Obraz (2285)

18 PSYCHOLOGIA MOTYWACJI

wyjaśnić za pomocą zasad uczenia się, którą należy uwzględniać, chcąc zrozu-definitywnie powędrowało do lamusa, mieć ludzkie działania, ale nie jest ich Uczenie się jest podstawową kwestią, jedyną przyczyną.

O

Wyjaśniając przyczyny ludzkich zachowań, psychologowie odróżniają dążenie do czegoś od unikania czegoś (Higgins, 1997). Dążąc do czegoś, ludzie zachowują się w określony sposób, ponieważ czegoś chcą, pragną lub potrzebują. Często ich cel przybiera postać konkretnego przedmiotu: chcą zjeść kanapkę, ponieważ są głodni. Niekiedy natomiast chęć, pragnienie czy potrzeba nie mają konkretnego kształtu. Jeśli na przykład pragniemy niezależności, to żaden określony przedmiot tego pragnienia nie uosabia. Możemy myśleć wówczas o wielu rzeczach: własnym pokoju, samochodzie czy o pieniądzach.

W drugim typie motywacji ludzie zachowują się w określony sposób, by czegoś uniknąć. Przedmiot unikania również może być konkretny, na przykład owady czy węże. Jednak nie zawsze lękamy się konkretnych zagrożeń. Ludzie cierpiący na stany lękowe często nie potrafią określić ich źródła; po prostu czują się zagrożeni.

Pragnienie uniknięcia czegoś bywa bardzo silne; nie dość, że jest przykre i nieprzyjemne, to jeszcze nie możria go zignorować. Osohy obawiające się owa-.' dów lub węży czują palącą potrzebę ucieczki przed nimi. Ponieważ ludzie często nie potrafią dokładnie powiedzieć, czego się boją, próbują sobie z tym radzić, szukając bezpiecznego schronienia. Na przykład osoba, która przeżywa lęk na przyjęciu, nie znając dokładnie jego źródła, postanawia wyjść do domu wcześniej, niż planowała. Może się wydawać, że o niezwykłej sile motywacji do unikania czegoś przesądza to, że wiąże się ona z zagrożeniem życia. Z perspektywy biologicznej podstawowymi celami człowieka są przeżycie i reprodukcja. Jeśli coś zagraża naszemu życiu, musimy natychmiast reagować.

Jednak nawet wtedy, gdy'przyczyna lę ku nie zagraża naszemu życiu, reagujemy tak samo. Zdaniem niektórych badaczy (np. LeDoux, 1996) ludzie i zwierzęta zostali zaprojektowani (lub wyewoluowali) w taki sposób, że są nadmiernie ostrożni, gdyż lepiej jest przyjąć, że coś jest niebezpieczne i przeżyć, niż błędnie uznać, iż nie ma niebezpieczeństwa, i zginąć.

Nie wszyscy ludzie są równie lękliwi; niektórych już od urodzenia charakteryzuje wyższy poziom lęku (Watson, Clark, 1984). Oni też częściej zachowują się w sposób świadczący o pragnieniu uniknięcia czegoś. Nawet sama myśl o niektórych czynnościach napawa ich niepokojem. Unikają na przykład jedzenia określonych potraw z obawy przed zachorowaniem, podróży - z obawy przed wypadkiem, a poznawania nowych ludzi - z lęku przed konfliktem stanowisk. Natomiast ekstrawertycy i łowcy wrażeń częściej kierują się-dążeniem do czegoś. Dla nich świat-jest źródłem możliwości i podniecenia. Odwiedzają na przykład nowe restauracje, by rozkoszować się nieznanymi dotąd potrawami, rozmawiają z obcymi w kawiarni, by poznać ich punkt widzenia, chętnie podejmują ryzyko, latając na motolotni czy podróżując po świecie (Zuckerrpan, 1994).

