CEZARY BARYKA I ZENON ZIEMBIEWICZ. DWIE POSTAWY I DWIE DROGI ŻYCIOWE.


Cezary i Zenon są postaciami zupełnie odmiennymi. Inne są ich drogi życiowe,
gdzie indziej i w innych warunkach się wychowywali, czym innym się kierowali z
życiu, inaczej przedstawia się ich droga życiowa. Cezary jest symbolem
poszukiwania miejsca w życiu i rozwiązań dla poprawy Polski .Zenon natomiast
jest symbolem upadku moralnego, zaparcia się własnej idei i niekonsekwencji w
życiu oraz uzależnienia od innych sfer dla poprawy własnej pozycji w
społeczeństwie.
Cezary jest dzieckiem Polaków: urzędnika koncernu naftowego w Baku, człowieka
obrotnego i przedsiębiorczego oraz spokojnej, cichej kobiety tęskniącej za
krajem i nie mającej na niego wielkiego wpływu. Wychowuje się w Rosji, obraca
się w tamtejszym środowisku, praktycznie nie czuje się związany zbytnio z
Polską, lepiej mówi po rosyjsku niż polsku. Kształci się lokalnych szkołach
rosyjskich, ale gdy przychodzi rewolucja, z wielką radością opuszcza przybytek
nauki, by zatopić się w anarchii rewolucyjnej. Jako młoda i niewykształcona
jeszcze osoba, łatwo ulega propagandzie rewolucjonistów. Początkowo nie zauważa
tego, czego dokonuje rewolucja z życiem jego i jego matki, ale gdy orientuje
się w sytuacji jest już właściwie za późno. Ostatecznie gdy umiera matka, musi
brać w udział w straszliwej wojnie i cierpieć z jej powodu. Gdy po wojnie
spotyka własnego ojca, razem udają się do Polski, tak wspaniale opisywanej
przez ojca. Seweryn umiera w drodze, a wizja szklanych domów okazuje się
złudzeniem
Zenon natomiast wychowuje się w tradycyjnej, zbiedniałej rodzinie szlacheckiej.
W gimnazjum przeżywa idealną miłość bez wzajemności. Widząc jednak wszystko co
dzieje się w jego domu rodzinnym, czuje do tego odrazę i postanawia, że nigdy
nie będzie taki, jak jego ojciec. Studiuje w Paryżu. Ma zdrowe poglądy na świat
i własną indywidualność, z którymi jednak z czasem musi się rozstać, aby
kontynuować swoją karierę życiową.
Cezary poznaje dawnego kochanka swojej matki - Gajowca, który zapewnia mu
środki utrzymania na czas studiów, potem wstępuje do wojska, aby bronić Polski
przed bolszewikami . Cały czas poszukując swojego miejsca w swojej nowej
ojczyźnie i w ogóle w życiu obserwuje problemy i zagrożenia dla aktualnej
Polski. Trafia do Nawłoci , gdzie przeżywa burzliwy romans z zaręczoną już
Laurą . Ten kończy się oczywiście wielkim rozczarowaniem, co ostatecznie
powoduje powrót do Warszawy i kontynuowanie studiów.
Zenon również ,w czasie wakacji, przeżywa krótki romans z córką kucharki swoich
rodziców - Justyną. Oczywiście ze względu na różnicę stanów, nie myśli o tym
poważnie. Potem wraca na studia i współpracuje z pismem Niwa, stając się coraz
bardziej zależny od Czechlińskiego. Po powrocie postanawia się ożenić z
Elżbietą, jednak pojawia się Justyna, którą ukrywa Zenon, nadal nie myśląc o
niej poważnie. W pewnym momencie, pod wpływem swej przyszłej żony, zrywa z nią
i proponuje jej, aby usunęła ciążę. Potem chcąc być w porządku, ułatwia jej
zdobywanie kolejnych miejsc pracy, co i tak nie poprawia pogarszającego się
stanu zdrowia psychicznego Justyny. W międzyczasie dostaje urząd prezydenta
miasta i próbuje realizować swoje światłe i mądre decyzje, co jednak nie udaje
mu się.
Cezary dowiedziawszy się o definitywnym rozwiązaniu sprawy jego romansu z
Laurą, popada w depresję i pod wpływem jeszcze wielu innych czynników przyłącza
się do manifestacji komunistycznej, co kończy historię.
Zenon staje się ofiarą strajków w związku z zamknięciem huty Hettnera, na niego
zostaje zrzucona odpowiedzialność na wydanie rozkazu strzelania do
manifestantów. Atakuje go także psychicznie już chora Justyna. Krótko potem
popełnia samobójstwo.
Cezary Baryka jest bohaterem dynamicznym, ulegającym wewnętrznym przemianom,
przeżywającym rozterki, wahania, doznającym sprzecznych uczuć.
