzę ustawodawczą Zgromadzeniu
Ustawodawczemu, wykonawczą królowi, a sądową sędziom wybieranym przez obywateli.
Władza wykonawcza należała do króla, sprawował ją za pomocą
odpowiedzialnych
politycznie przed nim ministrów. Każdy akt króla wymagał kontrasygnaty właciwego ministra.
Konstytucja dopuszczała możliwoć usunięcia króla z tronu (w przypadku
niezłożenia lub złamania przysięgi).
Władzę ustawodawczą powierzono jednoizbowemu Zgromadzeniu
Ustawodawczemu, wybieranemu na dwa lata w wyborach porednich,
dwustopniowych.
Powszechnoć wyborów została w istotny sposób ograniczona przez wprowadzenie
cenzusu majątkowego i wieku. Prawa wyborcze przyznano tylko tzw. obywatelom
"czynnym" - mężczyznom, którzy ukończyli 25 lat i płacili podatek bezporedni w wysokoci
równej co najmniej wynagrodzeniu za 3 dni pracy i nie
pozostali pracownikami najemnymi.
Przeprowadzając rygorystycznie podział władzy, konstytucja nie
przyznała królowi inicjatywy ustawodawczej, ani prawa do rozwiązania
parlamentu. Zgromadzenie nie mogło usuwać ministrów, którzy z kolei nie mogli piastować
mandatów
poselskich. Ministrowie ponosili jedynie odpowiedzialnoć konstytucyjną przed
specjalnym Najwyższym Trybunałem Narodowym z oskarżenia Zgromadzenia. Król nie miał
inicjatywy ustawodawczej ani prawa sankcji ustaw, tylko weto zawieszające, które
mogło być uchylone w wyniku uchwalenia tego samego projektu przez dwie kolejne
legislatywy co dawało w rzeczywistoci przewagę władzy ustawodawczej nad
wykonawczą.
Konstytucja z 1791r. obowiązywała krótko, faktycznie do 10
VIII 1792r., formalnie do zniesienia monarchii (22 IX 1792r.).
 
Karta konstytucyjna z 4 czerwca 1814r.
 
Karta konstytucyjna wprowadzała odmienny model monarchii
konstytucyjnej
niż ustawa zasadnicza z 1791r. Nie była to już monarchia z woli ludu, ale
monarchia "z bożej łaski", w której król dobrowolnie cedował częć swych
prerogatyw
narodowi, dopuszczając go do współudziału we władzy. Suwerenem był bowiem
monarcha, a nie naród. Ta naczelna zasada ustrojowa wyjania zarówno tryb wydania
Karty, nadanej (oktrojowanej) przez Ludwika XVIII w formie przywileju jako akt
łaski królewskiej, jak i pozycję króla w systemie organów państwowych. Monarcha
jako suweren był "najwyższym zwierzchnikiem państwa".
Stworzono teorię ujmującą funkcję
monarchy jako "czwartej władzy": regulującej, neutralnej i poredniczącej. W
teorii "czwartej władzy" odzwierciedlał się dominujący w ówczesnej doktrynie postulat
nakazujący odrzucenie skrajnych rozwiązań i poszukiwanie kompromisu
w postaci "złotego rodka" rządzenia. Kompromis polegał na uznaniu monarchy za
nadrzędny organ w państwie, który jednak nie sprawuje swej władzy bezporednio,
ale przez ministrów ponoszących w pewnym zakresie
odpowiedzialnoć przed parlamentem, który w ten sposób uzyskuje wpływ na
działalnoć egzekutywy. Król w ujęciu tej teorii jest czynnikiem neutralnym,
apolitycznym, poredniczącym między organami władzy, regulującym i uzgadniającym
ich działalnoć. Na tych zasadach oparto Kartę Konstytucyjną.
Dziedziczny i nieodpowiedzialny król, jako najwyższy zwierzchnik państwa stał na czele
egzekutywy i uczestniczył w ustawodawstwie. Władzę wykonawczą sprawował przez
ministrów, którzy tworzyli Radę Ministrów i Mogli być członkami obu izb
parlamentu. W zakresie władzy ustawodawczej monarcha
posiadał wyłączną inicjatywę
ustawodawczą, sankcjonował projekty ustaw, mógł samodzielnie wydawać ordonanse
"dla bezpieczeństwa państwa". Zwoływał parlament, mianował członków izby wyższej
i mógł rozwiązać Izbę Deputowanych.
Organem ustawodawczym był dwuizbowy parlament - Izba Parów i
Izba Deputowanych. Do izby
wyższej wchodzili parowie Francji, powoływani dożywotnio lub dziedzicznie przez
króla. Izba Deputowanych była wybierana na 5 lat w wyborach bezporednich, ale
jawnych i cenzusowych, ograniczających krąg uprawnionych do głosowania do
zaledwie 100 tys. obywateli; bierne prawo wyborcze miało tylko 12 tys. osób. Czynne prawo
wyborcze przysługiwało mężczyznom po ukończeniu 30 lat, płacącym podatek
bezporedni w wysokoci 300 franków. Deputowanym mógł zostać tylko ten, kto
ukończył 40 lat i płacił podatek w wysokoci 1000 franków. Zasada równoci
wyborów została w 1820r. poważnie naruszona przez przyznanie najbogatszym
wyborcom prawa 2-krotnego głosowania (wybory
pluralne).
Obie izby oddzielnie
dyskutowały nad projektami ustaw przedstawionymi przez króla. Ich rola
ograniczała się do przyjęcia lub odrzucenia projektów, a każda wniesiona do nich
poprawka wymagała aprobaty monarchy. Izba deputowanych mogła pociągać ministrów do
odpowiedzialnoci konstytucyjnej, a sądziła Izba Parów. Brak odpowiedzialnoci
politycznej ministrów w Karcie
Konstytucyjnej. Praktyka
konstytucyjna doprowadziła do wykształcenia się rządów parlamentarnych, zajęła
poczesne miejsce w dziejach konstytucjonalizmu wiatowego. Wzorując się na
ustroju Anglii z przełomu XVIII i XIX w., po raz pierwszy ujęła w formie
spisanej i upowszechniła w Europie niektóre podstawowe zasady konstytucji
angielskiej, ustalając pewien ramowy schemat stosunków między królem,
ministrami, a dwuizbowym parlamentem.
 
Konstytucja III Republiki z 1875r. Znaczenie konstytucji z 1875r. polega na tym, iż
po raz pierwszy wprowadzała do ustroju republikańskiego zasady monarchicznej konstytucji angielskiej.
Konstytucja III Republiki nie stanowiła jednolitego aktu
prawnego. Składały się na nią trzy ustawy:


O organizacji władz
publicznych z 25 II 1875r.;


O organizacji Senatu z 24 II 1875r.;


O stosunkach między władzami publicznymi z 16 VII 1875r.

