141 10

B/141: E.R.Gruber - Tajny świat parapsychologii

Wstecz / Spis
Treści / Dalej

Kognicja anomalna: Śladami zagadki
W polu całości
Marisa leżała całkowicie zrelaksowana na sofie we włoskim stylu i nie miała pojęcia, co dzieje się wokół. Sprawiała wrażenie zamkniętej we własnym świecie. Dochodził do niej jedynie jednostajny szum, przypominający szum morza. Jednak Marisa nie spała i miała otwarte oczy. Dostrzegła otaczającą j ą gęstą, różową mgłę, z której wyłaniały się obrazy jak we śnie. Były to ruchome obrazy o dużej przejrzystości i nasileniu barw. Marisa znajdowała się w �polu całości" [w literaturze można także spotkać nieprzetłumaczany termin ganzfeld, który w bezpośrednim tłumaczeniu oznacza �pole całości" lub �pole całkowite" (przyp. dum.)].
Szum w uszach pochodził ze słuchawek. Oczy miała zakryte połówkami piłeczek do ping-ponga w ten sposób, że zawsze mogła je bezproblemowo otworzyć, natomiast jej pole widzenia pozostawało całkowicie zasłonięte. U góry paliło się czerwone światło, które przez mleczną biel piłeczek ping-pongowych sprawiało wrażenie różowego morza mgły.
Ostrożnie, aby nie zakłócić stanu odprężenia Marisy, poprosiłem, aby opisała swoje wrażenia. �Tutaj jest plaża
powiedziała
długa, jasna plaża... i morze, i promienne niebieskie niebo... " Tak bardzo zatopiła się w swoim świecie z pogranicza snu, że nie zauważyła niepokoju, jaki powstał wokół niej.
Panowała gorączkowa atmosfera studia telewizyjnego stacji RAI w Mailandzie, byliśmy w samym środku audycji transmitowanej na żywo. Notariusz wyciągnął właśnie jedną z czterech dużych zalakowanych kopert, otworzył ją i wyciągnął obrazek, który został następnie pokazany grupie widzów siedzących w studio i milionom przed telewizorami w swoich domach. Było to zdjęcie plaży wypoczynkowej nad Adriatykiem.
To doświadczenie pokazowe miało miejsce w połowie lat 80. Zostałem wówczas zaproszony przez moją włoską koleżankę Paolę Giovetti do uczestniczenia w serii programów telewizyjnych. Chciałem tam zademonstrować jedną z najnowszych
i najskuteczniejszych
technik badań nad psi, tak zwaną metodę poła całości. Było to bardzo delikatne przedsięwzięcie jak wszystkie demonstracje psi* w telewizji. Zjawiska te można łatwo zakłócić i nie da się ich w dowolny sposób powtórzyć. Dodatkowe trudności stwarza napięcie oczekiwania i ograniczenia czasowe programu telewizyjnego. Dochodzi do tego konieczność prezentacji na rozkaz. Trudno sobie wyobrazić gorsze warunki, aby osiągnąć sukces. Mimo wszystko zdecydowałem się jednak przeprowadzić test, ponieważ odgraniczenie od bodźców zmysłowych dawało pewną szansę powodzenia.
Kilka dni przed występem przeprowadziłem z grupą młodych ludzi, od dłuższego czasu regularnie zajmujących się medytacją, próby badawcze wykorzystujące metodę pola całości. Przez 10 do 15 minut znajdowali się w sytuacji pola całości, nie słyszeli nic poza szumami i widzieli tylko przyjemne różowe światło. Jest to sposób na doświadczalne wywołanie stanu poprzedzającego zaśnięcie, podczas którego pojawiają się podobne do snu obrazy, a sama osoba biorąca udział w doświadczeniu znajduje się w stanie �czuwania sennego". W tej fazie występują po pewnym czasie obrazy podobne do marzeń sennych, halucynacje hipnagogiczne, które poznaliśmy już podczas badań wykonywanych przez Tarta, koncentrujących się na doświadczeniach pozacielesnych. W takim stanie człowiek jest szczególnie podamy na odbieranie wrażeń psi. Marisa wykazała duże zdolności postrzegania elementów obrazów, które oglądałem. Mimo wszystko zaskoczyła mnie * jednak tak bardzo udana demonstracja w telewizji.
Doświadczenia z polem całości zadziwiły wielu ludzi. Począwszy od parapsychologów, którzy nie mieli nadziei na tak skuteczną metodę, poprzez naukowców reprezentujących | inne dziedziny, którzy w tej rygorystycznej i zabezpieczonej przed wszelkimi kryjówkami dla narządów zmysłów procedurze zauważyli olbrzymi krok naprzód, a skończywszy wreszcie na pewnej liczbie zatwardziałych krytyków, którzy na podstawie stwierdzonych sukcesów poczuli się zobowiązani do zmiany swojego stanowiska.
