Podstawy
Lampy
Lampy
elektronowe
elektronowe
praktyka i teoria
dla młodego elektronika
część 5
ę
ś
ć
5
część 5
ę
ś
ć
5
W poprzednim odcinku badaliśmy wła- duże wzmocnienie, łącząc dwa stopnie we-
ściwości najprostszych wzmacniaczy dług rysunku 25 (niezaznaczone obwody za-
lampowych, zasilanych zaskakująco ni- silania i żarzenia wyglądają jak we wcześ-
skimi napięciami. W niniejszym artyku- niejszych układach). Przy dużym wzmocnie-
le kontynuujemy badanie najprostszych niu układu spore znaczenie ma dobra filtra-
układów lampowych. cja, a nawet stabilizacja napięcia zasilania
+Uzas  przy słabej filtracji układ o dużym
wzmocnieniu może nawet się wzbudzić.
Modyfikacje Jeśli w układzie z rysunku 19 lub 25 chciał-
W ramach dotychczasowych eksperymentów byś obniżyć wzmocnienie, najprościej mógł-
zbudowaliśmy najprawdziwszy wzmacniacz byś to zrobić dowolnie zmniejszając wartość
Rys. 26
lampowy. Może on pracować jako przed- R2  zastępując go potencjometrem. Nie mu-
wzmacniacz z transformatorem mikrofono- sisz się obawiać uszkodzenia lampy ECC88,
Rys. 27
wym podwyższającym napięcie lub bez nie- a tym bardziej ECC82  przy niskich napię-
go  patrz rysunek 24. W układzie z rysunku ciach zasilania do 50V nawet zwarcie rezy-
24a rezystor R1 jest potrzebny do wyrówna- stora R2 nie grozi niczym złym, bo prąd
nia charakterystyki częstotliwościowej trans- anodowy nie przekroczy 15mA.
formatorka, a nie do polaryzacji siatki, która Zmniejszanie wartości R2 nie jest jed-
jest skutecznie dołączona do masy przez nak najlepszym rozwiązaniem, bo zmniej-
uzwojenie transformatora. sza też maksymalną amplitudę niezniek-
Taki układ wzmacniający możesz wyko- ształconego przebiegu wyjściowego. Jeśli
rzystać w praktyce. Możesz też wykorzystać więc chcesz regulować wzmocnienie,
drugą połówkę lampy i uzyskać naprawdę spróbuj raczej zastosować potencjometr jak
na rysunku 24b. nym do około 1 (0dB) będzie przystawką
Wukładzie według włączoną między odtwarzaczem CD
rysunku 25 możesz a wzmacniaczem mocy patrz rysunek 27.
zastąpić potencjo- Tu muszę Ci powiedzieć prawdę w oczy: taki
metrem rezystor układ nie ma być kompletnym lampowym
R4 albo R1  efekt wzmacniaczem mocy, tylko ma  psuć charak-
będzie inny, zależ- terystykę klasycznego wzmacniacza pół-
ny od poziomu sy- przewodnikowego, żeby uzyskać charaktery-
gnałów i wzmoc- styczny  lampowy , ciepły dz
więk. Może tu
nienia stopni. się strasznie narażę miłośnikom lamp, ale
Jeśli natomiast  dz
więk lampowy to głównie efekt różnego
chcesz zmniejszyć typu zniekształceń, w szczególności parzy-
radykalnie wzmoc- stych harmonicznych. Nie pomyśl przy tym,
Rys. 24
nienie układu z ry- że to ja wpadłem na ten na pozór obłędny po-
sunku 19, na początek możesz zastosować mysł lampowej przystawki zniekształcającej
Rys. 25
zupełnie nietypowe rozwiązanie: dodaj na w torze audio. Podobne lampowe przystawki
wejściu dzielnik z dwóch rezystorów, który  ocieplające dz
więk są dostępne na rynku od
pozwoli Ci pracować z większym sygnałem dawna. W zaufaniu powiem Ci, że koncepcja
wejściowym. Jeśli chcesz, możesz do tego przystawki z rysunku 27 jest kontrowersyjna
wykorzystać sposób z dzielnikeim wejścio-  niektórzy są jej zdecydowanymi przeciwni-
wym według rysunku 26. kami, ale też całe mnóstwo osób uważa ją za
Tylko po co nam taki mało skuteczny znakomity, skuteczny, najprostszy i co ważne,
wzmacniacz? najtańszy sposób uzyskania z głośników cie-
Otóż nieprzypadkowo proponuję Ci re- płego,  lampowego dz
więku.
dukcję wzmocnienia: taki prosty lampowy W tym artykule nie będziemy zastana-
wzmacniacz ze wzmocnieniem zredukowa- wiać się nad słusznością takiej koncepcji
Elektronika dla Wszystkich
20
Podstawy
i nad różnicami w brzmieniu poszczególnych katodzie przy R2=1M&!. Zwróć jednak
typów lamp. Moim celem jest bezbolesne uwagę, jak napięcie stałe na katodzie
wprowadzenie Cię w świat lamp elektrono- (Uk) zależy od wartości R2. Widać, że
wych i mam nadzieję, że podana propozycja przy napięciu zasilania 12V oraz bar-
zachęci Cię do dalszych działań praktycznych. dzo dużych i bardzo małych warto-
W obu przypadkach  lampowego ociepla- ściach rezystora R2 ograniczony będzie
cza dz
więku wymagane napięcie sygnału na zakres zmiennych napięć wyjściowych.
wyjściu naszego układu lampowego zasilane- Również i tu możesz poekspery-
go niskim napięciem jest stosunkowo małe  mentować, na przykład zwiększyć na-
maksymalna amplituda sygnału powinna być pięcie anodowe do 20...50V.