Ramy ustroju zostały zarysowane tak szeroko, że z małymi
korektami zmieciłaby się w nich monarchia parlamentarna, "republika
autokratyczna", jak i republika demokratyczna. Chyba włanie te cechy
konstytucji, jak ogólnikowoć i elastycznoć, otwierające szerokie możliwoci przed praktyką
ustrojową tłumaczą swoisty paradoks polegający na tym, że konstytucja z 1875 r.
pomylana jako
pewne prowizorium, obowiązywała najdłużej sporód wszystkich konstytucji francuskich, bo aż
przez 65 lat.
Władza ustawodawcza należała do dwóch niezależnych od siebie i
rów- noprawnych organów - Izby Deputowanych i Senatu, nie tworzących formalnie
jednolitej instytucji - parlamentu. Izba Deputowanych liczyła 600 posłów
wybieranych na
okres 4 lat w wyborach powszechnych (z wyłączeniem kobiet i wojskowych w służbie czynnej),
bezporednich, równych i tajnych. Czynne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom
po ukończeniu 21 lat, bierne od 25 roku życia. Senat pierwotnie składał się z 75
senatorów dożywotnich, uzupełnianych w drodze kooptacji oraz 225 senatorów
pochodzących z wyborów powszechnych, równych, ale porednich, obieranych na 9 lat,
przy rotacji 1/3 składu co trzy lata, sporód obywateli, którzy ukończyli 40 lat.
Nowelą z 1884r. zniesiono instytucję senatorów dożywotnich, zwiększając tym
samym liczbę senatorów pochodzących z wyborów.
W dwóch przypadkach
konstytucja przewidywała wspólne obrady obu izb, które łącznie tworzyły wówczas
nowy organ - Zgromadzenie Narodowe, które było uprawnione do rewizji konstytucji
oraz wyboru prezydenta na 7-letnią kadencję, bezwzględną większocią głosów. Prezydent
republiki pełnił funkcję głowy państwa i stał na czele egzekutywy. Mianował
ministrów i przewodniczył Radzie Ministrów. Każdy akt urzędowy prezydenta
wymagał kontrasygnaty ministra, przysługiwała mu inicjatywa ustawodawcza, słabe weto
zawieszające, oraz prawo rozwiązania parlamentu za zgodą Senatu. Prezydent nie
odpowiadał parlamentarnie, ponosił jedynie odpowiedzialnoć konsty-tucyjną przed
Senatem w wyniku postawienia go w stan oskarżenia przez Izbę Deputowanych.
Ministrowie
tworzyli Radę Ministrów pod przewodnictwem prezydenta (brak
instytucji premiera). Ponosili
odpowiedzialnoć konstytucyjną w tym samym trybie co prezydent. Ponadto
konstytucja stanowiła, że mini-strowie są solidarnie odpowiedzialni przed obu izbami
za ogólną politykę rządu oraz indywidualnie za swe akty urzędowe. Wprowadzając
tym samym odpowiedzialnoć parlamentarną ministrów, ale nie
sprecyzowano jej procedury. Na pozór mocniejsza pozycja prezydenta w rzeczywistoci była bardzo słaba,
najwymowniej pozycję głowy państwa okrelił J. Perrier: "Prezydent Republiki jest
ministrem ceremonii" podczas rezygnacji z tej funkcji w 1895r. Częste kryzysy
gabinetowe były cechą charakterystyczną praktyki ustrojowej III Republiki.
rednia długoć trwania rządu w tym okresie nie przekraczała 4
miesięcy.
 
REFORMY
ADMINISTRACJI I SąDOWNICTWA.
 
Zasadnicze zmiany ustrojowe, jakie wprowadziła rewolucja
francuska, nie mogły ominąć organizacji administracji i sądownictwa. Reformom
tych dziedzin przywiecały zbieżne cele:


likwidacja partykularyzmów;


likwidacja lokalnych przywilejów;


likwidacja zróżnicowanego stanowo i niejednolitego ustroju sądów.

Już w 1789r. Konstytuanta przystąpiła do wprowadzania zmian w
zarzą-dzie terytorialnym. Dokonano nowego podziału administracyjnego kraju
zbudo-wanego z 4 szczebli:


departamentów


dystryktów


kantonów


gmin miejskich i wiejskich.