Czasopismo naukowe znane ze swego sceptycyzmu
�New Scientist"
zamieściło w wydaniu z 15 maja 1993 roku artykuł wstępny traktujący o eksperymentach z polem całości, prowadzonych na uniwersytecie w Edynburgu: �Parapsychologia od dawna spychana jest na margines jako temat dla szaleńców i oszustów. W chwili obecnej istnieje jednak eksperyment telepatyczny, który spowodował, że nawet sceptycy zaczęli z zakłopotaniem drapać się po głowach". Jak doszło do takiego bezprzykładnego sukcesu?
Telepatia w marzeniach sennych
W latach 60. amerykańskiemu psychologowi Montague Ullman oraz jego kolegom Stanleyowi Krippnerowi i Solowi Feldsteinowi z laboratorium marzeń sennych w Centrum Medycznym Maimonides (Maimonides Medical Center) w Brooklynie udało się wpłynąć na marzenia senne w drodze telepatii. Podczas transmisji obrazów znanych malarzy oraz innych materiałów zespół uzyskał niesamowite wyniki.
Pewnej nocy podczas typowego testu Wiliam Erwin, parapsycholog i znakomity podmiot testów, spał w laboratorium marzeń sennych. Obudzono go po zakończeniu fazy marzeń sennych40 i w ten sposób zakończył się etap telepatycznego przekazywania obrazu. Obrazem docelowym było malowidło Maksa Becksmanna Zdjęcie z krzyża. Podczas tej próby chodziło o nasilenie osiągnięć telepatycznych poprzez silne uczestnictwo emocjonalne. Zadaniem nadawcy było nie tylko samo skoncentrowanie się na obrazie, lecz również wyciągnięcie z pudełka małego drewnianego krzyża, obrazu Jezusa, kilku pinezek i czerwonego mazaka (fot. 32). Na kartce papieru zawierającej wytyczne napisano: �Za pomocą pinezek proszę przybić Jezusa do krzyża. Mazakiem proszę namalować krew na j ego ciele".
Obudzony ze snu Erwin opisał najpierw mowę Winstona Churchilla i ceremonialną ofiarę składaną przez pewne plemię tubylców, w której brał udział:
�W sprawie Churchilla istniała pewna okoliczność ceremonialna, we śnie z tubylcami również odbywała się jakaś ceremonia... Mieliśmy zostać ofiarowani czy coś w tym stylu i miało to coś wspólnego ze sprawami politycznymi... Mieliśmy wówczas udawać, że jesteśmy bogami... Gdy patrzyło się na tego tak zwanego króla, przywódcę czy jak go tam zwali tubylcy, miało się wrażenie, jakby się patrzyło na jednego z bożków na totemach. .. Było to coś prymitywnego, coś, co próbowało zniszczyć wszystko, co cywilizowane. .. Wierzyło w autorytet Boga... żaden Bóg nie przemówił. Było to działanie strachu albo idea zrodzona z lęku przed Bogiem, coś, co wydawało się owocem kontroli"41.
Oprócz wyraźnego związku z obrazem docelowym widać tutaj pewną osobliwość przekazu telepatycznego. Rzeczy sensowne pojawiają się często we śnie wyrażone w niespodziewany, całkowicie nieoczekiwany sposób. Cóż wspólnego miał polityk Winston Churchill z ukrzyżowaniem? Gdyby jednak rozłożyć jego nazwisko na �churchhill"
�wzgórze kościelne"
to wówczas ujawnia się jego symboliczne znaczenie. Churchill był ponadto angielskim premierem i ministrem obrony wielkiej koalicji wojennej w latach 1940--1945, co mogło się również kojarzyć z tematem zabijania i ofiary.
Charles Honorton, mały pucułowaty człowiek o otwartym umyśle, żyjący w czasach nam współczesnych, szukający ciągle nowych wyzwań
przez swoich przyjaciół zwany pieszczotliwie �Chuck"
po przystąpieniu do zespołu Maimonides skierował badania na nowe tory. Honortonowi sprawiało przykrość nieprzesypianie nocy w małym, śmierdzącym laboratorium po to, aby przez długie godziny odgrywać na scenie spektakl z męczącą próbą telepatyczną. Wreszcie sam sposób postępowania był bardzo nieekonomiczny. W pełni wystarczająco i przekonująco udowodniono już przecież możliwość istnienia telepatii we śnie. Honorton poszukiwał teraz stanu podobnego do snu, który dałoby się wytworzyć w sposób sztuczny. Już od dłuższego czasu interesował się stanami sprzyjającymi psi. Sen był jedną z takich form. Nie bez powodu przeważająca część spontanicznych doświadczeń pozazmysłowych miała miejsce właśnie we śnie.