Powieść opisuje jego dojrzewanie. Cezary poznał rewolucję ,zarówno jej wzniosłe
hasła i cele, jak i jej okrucieństwa. Mając w pamięci rewolucyjne
doświadczenia, udał się do Polski, ojczyzny swego ojca, który zachęcił go do
wyjazdu z Rosji przedstawiając Polskę jako kraju dobrobytu, ładu,
sprawiedliwości. Cezary jest w Polsce przybyszem z zewnątrz. Jego krytyczne
spojrzenie ujawnia niedoskonałości systemu społecznego i politycznego. Nauczony
doświadczeniem rosyjskim nie angażuje się w działalność jednej partii czy
środowiska, jest raczej obserwatorem, zachowuje dystans wobec świata, w którym
czuje się trochę obco. Na rozwój Cezarego, wzbogacenie jego osobowości wpływają
także silne przeżycia osobiste. Śmierć rodziców, zwłaszcza śmierć matki, za
którą czuje się częściowo odpowiedzialny, zmusza bohatera do szybkiego
usamodzielnienia się, pozbawia go też oparcia w rodzinie. Pobyt w Nawłoci
umożliwia mu zawarcie nowych znajomości. Niespełnione uczucie staje się
przyczyną negatywnych emocji ,Cezary czuje się nieszczęśliwy, zrozpaczony.
Wszystko to kształtuje jego psychikę, podlegającą ciągłym zmianom. Cezarego
charakteryzuje duża wrażliwość, skłonność do ulegania emocjom, popadanie w
skrajne stany uczuciowe, ale też niezależność, samodzielność myślenia, silne
odczuwanie krzywdy ludzkiej i odpowiedzialność za nią, a co z tego wynika, chęć
kształtowania rzeczywistości, ulepszenie jej.
Zenon Ziembiewicz jest natomiast zupełnie innym typem człowieka. Nie potrafi on
tak jak Cezary przeciwstawić się obowiązującym schematom.
Sposób kształtowania się życia i osobowości Zenona, nie jest wynikiem wyłącznie
pragnień i woli jego, lecz właściwego wpływu różnego rodzaju konwencji,
stereotypów obyczajowych, ról społecznych, przyjętych zachowań, które Nałkowska
określa mianem schematów. Zenon już jako uczeń gimnazjum kształtuje swoją
świadomość i krytyczną opinię o własnym domu. Pogardza schematem życia, jaki
wytworzył się w Boleborzy. Ojciec zaspokaja swój wybujały erotyzm z wiejskimi
dziewczynami, po czym spowiada się z tych zdrad żonie i zawsze uzyskuje
wybaczenie. Pani Żancia toleruje zdrady męża, a nawet im sprzyja, zachwalając
zalety kochanek męża. Uważa to za umiejętność postępowania z mężem. Walerian
Ziembiewicz zrzuca prowadzenie gospodarstwa i rachunków na barki żony. Sam
spędza czas na polowaniach i krzywdzeniu chłopów, którzy jego zdaniem wyłącznie
kradną i unikają pracy. Zenon cierpi z powodu takiego obrazu domu rodzinnego.
Wstydzi się i nienawidzi myśli, że jest synem tych ludzi, a zwłaszcza, że
zawdzięcza swoje istnienie pogardzanemu erotyzmowi ojca. Tymczasem w swoim
dojrzałym życiu realizuje dokładnie ten boleborzański schemat. Zdradza Elżbietę
z Justyną, po czym opowiada jej o wszystkim żądając przebaczenia, wciągając ją
w tę sprawę i oczekując pomocy w jej rozwiązaniu. Oczekuje od Elżbiety tej
samej tolerancji i zgody na jego grzechy, której nie rozumiał i nienawidził u
swojej matki. Jako młody człowiek Zenon miał także postępowe, radykalne
poglądy, które sprawiały, że raził go konserwatyzm ojca. Chciał żyć uczciwie, w
zgodzie z samym sobą. Tymczasem robiąc karierę rezygnuje stopniowo z tej
niezależności i uczciwości. Podporządkowuje się swoim przełożonym, których
poglądami kiedyś gardził. Przyjmuje od nich kolejne stanowiska, a pełniąc je
realizuje życzenia Czechlińskiego i jego przyjaciół. Odstępuje od swoich
radykalnych przekonań, uważa teraz, że nie należy zajmować się faktami zwykłych
codziennych niesprawiedliwości, niedoli i krzywd, bo i tak nie można im
zaradzić. Wreszcie zgadza się na rozpędzenie manifestacji robotniczej siłą.
Życie Zenona dowodzi kolejnej tezy: "Jest się takim, jak miejsce, w którym się
jest". Człowiek realizuje pewne wzorce, schematy postępowania nawet wbrew
własnej woli, wbrew negatywnej ocenie tych schematów.
Podsumowując, obie postacie Zenona Ziembiewicza i Cezarego Baryki różnią się od
siebie bardzo. Cezary nie podporządkowuje się innym. Umiał przezwyciężyć
propagandę komunistyczną i dzięki temu nie zdradził własnej osobowości. Zenon
natomiast jest symbolem upadku moralnego. Dla kariery podporządkował się innym
i porzucił własne ideały, stając się typem człowieka, którego wcześniej
nienawidził. Obie postacie dowodzą iż droga życiowa przez jaką człowiek
przechodzi, znacząco wpływa na jego charakter i osobowość.