Likwidując centralistyczno- biurokratyczny system
administrowania państwem z doby monarchii absolutnej, autorzy reformy
popadli w drugą skrajnoć, powierzając cały zarząd lokalny w ręce obieralnych
organów samorządowych. Spowodowało to zniesienie odrębnych,
terenowych urzędów państwowych. Obywatele w wyborach cenzusowych wyłaniali
wieloosobowe rady:
- departamentalne
- dystryktowe
- municypalne
Konstytuanta ustanowiła równe dla wszystkich sądownictwo
powszechne z odrębnymi instancjami dla spraw cywilnych i karnych. Dla spraw
cywilnych powołano sądownictwo dwustopniowe: sądy pokoju (na wzór angielski) i
trybunały
dystryktu. W sprawach karnych mniejszej wagi orzekały sądy policji
municypalnej,
sądy policji poprawczej w kantonie oraz jako sąd trzeciej instancji
trybunał
dystryktu. W sprawach zagrożonych surowymi karami ledztwo przeprowadzał sędzia pokoju a
wyrokował trybunał dystryktu wraz z ławą przysięgłych, opartą na wzorach
angielskich, od jego orzeczeń nie przysługiwała apelacja. Powołano natomiast
Trybunał Kasacyjny, który w przypadku stwierdzenia
wadliwoci postępowania lub naruszenia
prawa uchylał wyrok i przekazywał sprawę innemu trybunałowi dystryktu w celu
ponownego rozpatrzenia. Wprowadzono zasadę wyboru sędziów wszystkich instancji.
System zarządu terytorialnego, oparty na pełnym samorządzie, nie sprawdzał się w
praktyce.
Zasadniczą reorganizację administracji lokalnej przeprowadził
już w 1800r. Napoleon, pozostawiając z dzieła Konstytuanty właciwie tylko
podział Francji na departamenty. Ustanowił nowy 3-stopniowy podział
na:
- departamenty
- okręgi
- gminy
Podstawowe znaczenie tej reformy polegało na zastąpieniu
decentralizacji zarządu systemem skrajnego centralizmu i biurokratyzmu.
Wprowadził na wszystkich szczeblach mianowanych urzędników. Na czele
departamentu stał prefekt, któremu podlegały wszystkie działy administracji z
wyjątkiem sądownictwa, wojska, poczty, oraz szkolnictwa wyższego i redniego. Na czele
okręgu stał podprefekt o ograniczonych kompetencjach. Nazywano go złoliwie
"okiem prefekta" lub "skrzynką do listów", ponieważ wszystkie wnioski kierowane
przez gminy do departamentów były przez niego opiniowane. Organem
administracji
gminnej był mer, załatwiający bieżące sprawy gminy i wykonujący funkcję stanu
cywilnego. Reformy administracji pociągnęły za sobą reorganizację
sądownictwa. Na
szczeblu kantonu (okręgu pozostawionego dla celów administracji sądowej i
skarbowej) działali sędziowie pokoju, w okręgu jeden trybunał dla spraw
cywilnych, od którego wyroku przysługiwało odwołanie do jednego z 27 trybunałów
apelacyjnych. W sądach dla spraw karnych została zniesiona ława przysięgłych
oskarżająca. Z instytucji angielskich sądów przysięgłych utrzymano jedynie
ławę przysięgłych
orzekającą. Najwyższą instancją w sprawach cywilnych i karnych był Trybunał Kasacyjny.
Najważniejszą reformą sądową Napoleona było zniesienie
obieralnoci sędziów. Odtąd sędziowie wszystkich instancji, poza sędziami pokoju
i przysięgłymi pochodzili z nominacji. Równoczenie wprowadzono zasadę
nieusuwalnoci sędziów, podstawową gwarancję niezawisłoci wymiaru
sprawiedliwoci.
Od czasów III Republiki przeprowadzono powszechne wybory do rad
wszystkich stopni. Na szczeblu gminy w drodze wyborów wyłaniano również mera. Ważne reformy tego systemu,
oznaczające odchodzenie od modelu scentralizowanego na rzecz samorządowego,
przeprowadziła IV Republika z 1946r. W wietle tych zmian podstawowym ogniwem
zarządu terytorialnego są pochodzące z wyborów powszechnych rady wszystkich
stopni i wyłaniany w drodze wyborów ich organ wykonawczy - mer. Obok pionu władz
samorządowych w departamencie, miał działać delegat rządu, powoływany przez
Radę Ministrów,
do którego zadań należało koordynowanie pracy funkcjonariuszy państwowych,
reprezentowanie interesów ogólnopaństwowych oraz kontrola administracyjna organów
samorządowych.
Niezwykle istotną rolę w ustroju i administracji Francji
odgrywała istniejąca do dzi Rada Stanu, powołana jeszcze przez Napoleona w
konstytucji konsularnej z 1799r. Rada Stanu w zakresie ustawodawstwa opiniowała i
redagowała projekty ustaw oraz rozporządzeń administracyjnych. Ponadto pełniła
funkcję najwyższego sądu administracyjnego I instancji - rad prefekturalnych. W
następstwie
późniejszej ewolucji ustaliły się następujące kompetencje Rady Stanu,
złożonej po 1872r z osób mianowanych przez prezydenta, faktycznie
nieusuwalnych,
pod przewodnictwem ministra sprawiedliwoci:
-- jako organ opiniodawczy -- wyrażanie opinii o projektach
ustaw;
-- jako władza
administracyjna -- obligatoryjny udział w przygotowaniu projektów rozporządzeń
wykonawczych prezydenta lub ministrów;
-- jako najwyższy trybunał administracyjny -- sąd II instancji
dla odwołań od orzeczeń rad prefekturalnych i ministrów.
Podobne znaczenie
należy przypisać powołanej do życia w konstytucji V Republiki Radzie
Konstytucyjnej. Do zakresu jej kompetencji należy m.in. badanie zgodnoci ustaw z
konstytucją. Decyzje Rady są ostateczne i nie podlegają żadnym
odwołaniom.
 
PAŃSTWO A
KOCIÓŁ.
 


Dekret Konstytuanty z 2 wrzenia 1789r. O przekazaniu dóbr kocielnych
do dyspozycji narodu;


Dekret z 13 lutego 1790r
o kasacie wszystkich zakonów z wyjątkiem tych, które prowadziły działalnoć
owiatową lub charytatywną.


Ustawa z 12 lipca 1790r wprowadzająca tzw. Konstytucję cywilną kleru; wprowadzono nowy
podział diecezji, dostosowany do podziału admini-stracyjnego kraju; w każdym
departamencie utworzono po jednej diecezji, zmniejszając w ten sposób ich
liczbę ze 135 do 83, w tym 10 metropolii sporód 18 dotychczasowych; proboszczowie i biskupi
mieli być wybierani, pierwsi przez zgromadzenie dystryktu, drudzy przez
zgromadzenia departamentalne; zerwano stosunki z Watykanem; likwidacji uległy wszystkie
instytucje
kocielne, tym szkoły powszechne i rednie prowadzone przez Kociół, poza
zachowanymi seminariami duchownymi.


Ustawa z 27 października
1790r nakładająca na duchowieństwo obowiązek złożenia przysięgi na wiernoć
królowi.


Ustawa Konwentu z wrzenia
1792r., wprowadziła obowiązkowe luby cywilne, dopuszczała rozwody i przekazywała
sądownictwo w sprawach małżeńskich sądom państwowym; duchownym odebrano
funkcje urzędników stanu cywilnego.


Dekret Konwentu z 21 lutego
1795r., o rozdziale Kocioła od państwa opierał się na następujących
zasadach: państwo nie wspiera materialnie żadnego wyznania, obrzędy
religijne są zabronione poza wnętrzem lokalu na ten cel przeznaczonego, żaden
symbol religijny nie może być umieszczony w miejscu publicznym, ani też na
zewnątrz budynku, prawo nie uznaje żadnych przywilejów i wyróżnień dla
duchownych, działalnoć kultowa jest objęta szczegółowym nadzorem państwowym.
Rozdział przetrwał do 1801r.


Konkordat z 15 lipca 1801r. Uznawał, że "katolicyzm jest religią znacznej większoci obywateli",
papież Pius VII zniósł przedrewolucyjny podział administracji kocielnej.
Ustanowił 60 diecezji, w tym 10 archidiecezji, których granice pokrywały się w
ogólnym zarysie z podziałem administracyjnym kraju. Obsadę biskupstw i
arcybiskupstw miały regulować zasady obowiązujące przed 1789r okrelone w
konkordacie francuskim z 1516r. Prawo nominacji przysługiwało królowi (obecnie
konsulowi), a do papieża należało nadanie elektowi instytucji kanonicznej.
Papież formalnie nie zrzekł się dóbr kocielnych, które uległy sekularyzacji, ale uznał za
nienaruszalny stan faktyczny powstały przez ich rozprzedaż. W formie
rekompensaty rząd zobowiązał się do wypłacania stałych pensji biskupom i
proboszczom. Konkordat nie wyciszył opozycji i konfliktów, które wzmogły się
po opublikowaniu przez Napoleona 8 kwietnia 1802r. Słynnych "artykułów
organicznych" uznanych przez niego, bez zgody i wiedzy papieża, za
integralną częć konkordatu. Ujęte w duchu gallikańskim 77 artykułów
ograniczało autonomię Kocioła. Pomimo protestów Piusa VII prawo to obowiązywało do 1905r.


Ustawą z 9 grudnia
1905r wprowadzono "rozdział Kociołów od państwa", zapewniała ona
wolnoć wyznania i swobodne wykonywanie kultów w granicach porządku
publicznego. Zabraniała dotowania przez państwo jakiegokolwiek Kocioła, które w
wietle prawa państwowego stanowiły odtąd stowarzyszenia prywatne.