Psi w czyśćcu
Honorton miał dwóch kolegów, których badania szły w tym samym kierunku, psychologów Wiliama Brauda z Uniwersytetu Houston oraz Adriana Parkera z Uniwersytetu w Edynburgu. Wspólnie natknęli się na metodę, która została opracowana we wczesnych latach 60. podczas badań nad doświadczeniami wywoływanymi w sposób eksperymentalny, analogicznymi do przeżyć występujących na krótko przed zaśnięciem42. Głównym zadaniem tych studiów było wykrycie, w jaki sposób myśli, uczucia i obrazy pojawiające się w stanie czuwania znajdują drogę ujścia do marzeń sennych występujących podczas snu poprzez hipnagogiczny stan czuwania. W tym celu badacze zastosowali opisane już monotonne szumy, tak zwany biały szmer, oraz przepołowione piłeczki do ping-ponga
takie równomierne pobudzanie zmysłów określili niemieckim słowem ganzfeld (pole całości), ponieważ wytwarza ono jednorodne, wizualne i audytywne pole całościowe.
Może
zastanawiali się Honorton, Braud i Parker
w drodze telepatycznej dałoby się w polu całości przenosić obrazy, podobnie jak podczas snu. Już przy pierwszych próbach zauważyli, że poprzez ujednoliconą w taki sposób symulację zmysłów wzroku i słuchu osoby biorące udział w doświadczeniu szybko osiągały zmianę stanu: uwaga kieruje się wówczas do wnętrza, świat zewnętrzny zatraca się, unoszą się obrazy podobne do marzeń sennych. Ze względu na bogactwo obrazów, uczuć i wolnych skojarzeń jest to stan podwyższonej kreatywności.
Z początku Honorton chętnie pracował, wykorzystując serię przeźroczy dotyczących jednego tematu, co stanowiło przeciwieństwo pojedynczych obrazów. Nadawca znajdujący się w oddalonym pomieszczeniu oglądał serię trójwymiarowych przeźroczy za pomocą binokularowej przeglądarki 3D. Tematem serii przeźroczy podczas jednego z doświadczeń były �Rzadkie monety". Po około 10-, 15-minutowej stymulacji w polu całości odbiorca podał do protokołu: �Koła... ich wielkości nie są jednakowe... jedne są większe, inne całkiem małe
nie większe niż jeden pens... te wszystkie kółka o różnej wielkości... Teraz widzę kolory, szczególnie dwa: złoto i srebro pojawiają się zdecydowanie częściej niż inne".
Podczas innej próby, wykonanej w Instytucie Parapsychologii (Institut for Parapsychology) w Durham, Północna Karolina, obrazem docelowym było zdjęcie z czasopisma �National Geographic". Przedstawiało ono pewien wycinek krajobrazu w Kentucky lub Tennessee z samotną drogą i małą ciężarówką widzianymi z góry.
Kobieta, która brała udział w eksperymencie, w następujących słowach opisała hipnagogiczne obrazy powstałe w jej wyobraźni: �Była tam ulica... nie żwirowa ulica, lecz asfaltowa... to był bardzo ulotny obraz, znajdowałam się wewnątrz samochodu i widziałam tylko lusterko wsteczne". Później powiedziała jeszcze, że miała wrażenie, jakby jechała samochodem przez szeroki, otwarty krajobraz na wsi43.
O tym, jak dobre są to wyniki, można przekonać się na przykładzie obrazów, które nie zostały wybrane w sposób przypadkowy podczas tej próby, był to styl życia dzieci--kwiatów, pewien chiński wielmoża w ornacie oraz samochód na parkingu głęboko zakopany w śniegu. Po zakończonym eksperymencie osoba biorąca udział w doświadczeniu miała uszeregować wszystkie cztery ewentualne obrazy w odpowiedniej kolejności, umieszczając na pierwszym miejscu zdjęcie najbardziej zbliżone do jej wrażeń, a na ostatnim fotografię najmniej odpowiadającą j ej spostrzeżeniom. Bez chwili zastanowienia wyciągnęła zdjęcie z ciężarówką na drodze i powiedziała: �Widziałam to". Bezpośrednie celne trafienie.