„Gorąca" i „zimna” teoria gratyfikacji

kiem sensowny, to miał przynajmniej jedną słabość.Chris zakladai, że kiedy wróci do domu ze wspinaczki, będzie pijaj dość sil, by dokończyć referat z filozofii. Czy jednak rzeczywiście tak by się stało? . Kiedy się tworzy takie plany,; to koniecznie trzeba w nich uwzględnić sposób.walki z pokusą;' Liczne badania wskazują na to, że kiedy bodźca nie widać, o wiele łatwiej odroczyć gratyfikację niż wtedy, gdy jest on stale, obecny

Wiele napisano o problemie braku silnej woli, ale dopiero teraz doczeka! się on wyczerpującego wyją' śnienia teoretycznego. Według modelu zimnegu/go-rącego ludzkim zachowaniem.żądzą dwa systemy (Metcalfe, Mischel, .1999). Gorący system emocjonalny działa na zasadzie szybkich reakcji emocjonalnych ria bodźce warunkowe lub bezwarunkowe. Każe nam natychmiast roDić coś, na co mamy ochotę; na przykład powsplnać się lub spotkać z przyjaciół

na przyKiau powspinac się iuo spouwc^z przyiduui- _{(Metcal( M}|_SChe|_; 19991. Oznacza to, że musi-m.. System ten opiera się pa uczuciach j dominu,ą . ^ ^ _si_{ę odsuwa}^₀d siebie pokusę-rza-w mm bodźce, czyli uaktywnia się wtedy, gdystyka-^- dosłowniej: jaki w przenośni^ 'myślach,; my się z bodźcem, któ(y.,wabj.obietnicą nagrody,. CzasarTij jy/ystarczy-po prostu, oderwaćj.swoją System .zimny;natomiast operuje g^v.iii-&®%.-" >v-lnv9gę od przedmiutu pokusy. Czy Chris będzie stawieniami oraz myślami. Jest w zasadzę wolny od ' _w staniejoprzeć .się' pokusie Wypicia ikllku piw emocji, może jednak, je obejmować, umieszczając : _z przyjaciółmi? Czy sytuacja lub stare nawyki nie w większej;strukturze Uwzględniającej takie uyyarup: X okaZąjsię silniejsze? Jeśli Chris nie będzie miał ja-kovyanią, jak strategię' osiąiganla cęlóyy. System tensnęgo. planu postępowania w takiej sytuacji, to. kształtuje się w,późniejszym okresie życia i musi być..' . - można sję spodziewać,^:że ulegnie pokusie..Każdy wspomagany ęiągtą praktyką,iObVV$ystemy ,mdżna    może,prz^.oczyć.przyklądy.'z wlasnęgp .życia i za-

.^próy^tóć^ą nr ‘ ------ *****.** mu*™.

Syslem gorący    " Syci.m zimny

.Działać natychmiast"’ V•'.? -Pożn'ać*__;: *    fają-równocześnie; Jeśli przewagę. zysku|e sys-

• Prosty .•    ziożony    ; term gorący,, to przyczyna może tkwić w śfe-ze

ReWŚywny'(odruchowy)' ' Refleksyjny".:;;mvśli (brak ndnowied.nio dooraćbwanirćh' planów

Innyml słowy,^;ayiwarunkach.stresu łatwiej ulega-.

zimnego. Zakłada się.żejeś "s9Wany'powtarzalnię,ftc '•* systemem kierowania':

i, bo ulęgamy pokusie; Trzeba więc'wypracować ;'. my pokusie. Nie. pależy więc podejmować dzia-r. bardziej .misterne struktury.'pozn.awcze • (meta-"' lań, takich jak.rzuęanię palenia, w stanie.silnego

Często nie udaje się nariijzrealizować naszej wo-

struktury), które pozwolą nani odroczyć gratyfikari - 'Stresu,' gdyż -szanse: pptA/pdzęrija y znacznie - się_: cję mimo'silnej presji bodźca.. -    wtedy zmniejszają,;Ęrzypomnijcię,spblę_:sytuacje

• j Weźmy przykład Chrisa. Mógi .łatwo narobić z własnego życia, kiedy to stres sprawił, że ulegli-sobie kłopotów. Ctioć jego plan .wydawał się cal-;. : ście pokusie. .    /