 


UTRWALENIE
MATERIAŁU W SKRÓCIE.
 
I. Kapetyngowie w
walce o umocnienie władzy


1. Pozycja Kapetyngów w rozbitej feudalnie
Francji:
A) 987-996 -- królem Francji hr. Paryża Hugo Kapet (domena
królewska bardzo skromna);
B) wielkie posiadłoci lenne królów Anglii we Francji -- źródłem
konfliktu i walk.
 
II. Unifikacja
ziem, reformy wewnętrzne i umocnienie władzy królewskiej

1. Polityka Filipa II Augusta (1180-1223);
a) 1202-1214 -- Filip odebrał Plantagenotom większoć ich
posiadłoci na kontynencie: Normandię, Andegawenię, Turenię, Meine, Poitou;
b) 1214r. Bouvines -- pokonał wojska koalicji;
2. Ludwik IX więty (1226-1270):
a) dążył do centralizacji państwa i silnej władzy króla,
wyodrębnił z rady królewskiej parlament, ograniczył sądownictwo feudalne;
a) zabronił wojen prywatnych w swoich domenach; w innych --
ograniczył;
c) ujednolicił monetę, popierał handel;
d) zorganizował dwie ostatnie krucjaty (1248 i
1270);
e) zjednoczył Francję i stworzył jej potęgę w Europie.
 
III. Ustrój
polityczny i społeczny.
1. Francja monarchią:
a) król miał władzę prawodawczą, wykonawczą i
sądowniczą,
- do czasów Filipa Augusta korona w rodzie: elekcja vivente
rege,
- od XIII w. - zasada primogenitury;
b) Rada Królewska - ciało doradcze, złożone z wasali i legistów
(prawników).
2. Ustrój społeczny:
a) wielcy feudałowie;
b) rycerze;
c) wolni chłopi;
d} chłopi poddani:



poddani osobicie - przywiązani do ziemi dziedzicznie, nie mogli
opuszczać gruntu, ograniczeni w prawie prywatnym (małżeństwo, własnoć),


poddani gruntowi - związani z panem faktem posiadania ziemi - (mogli ją
opucić),


czynszownicy - wolni, płacili rentę feudalną;




duchowni:




beneficja kocielne,


specjalne sądy,


zwolnienia od służby wojskowej;




mieszkańcy miast - już od początku XII w. mieli własny system prawny i
wolnoć osobistą ("powietrze miejskie czyni wolnym").

 


Francja w okresie państwa stanowego



budowa monarchii stanowej.




XII-XV w. - królowie likwidowali rozbicie dzielnicowe i
jednoczyli państwo


Rządy Ludwika XI więtego (1226-1270):




przeprowadził reformę administracji i sądownictwa (ograniczono sądy i
administrację feudalną),


zabronił prowadzenia wojen prywatnych,


powołał radę królewską.



Wzrost uprawnień
króla i organów centralnych.




Król:




najwyższym seniorem,


najwyższym sędzią,


strażnikiem pokoju.




Zasady sukcesji:




początkowo elekcja następcy vivente rege,


dziedzicznoć na zasadzie primogenitury,


wykluczenie praw kobiet do tronu;




Organy centalne:




Kuria Królewska - ciało
doradcze,


Rada Królewska - kierowała finansami i administracją,


Parlament - rejestrował ustawy królewskie, był sądem najwyższej
instancji.



Stany Generalne - jednoizbowe przedstawicielstwo trzech stanów (1302)




Zwołane przez Filipa IV w celu uzyskania poparcia w sporze z papieżem
Bonifacym VIII i Kociołem.


W 1308 i 1314r. zwołano Stany Generalne dla uchwalenia podatków.


Kompetencje Stanów:




uchwalanie podatków,


przedstawianie monarsze skarg i zażaleń,


wybór króla w wypadku wyganięcia dynastii,



W końcu XV w. Francja stała się jedną z najsilniejszych, najbardziej
scentralizowanych monarchii.

 
II. Francja w okresie absolutyzmu


Podstawy absolutyzmu budowali: Ludwik XI (1461-1483) - złamał siłę
feudałów, Franciszek I (1515-1547), Henryk IV (1589-1610) - położył kres
wewnętrznym walkom.


Teoretyczna podbudowa monarchii absolutnej - traktat J. Bodina
Szeć ksiąg o
Rzeczypospolitej (1576). Najlepsza forma rządów - monarchia absolutna, w
której władca nie podlega żadnym prawom poza boskimi.


Rola kardynała
Richelieu (1585-1642), pierwszego ministra Ludwika XIII - złamanie oporu
wielkich feudałów, pozbawienie samodzielnoci politycznej hugenotów.


Rządy osobiste Ludwika XIV (1643-1715): rozkwit monarchii
absolutnej;
Francja pierwszą potęgą w Europie.


Ustrój polityczny:




władza absolutna króla;


Rada Królewska - głos doradczy;


od 1614r. nie zwoływane Stany Generalne;


rady i urzędy centralne - m.in.




Rada Stanu,


Rada Depesz (organ nadzoru administracyjnego).




utworzono urzędy: sekretarzy stanu (od XVII w. zwanych ministrami), generalnego kontrolera finansów.


 
WIELKA REWOLUCJA FRANCUSKA (1789-1799)
 


Geneza



Władza monarchy opierała się na sojuszu z arystokracją feudalną i
duchowieństwem


Burżuazja domagała się swobody działalnoci gospodarczej i usunięcia barier
prawno-politycznych.


Chłopi żądali ziemi i likwidacji powinnoci feudalnych.


Pogłębił się kryzys gospodarczy lat 70. XVIII w.:




spadła produkcja, wzrosły ceny i podatki;


wzrósł deficyt budżetowy (1789r. - 125 mln liwrów);


postępowała pauperyzacja biedoty wiejskiej i
miejskiej.



Sytuacja polityczna w przededniu rewolucji:




rosnący opór wobec absolutyzmu i biurokracji;


niezadowolenie z utrzymującego się uprzywilejowania arystokracji i duchowieństwa;


powszechne żądania równoci, praw osobistych i politycznych;


aktywnoć polityczna stanu
trzeciego.



Próba połowicznych reform. Zwołanie Zgromadzenia Notablów (1787)
zakończone fiaskiem.



Od Stanów Generalnych do monarchii konstytucyjnej (maj 1789 -
wrzesień 1791)



5 V 1789r. - otwarcie w Wersalu Stanów Generalnych (po 170 latach przerwy). 17 VI przedstawiciele stanu
trzeciego ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym, a następnie (9 VII)
Konstytuantą.


Początek walk zbrojnych:




14 VII - zburzenie Bastylii;


kapitulacja monarchy i wycofanie wojska;


w Paryżu i innych miastach rewolucje municypalne;


wystąpienie rewolucyjne chłopów - "Wielka Trwoga".