Charles Honorton miał to szczęście, że w 1979 roku mógł opuścić małe i niewystarczające laboratorium w Brooklynie i kontynuować swoje przełomowe badania na uniwersytecie o najlepszej renomie. Za pieniądze Jamesa McDonella, pioniera w dziedzinie samolotów, założył na Uniwersytecie w Princeton Psychofizyczne Laboratoria Badawcze (PRL, Psychophysical Research Labolatories). Honorton wraz za swoimi współpracownikami opracował tam skomputeryzowaną, całkowicie automatyczną metodę badań nad polem całości44.
Na taśmie wideo nagrano wszystkie możliwe obrazy docelowe. Jednym z nich było zdjęcie wykonane przez fotografa, pozostałe to wideoklipy z filmów, kreskówek oraz reklam telewizyjnych. Fragmenty filmów trwały z reguły krócej niż 60 sekund. Osoby biorące udział w doświadczeniu, które zgłosiły się na ochotnika, zostały przygotowane do pola całości, a następnie zamknięte w akustycznie izolowanym pomieszczeniu. W czasie 30 minut miały po prostu opisywać pojawiające się przed ich okiem wewnętrznym obrazy, komputer wybierał obraz docelowy, automatycznie przewijał taśmę wideo do odpowiedniego miejsca i sześciokrotnie odtwarzał dane zdjęcie lub wideoklip. Nadawca, najczęściej jeden z kierowników doświadczenia, obserwował obraz i próbował telepatycznie przekazać go odbiorcy. Po zakończeniu posiedzenia osobie doświadczalnej w sposób automatyczny wyświetlano obraz docelowy oraz trzy inne, nie wybrane obrazy. Przy pomocy pilota zdalnego sterowania mogła ona bezpośrednio na ekranie pokazać, który obraz jej zdaniem został wybrany. Takie postępowanie do minimum zredukowało kontakt pomiędzy nadawcą a odbiorcą i w idealny sposób wyeliminowało wszystkie możliwości przekazywania informacji w normalnej drodze.
Podczas kongresu Towarzystwa Parapsychologicznego (Parapsychological Association), który odbył się w 1982 roku w Cambridge, Ray Hyman zaprezentował swoje krytyczne stanowisko w stosunku do badań pola całości. Zwrócił uwagę obecnych osób na pewne niedociągnięcia w analizie statystycznej oraz w strukturze metodycznej. Wiele punktów w jego krytyce Honorton uznał za bezpodstawne. W swojej szczegółowej replice Honorton po raz pierwszy zebrał wszystkie przeprowadzone do tej pory badania i doszedł do wniosku, że doświadczenia dostarczyły wystarczających dowodów na rzeczywistość psi45. Był to początek wieloletniej konfrontacji między tymi dwoma badaczami, która dzisiaj przeszła już do historii parapsychologii jako �debata Honortona-Hymana". Uporowi tych dwóch stron zawdzięczamy przesunięcie eksperymentów psi na inną płaszczyznę, na której w tym czasie zgromadzono mnóstwo niepodważalnych naukowo dowodów na realność psi.
Aby odrzucić przemyślenia Honortona, krytyk Ray Hyman wykorzystał nową formę kontroli statystycznej, tak zwaną metaanalizę.
Magiczne słowo metaanaliza
Parapsychologia eksperymentalna, podobnie jak wiele innych dziedzin nauki, stale gromadziła badania i eksperymenty. Aby potwierdzić liczne i różnorodne hipotezy, przeprowadzano pojedyncze próby częściowe i do chwili obecnej znaleziono niewiele odpowiedzi na wielkie problemy.
Co można zrobić ze stertą pojedynczych badań, z których każde czegoś dowodzi, ale praktycznie pozostawia jedynie niewielką możliwość porównania z innymi? Dotychczasowa metoda polegała na zestawianiu przeglądu wszystkich prób i znajdowaniu wyrażeń, które umożliwią podsumowanie różnorodnych wyników. Metoda taka jest oczywiście uzależniona od syntetycznej zręczności interpretatora i narażona często na niebezpieczeństwo dopasowywania świadomie lub nieświadomie postawionych hipotez poprzez �sztukę interpretacji". Znany jest przecież fakt, że przekroje poprzeczne w pewnej dziedzinie badawczej wykonane przez różnych interpretatorów doświadczaj ą różnych wykładni.
