Z PRAKTYKI
Thermanina w ujawnianiu S
ladów
daktyloskopijnych na papierach termoczułych
Wprowadzenie głowicę stanowią liczne miniaturo-
we elementy grzejne, rozmieszczo-
Osiągnięcie pewnoS
ci wniosków ne wzdłuż linii druku. W procesie
wypływających z przeprowadzonych drukowania warstwa termoczuła,
badań daktyloskopijnych jest uwa- poddawana przez urządzenie dru-
runkowane wieloma czynnikami. Za- kujące działaniu różnych tempera-
pewne każdy praktyk za najważniej- Ryc. 1. tur, zmienia barwę  w zależnoS
ci
szy etap badań wstępnych uzna od wysokoS
ci temperatury możliwe
technikę ujawniania S
ladu. Wyzwa- jest uzyskanie wielu odcieni szaro-
nie, przed jakim staje ekspert dakty- b) papier o wysokiej czułoS
ci  S
ci i czerni.
loskopii, bierze się z faktu, że reakcje dzięki zastosowaniu dodatkowej war- Stosowanie papieru termoczułego
chemiczne zachodzące w wyniku stwy (pomiędzy podkładem i warstwą wiąże się jednak z pewnymi niedo-
kontaktu S
rodka ujawniającego termoczułą) uzyskuje się wysoką ja- godnoS
ciami, z których najistotniej-
z podłożem przebiegają zupełnie ina- koS
ć wydruku (ryc. 2), sza to wysokie wymagania co do wa-
czej w sytuacji, gdy podłoże ma inną runków przechowywania. Optymalnie
specyfikę. Użycie niewłaS
ciwego papier powinien znajdować się
S
rodka grozi nieodwracalnym znisz- w temperaturze 18 25oC, przy
czeniem zarówno podłoża, jak i S
la- względnej wilgotnoS
ci powietrza
du. 40 65%. Papier narażony na wyso-
Podłożem wysoce specyficznym kie temperatury otoczenia podlega
jest papier termoczuły. Wynaleziony procesowi samoistnego tworzenia
w 1965 roku, znalazł powszechne za- obrazów (zjawisko obserwowane np.
stosowanie w życiu codziennym. Co- na bilecie parkingowym za szybą sa-
Ryc. 2.
raz częstsze pojawianie się w prakty- mochodu ustawionego w nasłonecz-
ce Zakładu Kryminalistyki i Chemii nionym miejscu).
Specjalnej Agencji Bezpieczeństwa c) papier zabezpieczany  war- Technika druku termoczułego
Wewnętrznego papieru termoczułe- stwa termoczuła jest zabezpieczona znajduje zastosowanie w wielu dzie-
go jako materiału dowodowego przed niekorzystnym wpływem czyn- dzinach życia, szczególnie w handlu
wskazuje na potrzebę zaprezentowa- ników S
rodowiskowych dodatkową (kasy fiskalne) i bankowoS
ci (wydruki
nia tego zagadnienia szerszemu gro- warstwą powlekającą. Zaletą stoso- z bankomatów), dlatego wnioski wy-
nu odbiorców. wania papieru zabezpieczonego jest nikające z niniejszej pracy mogą być
dłuższa żywotnoS
ć głowicy drukarki bardzo przydatne specjalistom i prak-
Specyfika papieru termoczułego (ryc. 3). tykom zajmującym się rozmaitymi
dyscyplinami.
Technologia wytwarzania papieru
termoczułego polega na naniesieniu Reakcja papieru termoczułego
na warstwę papieru warstwy wierzch- ze S
rodkami ujawniającymi
niej, która wykazuje właS
ciwoS
ci
zmiany barwy pod wpływem podwyż- Praktyka kryminalistyczna poka-
szonej temperatury. Można wyróżnić zuje, że niepożądane reakcje noS
ni-
trzy podstawowe rodzaje papieru ter- ka termoczułego (zaczernianie) mo-
Ryc. 3.
moczułego: gą zachodzić pod wpływem:
a) papier o standardowej czułoS
ci, a) podwyższonej temperatury (np.
który składa się z dwóch warstw: Zadrukowanie papieru termoczu- wygrzewania noS
nika S
ladu dowodo-
podłoża papierowego i warstwy ter- łego jest możliwe dzięki wykorzysta- wego w celu przeprowadzenia reakcji
moczułej (ryc. 1), niu odpowiedniej drukarki, której ujawniającej),
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05 33
Z PRAKTYKI
wartymi w S
ladzie daktyloskopijnym
(ryc. 6).
Roztwór roboczy Thermaniny
bisfenol-A
Roboczy roztwór ujawniający S
la-
dy daktyloskopijne uzyskuje się na-
stępująco:
4 g Thermaniny należy rozpuS
cić
w 1 l niepolarnego rozpuszczalnika
(np. eteru naftowego, pentanu lub
heptanu) i mieszać do całkowitego
rozpuszczenia  proces rozpuszcza-
nia przyS
piesza podgrzewanie. Sto-
Leukozasada zieleni
kation zieleni malachitowej sowanie roztworu roboczego powin-
malachitowej  bezbarwna
 barwny no odbywać się metodą zanurzenio-
wą, w warunkach zaciemnienia przy
Ryc. 4. Przykład reakcji zachodzącej podczas druku na papierze termoczułym (wywoływacz: bisfenol,
60 80-procentowej wilgotnoS
ci po-
barwnik: leukozasada zieleni malachitowej)
wietrza.