Decyzje Konstytuanty - 4/5 VIII:




zniesienie ciężarów osobistych chłopów;


zniesienie przywilejów podatkowych szlachty.



Deklaracja praw człowieka i obywatela z 26 VIII
1789r.




Okrelono zasady nowego ładu, uznając za podstawę: wolnoć, własnoć,
równoć wobec prawa, wolnoć przekonań i głoszenia idei.


Przyjęto, że źródłem władzy jest naród, a prawo jest wyrazem woli ogółu



Początki klubów:




Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji (1789, jakobini), radykalni; przywódcy: M. Robespierre, A. De Saint-Just.


Stowarzyszenie Przyjaciół Praw Człowieka (1790, kondelierzy), przywódcy:
G. Danton, C. Desmoulins, J.R. Hebert, J.P. Marat.



Jesień 1789r. - rozruchy w Paryżu, sprowadzenie króla z Wersalu do pałacu
Tuileries.


Lipiec 1790r. - konstytucja cywilna kleru:




Kociół powiązano ze strukturą państwa, wprowadzono wybór na stanowiska
biskupów i proboszczów, pensje dla kleru, zniesiono jurysdykcję papieską;


papież konstytucji kleru nie zatwierdził.



Nieudana ucieczka rodziny królewskiej (czerwiec 1791).


Konstytucja z 3 IX 1791r.:




"Król Francuzów" - władca dziedziczny, nie odpowiedzialny (kontrasygnata
ministrów);


zagwarantowanie wolnoci i równoci obywateli;


naród suwerenem i jedynym źródłem władzy;


Zgromadzenie Narodowe -
władzą prawodawczą.



Od Zgromadzenia Prawodawczego do obalenia monarchii Burbonów (wrzesień
1791 - wrzesień 1792)



Orientacje polityczne w Legislatywie:




liberałowie, tzw. feuillanci - stabilizacja polityczna, kompromis z
dworem;


jakobini i kondelierzy -
zmiana stosunków społeczno-politycznych;


żyrondyci - budowa republiki i rozszerzenie rewolucji na Europę.



Wojna z Austrią (20 IV 1792);




Prusy wsparły Austrię;


11 VII - uchwała "Ojczyzna w niebezpieczeństwie".



Rozruchy w Paryżu:




uwięzienie króla (sierpień 1792);


zagrożenie Verdun i Paryża;


gniew ludu i samosąd na 1400 więźniach politycznych.



Od Konwentu do Dyrektoriatu (sierpień 1792 -1795)



21 IX 1792r. - zniesienie monarchii, Francja republiką.


Styczeń 1793r. uznanie króla winnym zamachu na wolnoć ludu (wyrok mierci
wykonano 21 I, stracono również Marię Antoninę).


Sytuacja republiki:




spiski monarchistyczne i powstania kontrrewolucyjne w Wandei i Lyonie;


Anglia zorganizowała koalicję antyfrancuską (Austria, Prusy, Holandia,
Hiszpania, Rosja oraz państwa włoskie i niemieckie);


trudnoci gospodarcze, spekulacja.



Kwiecień 1793r. - powołanie Komitetu Ocalenia Publicznego, głównego organu
wykonawczego parlamentu (Danton, później Robespierre). Władza w rękach jakobinów.


24 VI 1793r. - uchwalenie nowej demokratycznej konstytucji (nie
weszła w życie).


Rozprawienie się z przywódcami żyrondystów:




22 deputowanych wykluczono z parlamentu;


październik 1793r. - Trybunał Rewolucyjny skazał większoć (na czele z
Brissotem) na mierć.



Dyktatura jakobinów i terror:




realizacja celów sankiulotów,
którzy stanowili podporę dyktatury:






prawo do pracy, owiaty i opieki społecznej,


ustanowienie cen maksymalnych




walka ze spekulacją i drożyzną drastycznymi sposobami;


zagrożenie dyktatury (wg jakobinów);






ze strony "wciekłych" i hebertystów,


ze strony żyrondystów i liberałów;




likwidacja frakcji Dantona, stracenie Dantona oraz Desmoulins'a (wiosna
1794)


rozbicie kondelierów i rozbrojenie sankiulotów;


wzmożenie terroru.



27 VII 1794r. - decyzja Konwentu o aresztowaniu i straceniu przywódców
jakobinów:




Robespierre'a stracono bez sądu 28 VII 1794r.;


w listopadzie 1794r. zamknięto klub jakobinów.



Wrzesień 1795r. - uchwalenie nowej konstytucji, na mocy której władzę
wykonawczą objął Dyrektoriat.


9 XI 1799r. - zamach stanu, 10 XI władza w rękach trzech konsulów (Bonaparte, Sieyes, Roger-Ducos).

 


Rewolucja lipcowa 1830r. we Francji



Monarchia Ludwika XVIII (1814-1824) i Karola X: dwuizbowy parlament -
arystokratyczna Izba Parów i Izba Deputowanych (wysoki cenzus majątkowy).


Dwa obozy polityczne:




rewolucyjno-liberalny;


monarchistyczno-klerykalny.



Zwycięstwo opozycji w wyborach w czerwcu 1830r.


Karol X:




rozwiązał Izbę Deputowanych i ograniczył prawo wyborcze;


wprowadził cenzurę.



Powstanie zbrojne w Paryżu, tzw. rewolucja lipcowa:




trzydniowe walki (studenci,
gwardzici, robotnicy);


abdykacja Karola X.



7 VIII - Ludwik Filip z linii orleańskiej "królem Francuzów" (1830-1848):




utrzymanie monarchii (obawa przed republiką);


rządy w rękach bogatej burżuazji.



Rewolucja 1848 we Francji.



Kryzys gospodarczo-polityczny:




opozycja burżuazji;


niezadowolenie drobnomieszczaństwa i proletariatu.



Rewolucja 22 II 1848r.:




abdykacja Ludwika Filipa (1830-1848);


utworzenie tymczasowego rządu (Lamartine, Blanc, Albert).



Decyzje rządu:




25 II - proklamowanie republiki;


wolnoć prasy, zebrań, powszechne prawo głosu;


zniesienie niewolnictwa w koloniach;


utworzenie warsztatów narodowych.



Zgromadzenie Konstytucyjne:




zwycięstwo burżuazji w wyborach; socjalici nieliczni (Blanc, Cabet,
Proudhon);


15 V - atak mas ludowych na Zgromadzenie; powstanie stłumione.



23-26 VI 1848r. - powstanie robotników w Paryżu, "dni czerwcowe";
przyczyny:




kryzys gospodarczy, głód, brak pracy;


likwidacja warsztatów narodowych.



Minister wojny Luis Cavaignac - krwawa rozprawa z powstańcami (5 tys.
zabitych, 11 tys. aresztowanych).


Ograniczenie praw i swobód obywatelskich.


Konstytucja 4 XI 1848r.:




głosowanie powszechne i wybór prezydenta przez plebiscyt;


jedna izba prawodawcza.