Dla naukowców opierających swe badania na eksperymentach statystycznych cała ta sytuacja uległa zmianie w 1976 roku, gdy Gene Glass wymyślił metody, za pomocą których wyniki licznych różnorodnych badań mogły zostać wykorzystane zarówno do postawienia problemu, jak i do porównania. Metoda otrzymała nazwę metaanaliza, ponieważ chodzi tutaj o analizę analiz46. Zalicza się ona do najważniejszych innowacji, jakie zaszły w naukach w ostatnim czasie. Metaanalizy zrewolucjonizowały podejście nauk do danych. Kontrowersje panujące w naukach znikają po zastosowaniu meta-analizy, ponieważ metody tej nie można ukierunkować zgodnie z powziętymi wcześniej opiniami. Metaanalizy za jednym zamachem doprowadziły do akceptowalności dziedziny badań psi. Były one brakującym elementem w układance z dowodów rozrzuconych na kształt puzzli.
Metaanalizę stosuje się wszędzie tam, gdzie istnieją liczne badania dotyczące jednego problemu, które przyniosły różnorodne wyniki. Za pomocą tej metody można rozstrzygnąć, czy naprawdę istnieje poszukiwane zjawisko oraz stwierdzić jego nasilenie. Meta-analiza umożliwia zestawienie projektów badawczych w grupy oraz ich jednorodne opisanie. W systematyczny sposób kombinuje się wyniki indywidualnych badań dotyczące porównywalnej tematyki. Siła orzeczeń metaanaliz polega na tym, że mogą one podać miarę stałości rezultatów. Dzięki nim można wypowiadać się na temat powtarzalności zjawisk, które podczas pojedynczych badań odzwierciedlają się w sposób słaby i nieistotny statystycznie. A to właśnie jest przypadek eksperymentów psi.
Metaanaliza jest czasochłonnym procesem, nie tylko ze względu na konieczność zmierzenia się z olbrzymią liczbą danych. Na początku należy zestawić ze sobą wszystkie istotne badania dotyczące definiowanego problemu. Nie wszystkie doświadczenia są jednakowo dobrze zaplanowane. Z tego powodu należy ocenić pojedyncze prace, między innymi według stosowanego protokołu prób
a w badaniach nad psi także z uwzględnieniem środków zabezpieczających, takich, które wyeliminowałyby �normalne" oddziaływania
a także według jakości pojedynczych badań itp. W najlepszym przypadku kodowanie takie przejmuje badacz, który nie jest zbyt ściśle związany z daną dziedziną studiów. Dopiero wtedy można porównać badania. Jedno z podstawowych pytań, na które odpowiada metaanaliza, brzmi: Jeżeli wiadomo, że istnieje istotność statystyczna, to jak duże jest nasilenie mierzonego zjawiska? Statystyki testowe z pojedynczych badań przekształcane są za pomocą technik matematycznych w tak zwane nasilenia efektu. Nasilenie efektu oznacza zakres występowania zjawiska w grupie eksperymentów. Obliczenie średniego nasilenia efektu dla pewnej określonej klasy porównywalnych eksperymentów może poinformować badacza o tym, czego się spodziewać w przyszłych próbach.
Nasilenie efektu przedstawia dokładniejszy obraz niezawodności danego zjawiska, kiedy powtarza się kontrolę doświadczalną. Jednakże pojawienie się bardzo małego nasilenia efektu w żadnym przypadku nie oznacza, że dane zjawisko mierzone nie istnieje. Nasilenie efektu należy zawsze rozważać w powiązaniu z obliczoną w tym celu istotnością statystyczną, która podaj e wielkość nieprawdopodobieństwa i uznaje, że wynik-tu: nasilenie efektu dla pewnej grupy doświadczeń
jest dziełem przypadku.
Pomoże to zrozumieć przedstawiony niżej przykład. W połowie lat 80. furorę zrobiło badanie medyczne, podczas którego należało stwierdzić, czy lek o nazwie aspiryna może zapobiegać zawałowi serca. Metaanaliza przeprowadzona dla 25 pojedynczych eksperymentów wykazała wyraźny efekt na korzyść spodziewanego działania aspiryny47. Badania przerwano przedwcześnie, ponieważ efekt został zademonstrowany wyraźnie, a osoby prowadzące doświadczenie uważały, że nieetyczne jest dalsze powstrzymywanie grupy kontrolnej od poddania się leczeniu. Spojrzenie na pojedyncze testy daje niespodziewany obraz. Tylko pięć z nich osiągnęło wartość, przy której z 99% pewnością statystyczną można wyjść z założenia, że wynik nie został uzyskany w sposób przypadkowy. Większa część opisywanych badań nie osiągnęła tego przedziału bezpieczeństwa. Gdyby interpretowano tylko te próby pojedyncze, to z pewnością wyciągnięto by wniosek końcowy, że aspiryna nie wykazuje takiego efektu terapeutycznego. Metaanaliza przyniosła jednak całkiem inny obraz i przyczyniła się do chwalebnego przełomu w medycynie: była wysoce istotna statystycznie mimo tego, że nasilenie efektu równe 0,03 stanowiło o wiele mniejszą wartość niż nasilenie efektu zmierzone przy doświadczeniach nad psi.