Fig. 4. Example of reaction occurring during printing on thermal paper (developer: bisphenol, dye:
Roztwór roboczy jest nietrwały,
malachite green leucobase)
dlatego powinien być przygotowywa-
b) rozpuszczalników polarnych ny bezpoS
rednio przed użyciem
występujących w roztworach stoso- (duża trwałoS
ć cechuje Thermani-
wanych do ujawniania S
ladów linii pa- nę w postaci proszku). Przechowy-
pilarnych (np. alkoholi, acetonu, ete- wana w takich warunkach
ru, octanu etylu). w ZKiChS ABW substancja po
Ambiwalencja obu wspomnianych dwóch latach wykazuje pożądane
procesów polega na tym, że podwyż- właS
ciwoS
ci. Gdy zachodzi potrze-
szona temperatura oraz rozpuszczal- ba przechowywania roztworu, na-
nik polarny to czynniki niezbędne do leży go przelać  według produ-
ujawnienia S
ladu, ale zarazem szko- Ryc. 5. Ujawnianie S
ladu standardowym roztwo- centa  do pojemnika aluminiowego.
rem DFO (BVDA)
dliwe dla noS
nika termoczułego. Nie- Mniej przydatne będzie naczynie
Fig. 5. Detection of mark with standard solution
umiejętne przeprowadzenie procesu z tworzywa sztucznego, a zupełnie
ujawniania S
ladów (ryc. 5) prowadzi niewskazane jest użycie pojemnika
do zniszczenia noS
nika i odcisku linii szklanego, bowiem już po jednym
papilarnych.
Specyfika podłoża daktyloskopij-
Thermanina  hemiketal ninhydryny rozpuszczalny
nego, jakim jest papier termoczuły,
w eterze naftowym bez dodatków
wymaga zatem użycia odpowiednich
rozpuszczalników polarnych
preparatów ujawniających. W opisa-
nych badaniach zastosowano Ther-
maninę oraz inne preparaty ujawnia-
jące. Thermanina to produkt firmy
BVDA, oparty na hemiketalu ninhy-
dryny, który ulega rozkładowi m.in.
pod wpływem:
 wilgoci z powietrza,
 zmiany pH (z udziałem jonów
H+ z termoczułej warstwy papie-
hemiketal
ru).
Produktami rozkładu hemiketalu
Ryc. 6. Odwracalna reakcja tworzenia hemiketalu ninhydryny ulegającego bardzo łatwo rozpadowi na
ninhydryny jest alkohol i ninhydry-
ninhydrynę i alkohol
na, reagująca z aminokwasami za- Fig. 6. Reversible reaction of generating ninhydrin hemiketal easily breaking into ninhydrin and alcohol
34 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05
Z PRAKTYKI
dniu przechowywania roztworu robo- papilarnych po poddaniu podłoża 1. Thermanina (ryc. 7, 8):
czego w szklanym pojemniku na działaniu szeS
ciu preparatów, otrzy-  4 g Thermaniny,
S
ciankach naczynia pojawiały się wy- manych zgodnie z zamieszczonymi  1 l eteru naftowego.
kwity krystalizacji. poniżej recepturami. 2. Ninprint  BVDA B-785 (ryc. 9,
10):
Przebieg badań  ninhydryna w aerozolu
3. HNO3 (ryc. 11, 12):
W eksperymencie wykorzystano  opary kwasu azotowego
papier termoczuły, stosowany: 4. Jod sublimowany cz. (ryc. 13,
a) w wideoprinterze (papier firmy 14):
Mitsubishi, symbol K75HM, rok 5 i 6. Roztwór ninhydryny w izo-
produkcji 1994), propanolu  eter naftowy/HFE7100
b) do drukowania paragonów (ryc. 15, 16):
z kas fiskalnych (brak danych  0,5 g ninhydryny,
producenta, wydruk z dnia zło-  1 l izopropanolu,
żenia S
ladu),
c) do wydruków bankomatowych
(brak danych producenta,
sprzed około dwóch lat).
Na tych podłożach ujawniano S
la-
dy linii papilarnych:
 1-dniowe  S
wieże (pozycja a,
b i c),
 5-dniowe (pozycja a, b i c),
 2-letnie (pozycja b i c).