Prezydentem wybrany Ludwik Napoleon Bonaparte (1848- 1852).

 
HISTORIA USTROJU FRANCJI - PYTANIA TESTOWE
 


Połownictwo we Włoszech, Hiszpanii i Francji to:



system dzierżawy chłopów

 


"Noc w. Bartłomieja", a właciwie dzień, to okrelenie masakry kalwinistów
zwanych we Francji:



hugenotami

 


Uporządkuj w kolejnoci dynastie Franków:



Merowingowie


Karolingowie


Kapetyngowie

 


W 843r. w Verdun dokonano podziału monarchii karolińskiej. Trzecia częć
stanie się terytorium spornym między Francją a Niemcami. Królestwo to
otrzymał:



Lotar

 


Konflikt o władzę między królem Francji Filipem IV Pięknym, a
papieżem Bonifacym VIII zakończył się sukcesem:



Króla

 


Powstania chłopskie - żakieria we Francji i Wata Tylera w Anglii - miały
związek z "czarną miercią" i kryzysem rolnictwa feudalnego. Wybuchły one w
wieku:



XIV

 


W okresie wielkiej schizmy (1378-1449) Kociołowi i wiernym przewodziło
dwóch, bywało trzech, papieży z dwóch miast:



Rzymu


Awinionu

 


W wielkich bitwach wojny stuletniej łucznicy angielscy zdziesiątkowali
ciężkozbrojne rycerstwo francuskie walczące we wczesnoredniowiecznym stylu.
Stało się to w bitwach pod:



Azincourt (1415)


Cr�cy (1346)

 


Co oznacza termin "gallikanizm":



zwierzchnoć władzy państwowej nad Kociołem katolickim we Francji

 


Tak zwany edykt nantejski z 1598r. Henryka IV Burbona, dotyczył:



warunków pokoju religijnego zrównującego w prawach hugenotów i katolików

 


Cogito ergo sum, mylę więc jestem - ta dewiza łączy się z osobą:



Ren� Descartes`a (1596-1650)

 


Kardynał Armand Jean du Plessis de Richelieu (1585-1642), który stworzył
fundamenty absolutnej monarchii francuskiej, był pierwszym ministrem za panowania:



Ludwika XIII

 


Edykt nantejski z 1598r. gwarantujący hugenotom równouprawnienie z
katolikami i
bezpieczeństwo został uchylony w 1658r. za rządów:



Ludwika XIV

 


Choć trudno to sobie wyobrazić, do XVIII wieku wiat obywał się bez
encyklopedii.
Pierwszą, po 34 latach prac, napisali (postaraj się wymienić nazwiska):



Francuzi

 


Francja w przededniu wielkiej rewolucji 1789r. Który stan nazywany był
stanem trzecim:



burżuazja i chłopi

 


Mianem "frondy" we Francji okrelano:



rewoltę paryską w połowie XVII w.

 


Projekt "Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela", uchwalonej 26 sierpnia
1789r. przez Konstytuantę, przygotował:



Marie Joseph de La Fayette

 


Konstytucja francuska z 3 wrzenia 1791r.:



ograniczała władzę króla

 


Rewolucja najczęciej pożera swoje dzieci. Który ze znanych przywódców
rewolucji uchronił się przed gilotyną:



J. Fouch�

 


Stronnictwo to miało oparcie w Komitecie Ocalenia Publicznego, powołanym w
kwietniu 1793r., w którym główną rolę odgrywał Robespierre:



jakobini

 


Osiemnastego brumaire`a roku VIII, czyli 9 listopada 1799r., Francja
przeżyła zamach stanu. Dokonał go:



Napoleon Bonaparte (generał)

 


Gilotyna stała się symbolem terroru w rewolucji francuskiej. Pod jej
ostrzem zginęło 17 tysięcy ludzi, głównie - co paradoksalne - przedstawicieli
"stanu trzeciego". Tymczasem podczas dławienia powstania chłopskiego w Wandei
przez rewolucyjne wojska gen. Westermanna, niezwykle okrutnie wytępiono:



200 tysięcy ludzi

 


W 1804r., w obecnoci papieża Piusa VII, pierwszy konsul Francji Napoleon
Bonaparte włożył sobie sam koronę "cesarza Francuzów". Znamienna ta
uroczystoć
odbyła się w katedrze w:



Paryżu

 


Drugiego grudnia 1805r. cesarz Francuzów i król Włoch odniósł
najwietniejsze
bodaj zwycięstwo nad koalicją austriacko-rosyjską pod:



Austerlitz

 


W lipcu 1806r. powstał Związek
Reński 14 państw niemieckich uznający protektorat:



Napoleona

 


Po zwycięstwach wojsk napoleońskich nad Prusami pod Jeną i Auerstead
pokój koło
Tylży 28 czerwca 1807r. zawarli:



Napoleon I


Aleksander I

 


Po kolejnej klęsce Austrii, pod Wagram w 1809r., Napoleon podpisał
następny pokój
z Austrią w Sch�nbrunn. Rozpoczął też kolejne, po Tylży, negocjacje z Rosją.
Do zerwania rokowań francusko-rosyjskich doszło, ponieważ:



Aleksander I otworzył porty rosyjskie dla neutralnych statków

 


Wielonarodowociowa Wielka Armia Napoleona liczyła ok. 700 tysięcy
żołnierzy, gdy ruszyła w głąb Rosji. Podczas odwrotu, na przeprawach przez
Berezynę
walczyło już tylko:



30 tys.

 


Waterloo stało się symbolem klęski. Poniósł ją Napoleon, po powrocie z
Elby, w starciu z:



feldmarszałkiem G. Bl�cherem


księciem A. Wellingtonem

 


"Papież wart jest mszy", miał powiedzieć w 1589r.:



Henryk IV Burbon. Jaki jest rzeczywisty sens tych słów?

 


Pałac wersalski, najwietniejszy i największy, najczęciej też naladowany w
Europie, wzniósł poza buntowniczym Paryżem:



Ludwik XIV

 


Był mieszczaninem, wieloletnim najwybitniejszym ministrem finansów za
panowania "króla słońce":



Jean Baptiste Colbert

 


Zarzut bogacenia się władzy kosztem społeczeństwa zawsze znajduje
podatny grunt,
często stając się swoistym zapalnikiem rewolucji lub też niepokojów
społecznych. Tak też było w przededniu rewolucji francuskiej. Tymczasem
wydatki dworu królewskiego stanowiły:



10% budżetu

 


Stan trzeci według Emmanuela Siey�sa to:



96% społeczeństwa

 


Okrelano ich mianem "ludzi bez spodni": na ogół byli pracownikami
najemnymi,
napłynęli ze wsi do Paryża. Niewiele mieli do stracenia i z całych sił
poparli
rewolucję, stając się jej symbolem. To:



sankiuloci

 