Studia nad aspiryną pokazuj ą, że nie wolno przeceniać samego znaczenia wartości, jaką wyraża się nasilenie efektu. Nie mówi ona nic o zasięgu i możliwości zastosowania. Robert Rosenthal z Uniwersytetu Harvarda, jeden z czołowych ekspertów w dziedzinie metaanalizy, zauważa to w trafny sposób: �Kontrowersyjne obszary badań charakteryzowane są przez niewielkie efekty, co nie oznacza jednak, że takie efekty nie mają żadnego znaczenia"48. Dotyczy to również badań psi.
Wstąpienie na terytorium metaanaliz było dla badań psi porównywalne z odkryciem nowego kontynentu. Od razu nowym światłem rozbłysły badania ukryte we wnętrzach zakurzonych szuflad, udało się rozwikłać powiązania, które w sposób decydujący rozszerzają nasze pojmowanie psi, a także znaleźć punkty zaczepienia dla skutecznych i ekonomicznych badań w przyszłości. Rozwój nowych technik był długo wyczekiwanym szczęśliwym trafem, gdyż parapsychologii groziło rozbicie się o skały problemu powtarzalności. Większość krytyków czyniła zarzut, że stwierdzane przez nią zjawiska nie dają się dowolnie powtórzyć. Metaanalizy tylko potwierdziły, że zjawiska psi można w rzeczywistości przedstawić za pomocą eksperymentów i powtórzyć. Ze względu na ogólną słabość �sygnału psi" nie są one dowolnie powtarzalne w dotychczasowym znaczeniu. Po zastosowaniu narzędzi metaanalizy okazały się jednak trwałymi i mocnymi efektami, których nie da się już usunąć z naszego obrazu świata.
W badaniach indywidualnych zjawisko uważa się za udowodnione, jeśli osiągnie ono istotność statystyczną. W przeciwieństwie do tego metaanaliza opiera się na jednorodnym rozkładzie sprawdzanego zjawiska na liczne próby pojedyncze. Jeżeli istnieje zgodność, to można mówić o powtarzalności efektu. Aby uzyskać jednorodności danych, należy wyłączyć z metaanalizy niektóre badania. Określa sieje mianem �zbiegów", ponieważ dostarczają albo nadzwyczaj dobrych, albo bardzo złych wyników. Przy zastosowaniu metaanaliz w innych dziedzinach badań do uzyskania jednorodnego rozkładu nasilenia efektu konieczne jest często wyłączenie nawet do 45% eksperymentów. W porównaniu z tym dane parapsychologiczne uzyskują konieczną jednorodność bez tak silnych ingerencji.
Inną wielką zaletą metaanaliz jest bardzo dobra możliwość udowodnienia skutków błędów zawartych w strukturze doświadczenia. Dodatkowo można także ująć w sposób liczbowy oddziaływanie wielkości wpływów (zmienne moderacyjne) na zjawisko. Dzięki temu istnieje możliwość zdecydowanej poprawy nowych projektów badań.
Metaanaliza rozwiązuje również inny problem, znany każdemu przedsięwzięciu naukowemu, który bywa chętnie przemilczany: tendencję do publikowania tylko tych wyników, w których naukowcy znaj duj ą potwierdzenie swoich hipotez. To właśnie parapsychologię krytycy często podejrzewają o skrzętne pomijanie i chowanie do kufrów negatywnych wyników testów.
A zatem jeśli ktoś opublikuje jedną pracę eksperymentalną prezentującą pozytywne wyniki, nie można mieć nigdy pewności, jak wiele negatywnych, nigdy nie opublikowanych badań zalega jego szuflady. Podanie ich do wiadomości spowodowałoby konieczność spojrzenia na dane doświadczenie uwieńczone sukcesem przez pryzmat eksperymentów, które zakończyły się fiaskiem, a hipotezy naukowców opierałyby się w znacznym stopniu na niepewnych podstawach.
Robert Rosenthal w znamienny sposób wyraża się o tym �problemie szufladowym", a pewna ważna część metaanalizy ustala, jak duża liczba negatywnych badań dotyczących zakresu studiowanego problemu pozostała teoretycznie nie opublikowana, aby można było ponownie wywołać obserwowany efekt. W przypadku zjawiska słabego i niejednorodnego może się zdarzyć, że już niewielka liczba �przypadków szufladowych" wystarczy, aby zniknęło. Natomiast silny efekt podany zostaje w wątpliwość tylko poprzez ekstremalnie dużą liczbę �przypadków szufladowych"; dotychczas tak dużą, że z czysto czasowych powodów nie dało się ich powtórzyć.