rzędu 1...2V, czyli wartość międzyszczytowa Nie poprzestań na przeczytaniu tego
co najwyżej do 4Vpp. I właśnie praca z takim opisu. Jeśli tylko masz możliwość, zbu-
Rys. 28
stosunkowo małym sygnałem wyjściowym duj takie układy z lampą ECC88 lub
jest głównym czynnikiem umożliwiającym ECC82 i praktycznie je wypróbuj. W przy-
Rys. 29
pracę lamp przy niskich napięciach zasilania. padku lampy ECC82 z uwagi na mniejsze
prądy prawdopodobnie korzystne będzie
Układ ze wspólną anodą.
zwiększenie wartości rezystora obciążenia do
Wtórnik katodowy 15k&! lub 22k&!. Natomiast lampę ECC83,
Do roli  lampowego ocieplacza dz
więku mo- która jest wyjątkowo często wykorzystywana
żesz też z powodzeniem zastosować inny we wzmacniaczach sygnałowych, możesz
układ. Schemat jest pokazany na rysunku 28a. śmiało wypróbować, ale tylko przy napię-
To tak zwany wtórnik katodowy. Na pewno ciach zasilania powyżej 50V, nawet do 250V.
dostrzegasz podobieństwo do tranzystorowego Na koniec powiem Ci jeszcze, że znie-
wtórnika emiterowego z rysunku 28b. Oba kształcenia naszych nietypowych niskona-
układy mają wzmocnienie napięciowe nieco pięciowych układów lampowych, związane
mniejsze niż 1x (0dB). Ja zmodyfikowałem z niskim napięciem zasilania mogą, a nawet
wcześniejszy układ z rysunku 22, dodając wej- powinny być potraktowane właśnie
ściowy dzielnik rezystorowy R5, R1 według jako zaleta. Jeśli bowiem zbudował-
rysunku 29 i przenosząc R2 w obwód katody. byś podobny lampowy układ zasila-
Znów obwód żarzenia zasilany jest z oddziel- ny wysokim napięciem, mogłoby się
nego zasilacza, a obwód anodowy ma oddziel- okazać, że ma on dla małych sygna-
ne zasilanie o regulowanej wartości. łów tak małe zniekształcenia, iż nie
Zmierzyłem napięcia, prądy i zniekształ- ma żadnego zauważalnego wpływu
cenia przy różnych napięciach zasilania na dz
więk  układ taki okazałby się
z lampami ECC88 i ECC83. Ze względu na całkowicie  przezroczysty . Tym-
Tabela 4
małe prądy przy lampie ECC83 trzeba było czasem nam, póki co, chodzi nie tyle o zbudo-
zwiększyć wartość rezystora R2. Wyniki po- wanie jakiegokolwiek wzmacniacza, lecz
Rys. 30
miarów przedstawione są w tabeli 4. wzmacniacza dającego specyficzny,  lampo-
Układ według rysunku 29 jest wzorowany wy miękki i ciepły dz
więk. A to  ocieple-
na typowych układach tranzystorowego nie dz
więku to, ujmując rzecz najprościej 
wtórnika emiterowego i nie można go na- zniekształcenia. Lojalnie przyznaję, że
zwać klasycznym układem lampowym. Kla- w lampowych wzmacniaczach mocy na spe-
syczne wtórniki katodowe realizowane są za- cyfikę dz
więku mają wpływ nie tylko lampy
zwyczaj inaczej, bez dzielnika R5, R1, usta- i wnoszone przez nie parzyste harmoniczne,
lającego napięcie siatki. Klasyczny wtórnik ale w znacznym stopniu także transformator
katodowy zawiera trzy rezystory, ale my na głośnikowy, właściwości elementów bier-
razie chcemy realizować układy jak najprost- nych i sposób montażu. U nas nie ma trans-
sze, dlatego zmodyfikujemy układ do postaci formatora wyjściowego, ale właśnie
jak na rysunku 30. Zbuduj, proszę, taki praca przy małych napięciach zasila-
układ. Ja zmierzyłem parametry takiego nia pozwala na wykorzystanie nieli-
układu z lampą E88CC i rezystorem R2 niowej charakterystyki lampy.
o wartościach 10k&! i 47k&!. Wyniki pomia- W przyszłości spróbujemy przyj-
rów przedstawione są w tabeli 5. rzeć się nieco bliżej tym i innym za-
Osobom zorientowanym w temacie lampo- gadnieniom, ale Ty już teraz możesz
wych wtórników taki prosty układ bez trzecie- śmiało wypróbować zaprezentowane
go rezystora w obwodzie katody może wydać układy. Możesz w szerokim zakresie
się dziwny, a jeszcze dziwniejsze  uzyskane zmieniać wartość napięcia zasilania Tabela 5
napięcia siatka-katoda (niższe na siatce niż na i obciążenie. Jeśli masz generator
Tabela 6
katodzie). Ja dla ciekawości zmierzyłem, jak i oscyloskop, sprawdz
ksz-
zmieniają się prądy i napięcia w układzie z ry- tałt sygnału. Ale przede
sunku 30 z lampą E88CC przy zmianie warto- wszystkim sprawdz
meto-
ści rezystora R2 w zakresie 1k&!...1M&!. Wy- dą  na ucho , na ile i jak
niki pomiarów przedstawione są w tabeli 6. zmienia się wtedy dz
więk.
Pomińmy szczegółową analizę tych da-
nych, zwłaszcza kuriozalnego napięcia na Piotr Górecki
Elektronika dla Wszystkich
21