Czternasty lipca jest dniem więta narodowego Francji, ważną datą
w dziejach
ludzkoci. Tego dnia 1789r.:



zdobyto Bastylię

 


Wydarzenia z sierpnia- wrzenia 1792r. uważane są przez wielu historyków za
bardziej przełomowe niż zdobycie Bastylii. Wtedy to bowiem:



Konwent Narodowy zniósł monarchię


oddziały armii austriackiej i pruskiej przekroczyły granice Francji:
"ojczyzna w niebezpieczeństwie"!


lud paryski dokonał okrutnego samosądu na 1400 więźniach - prawdziwych i
domniemanych "wrogach ludu"

 


O niepowodzeniu desantu Napoleona na Wyspy Brytyjskie zadecydowała bitwa
morska:



pod Trafalgarem

 


Epoka Napoleona to oczywicie nie tylko wojny, ale gruntowna zmiana w
wiadomoci społeczeństw i narodów. Kodeks Napoleona wprowadzony w Księstwie
Warszawskim w 1808r.:



równał wobec prawa wszystkich obywateli


wprowadzał cenzus majątkowy w sferze praw politycznych

 


Napoleon, pozbawiony tytułu cesarskiego, zakończył życie, być może otruty:



na wyspie więtej Heleny jako więzień Anglików

 


Do "więtego Przymierza" - paktu zawartego 14 wrzenia 1815r. - mającego
strzec porządku w Europie, przystąpiły między innymi:



Rosja


Austria


Prusy


Francja (1818r.)

 


Zasada legitymizmu przyjęta na Kongresie Wiedeńskim, której gorącym
orędownikiem był minister Napoleona, Ch. Talleyrand, oznaczała, że:



władza monarchów jest dana od Boga

 


Po restauracji Burbonów we Francji Ludwik XVIII oktrojował konstytucję. Oznaczało to:



nadanie własnej konstytucji

 


W 1830r. wybuchła we Francji kolejna rewolucja. Bezporednią przyczyną były
ordonanse Karola X Burbona:



znoszące wolnoć prasy


podnoszące wyborczy cenzus majątkowy

 


Za jego panowania Franciszek
Guizot rzucił hasło "bogaćcie się". "Królem mieszczańskim" nazywany był:



Ludwik Filip

 


Za Ludwika XVIII prawo wyborcze oparte na cenzusie majątkowym, miało około
100 tysięcy włacicieli. Za panowania "króla mieszczańskiego" - 200 tys. Po
wprowadzeniu II Republiki (1848-1852), w wyborach bezporednich, powszechnych,
równych i tajnych mogło wziąć udział około:



9 milionów wyborców

 


Prezydent II Republiki Francuskiej Ludwik Napoleon osiągnął władzę
cesarza Francuzów poprzez:



proklamację zniesienia
republiki i utworzenia II Cesarstwa

 


Słynna "depesza emska" w 1870r. doprowadziła do wybuchu wojny
francusko-pruskiej. Wojnę wypowiedziały pierwsze:



Francja

 


Olbrzymie terytorium Luizjany zostało odkupione przez Unię czyli Stany
Zjednoczone w 1803r. od:



Francji

 


Do rozwoju gospodarczego Niemiec przyczyniła się też olbrzymia
kontrybucja
nałożona na Francję przez Bismarcka w 1871r. Wynosiła ona:



5 mld franków

 


Dwudziestego ósmego marca 1871r. proklamowano uroczycie Komunę
Paryża. Nazwa
nawiązywała do:



redniowiecznych gmin miejskich

 


Rada Komuny Paryża przeprowadziła reformy, które przeraziły wielu
współczesnych. Rada Komuny bowiem:



stała się władzą ustawodawczą i wykonawczą, niezależną od obywateli


zniosła niezawisłoć sądów


znacjonalizowała częć fabryk

 


Po okrutnym dławieniu powstania komunardów i podpisaniu traktatu
pokojowego z
Niemcami w maju 1871r. Zgromadzenie Narodowe zdecydowało przewagą jednego
głosu, że Francja będzie republiką po raz:



trzeci

 


W wyniku konfliktu między parlamentem a prezydentem
wprowadzono we Francji w 1879r.:



rządy parlamentarne

 


Tzw. Sprawa Dreyfusa wstrząsnęła Francją około 100 lat temu: za nią kryły
się potężne konflikty trapiące III Republikę. Alfreda Dreyfusa oskarżono o:



szpiegostwo na rzecz Niemiec

 


"Serdeczne porozumienie",
entente cordiale, zawarte w 1904r., obejmowało:



Wielką Brytanię


Francję

 


W wyniku kryzysów marokańskich (1905-1906, 1911) protektorat w Maroku
uzyskały:



Francja

 


"Trójporozumienie" z 1907r. obejmowało:



Rosję


Francję


Wielką Brytanię

 


Tak zwany pakt reński zawarty w
Locarno w 1925r. gwarantował "ostatecznoć" granic:



Francji i Niemiec

 


W 1930r. Francja:



wycofała się z okupacji Nadrenii


rozpoczęła budowę linii Maginota

 


W 1935r. ZSRR zawarł traktaty sojusznicze z :



Francją


Czechosłowacją

 


Pierwszy w dziejach Francji
rząd socjalistyczny (1936) wprowadził istotne reformy socjalne. Na czele rządu
stanął:



Leon Blum

 


W drugiej połowie lat trzydziestych najsilniejszą armię lądową miała:



Francja

 


Dziesiątego maja 1940r., po wielokrotnej zmianie terminu akaku, Hitler uderzył na
Francję. Miał przewagę w:



nie miał przewagi w żadnym rodzaju sił zbrojnych.

 


"Rząd Vichż" na czele z bohaterem I wojny wiatowej marszałkiem Ph.
Petainem
władał:



południową częcią Francji

 


Po walkach we francuskiej Algierii i Maroku dowódcą wojsk Francji Walczącej został:



gen. Henri Giraud

 


Podczas spotkania "wielkiej trójki" w Teheranie (28.11-1.12.1943r.)
uzgodniono, że "drugi front"
otworzy:



inwazja we Francji

 


W roku 1328 na Karolu IV pięknym wygasła główna linia:



kapetyngów

 


W XVII w. sformułowano prawa
fundamentalne monarchii. Należały do nich:



zakaz zmieniania przez króla zasad następstwa tronu, gdyż korona, jako
rzecz publiczna, z mocy prawa przechodzi na delfina, którym może być tylko
pierworodny,
legalny syn królewski, wieckiego stanu;


zakaz dysponowania domeną królewską, pojmowaną w sensie publicznym
jako własnoć
państwa,


nakaz wyznawania przez króla religii katolickiej.