Debata Honortona-Hymana
Ray Hyman, uzbrojony w oręż nowych metod analitycznych, przystąpił do przeprowadzania pierwszych metaanaliz eksperymentów parapsychologicznych. Zajął się materiałem z doświadczeń wykonywanych w polu całości. Jego celem było udowodnienie, że próby prowadzone z takimi sukcesami w polu całości wykażą w rzeczywistości znikomo małe i nieistotne nasilenie efektu. O otwartości parapsychologii naukowej świadczy fakt, że artykuł Hymana został opublikowany w czasopiśmie fachowym �Journal of Parapsychology"49. Wniosek końcowy Hymana brzmiał oczywiście tak, jak się tego spodziewano: Pole całości wykazuje niską powtarzalność i nie pozwala na udowodnienie istnienia psi. W swojej analizie Hyman stwierdził wprawdzie wysoką wartość istotności, ale wnioskował, że taki efekt został wywołany przez błąd metodyczny i fałszywą statystykę zastosowaną w badaniach.
Honorton odparował cios i bardzo ostro skrytykował interpretację Hymana50. Rozpoczęła się debata Honortona-Hymana, czyli kamień milowy w historii parapsychologii.
Honorton podjął wyzwanie i sam przeprowadził metaanalizę. Doszedł do wniosku, że nie istniej ą powiązania pomiędzy dobrymi wynikami a jakością prac. Wręcz przeciwnie, nasilenie efektu o wysokiej istotności okazało się jednorodne. Wykrył konieczne dowody na powtarzalność anomalnego pozyskiwania informacji w warunkach pola całości, również wtedy, gdy efekt jest słaby.
Temperatura debaty rosła. Wydawcy czasopisma �Journal of Parapsychology" dostrzegli wreszcie owocną konfrontację pomiędzy krytykami i zwolennikami, zupełnie inną niż typowe ciosy poniżej pasa, jakie od lat wymieniały między sobą oba obozy. Zaprosili fachowców, którzy mieli wydać opinie na temat obydwu metaanaliz. Prawie całe grudniowe wydanie gazety z 1986 roku zawiera komentarze wytyczające dalszą drogę rozwoju parapsychologii.
Do najbardziej interesujących stanowisk w debacie zalicza się niewątpliwie opinię znanego eksperta Roberta Rosenthala51. Jako niezależny naukowiec podjął się wydania wyroku w tym sporze. Jego własna analiza przyniosła wynik identyczny jak wynik Honortona. Średni procent trafień we wszystkich doświadczeniach wyniósł 33%, podczas gdy spodziewana wartość losowa powinna wynosić tylko 25%. Aby zredukować do zera ten nadzwyczaj wyraźny efekt, dla 28 testów poła całości, które poddano metaanalizie, musiałyby istnieć nie mniej niż 423 negatywne �przypadki szufladowe". Nic bardziej absurdalnego.
Spodziewano się, że Hyman i Honorton nie zmienią swoich krytycznych stanowisk. Wówczas wydarzyło sięjednak coś nieoczekiwanego i dotychczas niespotykanego. Skłócone strony usiadły przy jednym stole. Honorton i Hyman wspólnie zredagowali jeden artykuł, słynną A Joint Communique (�Deklarację Wspólną"). Napisano w nim decydujące zdanie: �Zgadzamy się z tym, że w całym zbiorze danych istnieje istotne zjawisko, którego nie da się rozsądnie wytłumaczyć za pomocą selektywnych sprawozdań lub analizy wielokrotnej. Różnimy się stanowiskiem co do stopnia, w jakim to zjawisko stanowi dowód na istnienie psi, ale zgadzamy się co do kwestii, że ostateczne rozstrzygnięcie musi poczekać na wyniki eksperymentów, które zostaną przeprowadzone w przyszłości w warunkach o dużo wyższym standardzie"52.
Hyman i Honorton ustalili standard przyszłych badań pola całości, począwszy od wskazówek dotyczących dokumentacji, poprzez metody randomizacji (przypadkowy wybór obiektów docelowych), a skończywszy na protokołach do oceny wypowiedzi. Wspólnie opracowany sposób postępowania doprowadził do reformy testów, które stały się znane pod nazwą autoganzfeld (�zautomatyzowana metoda pola całości").