Na rycinach 7 16 przedstawiono Ryc. 7. R
lad ujawniony na warstwie termoczułej Ryc. 8. R
lady ujawnione na warstwie chłonnej
Fig. 7. Latent detected on thermosensitive layer Fig. 8. Latents detected on absorptive layer
przykłady ujawnionych S
ladów linii
Ryc. 10. R
lady ujawnione
na warstwie termoczułej
wydruku z bankomatu po
płukaniu acetonem
Fig. 10. Latents detected
on thermosensitive layer of
cash machine receipt
following rinsing with
acetone
Ryc. 9. R
lady ujawnione na warstwie termoczułej
papieru z wideoprintera
Fig. 9. Latents detected on thermosensitive layer
of videoprinter paper
Ryc. 12. R
lady ujawnione na
warstwie termoczułej wydru-
ku z bankomatu
Fig. 12. Latents detected on
Ryc. 11. R
lady ujawnione na warstwie termoczułej papieru z wideoprintera thermosensitive layer of cash
Fig. 11. Latents detected on thermosensitive layer of videoprinter paper machine receipt
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05 35
Z PRAKTYKI
 1 częS
ć roztworu ninhydryny zostały S
lady złożone na papierze do 5. Zastosowany roztwór ninhydry-
w izopropanolu połączono z 25 czę- wideoprintera. Mankamentem stoso- ny w izopropanolu rozcieńczony ete-
S
ciami eteru naftowego/HFE 7100. wania Ninprintu jest zaczernianie rem naftowym lub HFE 7100 dobrze
warstwy termoczułej papieru parago- ujawniał S
wieże i 5-dniowe S
lady linii
papilarnych, bez względu
na rodzaj podłoża (rodzaj
i warstwa papieru). Manka-
mentem tej metody było wy-
mywanie druku uzyskanego
drukarką termoczułą.
Podsumowanie
Wybór najlepszej me-
tody powinien być zależny
od rodzaju papieru termo-
czułego, wieku S
ladów oraz
Ryc. 13. R
lad ujawniony na warstwie termoczułej papieru Ryc. 14. R
lad ujawniony na warstwie termoczułej
z wideoprintera wydruku z bankomatu
możliwoS
ci ingerencji w ma-
Fig. 13. Latent detected on thermosensitive layer of Fig. 14. Latent detected on thermosensitive layer of
teriał dowodowy (obszar za-
videoprinter paper cash machine receipt
drukowany).
Thermanina ujawnia
S
lady linii papilarnych jednocze-
S
nie na warstwie termoczułej
i papierowej. Inne jej zalety to
łatwoS
ć sporządzenia roztworu
roboczego i mały wpływ na czy-
telnoS
ć druku. Wadą jest nato-
miast niestabilnoS
ć roztworu ro-
boczego.
Nowym S
rodkiem, stano-
Ryc. 15. R
lady ujawnione na warstwie termoczułej  roz- Ryc. 16. R
lady ujawnione na warstwie chłonnej
twór oparty na HFE 7100  roztwór oparty na HFE 7100
wiącym konkurencję dla przed-
Fig. 15. Latents detected on thermosensitive layer  HFE Fig. 16. Marks detected on absorptive layer 
stawionych metod, może być
7100 based solution HFE 7100 based solution
preparat uzyskany z ninhydryny
i azeotropu HFE 7100/izopro-
Wnioski nów z kas fiskalnych i wydruków ban- panol.
komatowych, dlatego S
lady mogły
Żaden z zastosowanych prepara- być analizowane dopiero po usunię-
tów nie ujawnił S
ladów 2-letnich. ciu zaczernienia poprzez płukanie BIBLIOGRAFIA
1. Roztwór Thermaniny pozwolił w acetonie.
na dobre ujawnienie S
ladów S
wie- 3. Opary kwasu azotowego, zasto- 1. Mastalerz P.: Chemia organiczna,
żych i 5-dniowych, złożonych zarów- sowane do S
ladów na warstwie ter- PWN, Warszawa, 1986.
no na warstwie termoczułej, jak i pod- moczułej, dobrze ujawniły S
lady 2. Materiały firmy BVDA.
łożu papierowym paragonów z kas fi- S
wieże, a S
lady 5-dniowe  zadowa- 3. Materiały firmy CompArt International.
skalnych i wydruków bankomato- lająco. Po zastosowaniu oparów 4. Materiały firmy 3M.
wych (ryc. 7, 8). Na papierze do wi- kwasu azotowego możliwe jest ujaw- 5. Stimac T.J.: Thermal & Carbonless
deoprintera S
wieże i 5-dniowe S
lady nianie S
ladów linii papilarnych na Papers: A Fundamental Understanding
linii papilarnych nie ujawniały się do- warstwie papierowej standardowymi for Latent Friction Ridge Development,  J.
statecznie. S
rodkami ujawniającymi. of Forensic Ident. , 2003, 53 (2),
2. Zastosowany preparat Ninprint 4. Użycie jodu do ujawnienia S
la- 185 197.
dobrze ujawnił S
lady linii papilarnych dów papilarnych pozwala uzyskać
bez względu na rodzaj podłoża (ro- dobre wyniki w przypadku S
ladów Bogdan Drabarek
dzaj i warstwę papieru). Lepiej niż S
wieżych, złożonych na warstwie ter- Tadeusz Sikora
w roztworze Thermaniny ujawnione moczułej i papierowej.
36 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05