Na straży praw fundamentalnych stał:



Parlament Paryski

 


Organami zbiorowymi, funkcjonującymi przy królu, wyodrębnionymi z kurii
królewskiej były:



Stany Generalne


Parlament Paryski


cisła Rada Królewska


Izba Obrachunkowa

 


Stany Generalne składały się z:



trzech kurii, każda po trzystu posłów. Dla ich uchwały podatkowej wymagano
3:0, dla innych 2:1

 


Wymień 4 sekcje Rady Królewskiej:



Rada Stanu


Rada Stron Procesowych


Rada Depesz


Rada Finansów

 


Committimus to:



nakaz panującego, powołujący sąd komisaryczny dla rozstrzygnięcia
konkretnej sprawy.

 


Uchwała tzw. sankcja pragmatyczna z1438r. uznawała:



wyższoć soboru nad papieżem i kanoniczny wybór przez kapituły bez
papieskiego
wpływu biskupów na wakujące stolice.

 


Parlament francuski wg konstytucji z 1814r. tworzyły dwie izby:



Izba Parów (arystokratyczna, pochodząca z nominacji królewskiej, jej
członkowie byli dziedziczni i dożywotni)


Izba Deputowanych - (pochodząca z wyborów)

 


Konstytucja ta (formułowała, nie formułowała) zasadą odpowiedzialnoci politycznej ministrów. Idea
"czwartej władzy" pojawiła się po raz pierwszy w konstytucji:



Karcie Konstytucyjnej z 4 VI 1814r. nadanej Francji przez Ludwika XVIII. Pojęcie to oznaczało
uprzywilejowane stanowisko władzy wykonawczej (tj. Króla), był on czwartą
władzą, neutralną siłą, porednikiem w przypadku konfliktów między pozostałymi
organami państwa.

 


Znaczenie konstytucji
francuskiej z 1875r. polega na tym, że po raz pierwszy wprowadziła do ustroju
republikańskiego:



zasady ustroju parlamentarno-gabinetowego

 


Na konstytucję III Republiki Francuskiej składały się trzy ustawy, a
mianowicie:



Ustawa o organizacji władz publicznych z 25.02.1875r.


Ustawa o organizacji Senatu z 24.02.1875r.


Ustawa o stosunkach między władzami publicznymi z 16. 07.1875r.

 


W stosunkach z legislatywą prezydentowi przysługiwały trzy uprawnienia, to
znaczy:



prawo inicjatywy ustawodawczej


słabe prawo veta zawieszającego wobec ustaw


prawo rozwiązywania za zgodą Senatu, Izby Deputowanych przed upływem
kadencji.

 
81. Konstytucja (przewidywała, nie przewidywała) urzędu
premiera.
 


Prezydent (mógł, nie
mógł) przewodniczyć Radzie Ministrów.

 


Nowelą z 1814r. zniesiono instytucję:



senatorów dożywotnich

 


Zgromadzenie Narodowe III Republiki Francuskiej to:



Izba Deputowanych i Senat

 


Do uprawnień Zgromadzenia Narodowego należało:



wybór prezydenta


rewizja konstytucji

 


Konstytucja wprowadziła w roku1789 nowy podział administracyjny Francji,
tworząc następujące jednostki podziału:



Departamenty


Dystrykty


Kantony


Gminy miejskie i wiejskie

 


Reorganizacja administracji przeprowadzona w roku 1800 przez Napoleona
pozostawiła z dzieła konstytuanty właciwie tylko:



departamenty

 


Podstawowe znaczenie napoleońskich reform administracyjnych polegało na:



zastąpieniu decentralizacji zarządu systemem skrajnego centralizmu i
biurokratyzmu

 


Najważniejszą reformą sądową Napoleona było:



zniesienie obieralnoci sędziów, odtąd sędziowie wszystkich instancji, poza
sędziami pokoju i przysięgłymi pochodzili z nominacji

 


Rada Stanu składała się po roku 1872 z:



osób mianowanych przez prezydenta, faktycznie nieusuwalnych, pod
przewodnictwem ministra
sprawiedliwoci

 


Wymień kompetencje Rady Stanu:



wyrażanie opinii o projektach ustaw


jako władza administracyjna - obligatoryjny udział w przygotowaniu
projektów
rozporządzeń wykonawczych prezydenta lub ministrów, dzięki temu Rada Stanu
uzyskała decydujący wpływ na interpretację ustaw przez egzekutywę i kształt
praktyki administracyjnej


jako najwyższy Trybunał administracyjny - sąd II instancji dla odwołań od
orzeczeń Rad Prefekturalnych i ministrów. Działając w charakterze organu
rozstrzygającego o ostatniej instancji o zgodnoci rozporządzeń
wykonawczych z ustawą, Rada Stanu zapewnia kontrolę sądową administracji chroniąc
obywateli przed nadużyciami ze strony władz administracyjnych, stanowi więc
jedną z podstawowych gwarancji instytucjonalnych w systemie państwa
prawnego.

 


Okrel granice czasowe monarchii ograniczonej we
Francji:



1789-1792;


1814-1830

 


Ustawa z 12.07.1790r. zwana ....Konstytucją Cywilną Kleru.... zmniejszyła
liczbę diecezji z ......135......do .....83...... w tym 10 metropolii sporód
...18..... .

 


Za panowania Ludwika XIII we Francji pierwszym ministrem był:



Armand de Richelieu

 


W siedemnastowiecznym Lyonie rozwinęła się produkcja:



jedwabiu

 


Powstanie w Wandei skierowane było przeciw:



władzom rewolucyjnym

 


Sto dni Napoleona zakończyło się:



zesłaniem na Elbę

 


Co to był feudalizm kontraktujący:



powstały na podstawie umowy chłopa z panem

 


Wymień trzy typy miast francuskich z XII i XIII w.:



miasta prewotalne


miasta komunalne


miasta konsularne

 


W 1275r. król ustalił zasadę, że nabycie lenna przez nieszlachcica nie
oznacza wejcia
do szlachty. W XIII w. dostęp do stanu szlacheckiego stał się możliwy jedynie:



na podstawie specjalnego przywileju monarchy tj. aktu nobilitacyjnego.

 


Który z królów Francji, mógł zaniechać (po raz pierwszy) ze względu na
utrwaloną praktykę - elekcji swego syna za życia?



Filip August (1180-1232)

 


W którym roku i przez kogo został zlikwidowany urząd seneszala:



Filip August - 1191

 
 

 
 
 
BIBLIOGRAFIA:
 




Historia Ustroju Państwa - Krzysztof Krasowski, Marek Krzymkowski,
Krystyna Sikorska-Dzięgielewska, Jerzy Walachowicz - wydawca "ars boni et
aequi" Poznań 1994


Zarys powszechnej historii państwa i prawa - Iwo Jaworski - PWN 1996


Historia Prawa - Katarzyna
Sójka Zielińska - PWN 1995


Historia Państwa i prawa - wybór tekstów źródłowych - pod redakcją
Bogdana Lesińskiego -wydawca "ars boni et aequi" Poznań 1995


Informacje uzyskane na wykładach z przedmiotu "Historia ustroju polski
na tle powszechnym" oraz z materiałów uzyskanych od
pracowników Katedry historii prawa U w Katowicach.