Przed zamknięciem Psychofizycznych Laboratoriów Badawczych (PRL) Honortona w Princeton w 1989 roku z powodu braku pieniędzy jego zespół zdołał przeprowadzić jeszcze 11 serii eksperymentów obejmujących w sumie 355 posiedzeń, stosując ulepszoną technikę zautomatyzowanego pola całości. Badania uzyskały bardzo wysokie wartości istotności. Wykazały procent trafień w wysokości 34,4%, który przekroczył wartość 33% obliczoną przez Rosenthala dla całości prób.
Jessica Utts zaprezentowała wyniki nowych badań oraz ich porównanie za pomocą metaanalizy w uznanym czasopiśmie fachowym �Statistical Science"53. Teraz nawet Hyman był zaskoczony. Artykuł Jesssiki Utts skomentował następującymi słowami: �Doświadczenia Honortona dały zadziwiające rezultaty. Jeżeli, jak sugeruje Jessica Utts, niezależne laboratoria są w stanie osiągnąć podobne wyniki w takich samych układach i stosując te same ścisłe instrukcje metodyczne, to może rzeczywiście parapsychologia pokonała wreszcie problem swojej ulotności"54.
Kilka lat później Hyman napisał w swojej ekspertyzie dotyczącej prób z Remote Viewing: �Chciałbym stwierdzić, iż wierzę, że zarówno eksperymenty SAIC, jak i obecne doświadczenia z polem całości wykazuj ą metodologiczną i statystyczną dokładność, która dalece wykracza poza badania parapsychologiczne prowadzone w przeszłości"55.
Takie słowa w ustach zatwardziałego krytyka zabrzmiały jak sygnał. Od tej pory w różnych laboratoriach prowadzi się badania nad polem całości metodą zautomatyzowanego pola całości, w Instytucie Parapsychologii (Institute for Parapsychology) Centrum Badawczego Rhine'a (Rhine Research Center) w Durham oraz w Katedrze Parapsychologii Koestlera (Koestler Lehrstuhl) na Uniwersytecie w Edynburgu56. Obydwa laboratoria uzyskały pozytywne rezultaty i miały około 33% trafień. Lody zostały przełamane.
Nieskazitelny metodycznie sposób postępowania Honortona spowodował małe trzęsienie ziemi w obozie sceptycznie nastawionych naukowców. Dwoje naukowców cieszących się dużym szacunkiem w swoich dziedzinach, Jessica Utts oraz parapsycholog i zawodowy magik Daryl Bem z Uniwersytetu Cornella, poczuli się zobligowani do zmiany obozu. Parapsycholodzy nigdy nie stanowili zaprzysiężonego towarzystwa uprzedzonych pseudonaukowców, wręcz przeciwnie
była to mała grupa nadzwyczaj pilnie pracujących indywidualności, których prawdziwym celem
do którego dążono, stosując najlepsze istniejące metody naukowe i możliwie najskuteczniejsze środki ostrożności przeciwko oszustwu, rozczarowaniu i błędnej interpretacji
było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy psi naprawdę istnieje. Odpowiedzi udzielili w przekonujący sposób Ben i Honorton w artykule zatytułowanym Existiert Psi? (�Czy istnieje psi?")57. Zaprezentowali w nim obszerną syntezę wszystkich badań pola całości oraz ich metaanaliz i przekazali do publikacji w uznanym czasopiśmie fachowym �Psychological Bulletin". Mimo że w tym artykule wspominali o udowodnieniu istnienia powtarzalnego anomalnego procesu przenoszenia informacji, wszyscy czterej eksperci, między innymi także Ray Hyman, zalecali im publikację. Wydawca �Psychological Bulletin", Robert Stemberg, napisał do Bema po zaakceptowaniu ich pracy: �Ten artykuł to rewelacja i coś, co wywoła wielkie zainteresowanie... Tak szybkie przyjęcie do druku powinien Pan potraktować jako wskazówkę o znaczeniu tego artykułu dla mnie!"58
Na dziewięć dni przed przyjęciem artykułu do publikacji całkowicie nieoczekiwanie zmarł Charles Honorton w wieku 49 lat. Parapsychologia utraciła jeden z najbardziej kreatywnych umysłów. Honorton pozostawił jednak po sobie mnóstwo materiałów badawczych, które być może wskażą parapsychologii drogę do spełnienia marzenia
do �wczesnego wykrywania" osób o uzdolnieniach parapsychologicznych na podstawie cech psychologicznych.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
141 11 (10)
141 19 (10)
141 09 (10)
141 15 (10)
141 22 (10)
141 17 (10)
141 12 (10)
141 12 (10)

więcej podobnych podstron