ARCH. MED. S
D. KRYM., 2005, LV, 215-219 PRACE POGL
DOWE
Jerzy Janoszka, Apoloniusz Rymkiewicz, Tadeusz Dobosz
Halucynogenne grzyby  łysiczki (Psylocibe).
Część I. Charakterystyka, skutki zażycia, rozpoznawanie
Hallucinogenic fungi (Psylocibe)
Part I. Characteristics, results of consumption, recognition
Akademia Medyczna we Wrocławiu, Katedra Medycyny Sądowej Zakład Technik Molekularnych
Kierownik: dr hab. Tadeusz Dobosz
Spośród 140 gatunków rodzaju Psylocibe około 80 ma
WST
P
działanie halucynogenne. Praca ta przedstawia morfolo-
gię tych grzybów i sposoby ich rozpoznawania stosowa-
ne przez mikologów. Jak podają  użytkownicy , normal- Zjawisko narkotyzowania się grzybami halucy-
nie stosowana dawka wynosi około 5-30 świeżych dziko nogennymi ma w Polsce coraz szerszy zasięg. Przez
rosnących grzybków albo od 0,5 do 2 gramów suszu, cały sezon owocowania rodzaju Psylocibe (łysicz-
ale wyselekcjonowane odmiany grzybni z upraw na po- ka) w miejscach jego znanego stałego występowa-
żywkach mogą zawierać znacznie więcej psylocybiny niż nia (np. na polanach leśnych w okolicach Jeleniej
grzyby dziko rosnące. Czas oddziaływania psylocybiny Góry) od lat obserwuje się po kilku  kilkunastu
na ludzki mózg wynosi około 4-5 godzin. Toksyczna daw- naraz  grzybiarzy , przyjeżdżających z terenu całej
ka psylocybiny jest nieznana, ale rodzaj Psylocibe może Polski, pilnie przeszukujących poszycie. Grzyby
być łatwo pomylony z innymi, bardzo toksycznymi grzy- zbiera się od końca sierpnia do grudnia, a szczyt
bami. wysypu rozpoczyna się od połowy paz
dziernika.
Zagrożenie modą na grzyby halucynogenne ciągle
From 140 species of genus Psylocibe about 80 have hal- wydaje się być niedoceniane w Polsce.
lucinogenic properties. This paper presents the morpho- Celem tej pracy, w zamyśle dwuczęściowej, jest
logy of these fungi and the mycological methods of their zwrócenie uwagi polskich medyków sądowych na
identification. According to information of users, the nor- problem grzybów odurzających. W prezentowanej
mal dose is 5-30 fresh wild fungi or about 0,5-2 gram of części pierwszej autorzy skupiają się na informa-
dried wild fungi tissue, but a select type of mycelium from cjach mikologicznych, farmakologicznych oraz wy-
a glass culture may have significantly higher contents of powiedziach narkomanów. W drugiej części zosta-
psilocibine. The effective time on the human brain is about ną przedstawione molekularne techniki identyfika-
4-5 hours. The toxic dose of psilocibine is unknown, but cji łysiczek przy użyciu techniki PCR, co jest o tyle
genus Psylocibe may be mistaken with other, similar, very istotne, że oprócz zbieractwa szerzy się ostatnio
toxic fungi. moda na domową uprawę grzybni, a w tym przy-
padku identyfikacja morfologiczna i na podstawie
Słowa kluczowe: grzyby halucynogenne, Psylo- zarodników niestety zawodzi.
cibe, łysiczka Systematyka i występowanie grzybów halu-
Key words: Halucinogenic fungi, Psylocibe cynogennych.
Według Nugent i Saville a [2] grzyby halucyno-
genne należą głównie do rodzaju Psylocibe (łysicz-
ka), natomiast sporadycznie do rodzajów Gymno-
pilus i Panaeolus. Na świecie występuje ponad 140
216 Jerzy Janoszka, Apoloniusz Rymkiewicz, Tadeusz Dobosz Nr 3
gatunków łysiczek (Psylocibe), z których około 80 być wzorcem do wstępnej identyfikacji grzybów lub
uważa się za halucynogenne. Grzyby te rosną pra- przechowywane w odpowiednich warunkach mogą
wie na wszystkich kontynentach, ale najwięcej ga- służyć jako  wzorce pomocnicze przy identyfikacji
tunków halucynogennych (ponad 30) występuje grzybów. W przypadku łysiczki lancetowatej wielkość
w Meksyku. W Europie rośnie kilkanaście gatun- zarodników zawiera się w granicach: długość od 11
ków Psylocibe, lecz silne działanie halucynogenne do 14 mikronów, średnica od 7 do 8 mikronów, a ich
ma tylko kilka gatunków tych grzybów. Najczęściej kształt jest dosyć charakterystyczny (ryc. 1).
do tego celu używane są Psylocibe semilanceata (Fr.)
Quel., Psylocibe calosa (Fr.ex Fr.) Quel. i Psylocibe Ryc. 1. A  owocniki w różnych stadiach rozwojowych;
cyanescens Wakef. A
ysiczki rosną na ziemi, nawo- B  zarodniki.
zie, resztkach obumarłych roślin. Spotyka się je Fig. 1. A  fungi at various stages of development;
w trawie, najczęściej w otwartym terenie, rzadziej ro- B  semispores.
sną w lesie, a jeśli, to z reguły na leśnych polanach.
Informacje mikologiczne
W mikologii przy oznaczaniu grzybów kapelu-
szowych sporządza się wysypy zarodników, które
są bardzo ważną cechą systematyczną. W każdym
podręczniku przy opisie gatunku grzyba podawane
są wymiary zarodników (w mikrometrach) oraz kolor
ich wysypu. Zarodniki są tak małe, że nie widać ich
pojedynczo  gołym okiem ale w masie widać je
w postaci pyłu, który może mieć bardzo różne ko-
lory. Svr%0ńek i Van%0ńuro [6] podają, że u łysiczek jest
on ciemno-purpurowo-brązowy). Jeśli na stanowi-
sku występowania spotka się łysiczki rosnące bli-
sko siebie jedne pod drugimi, to te na dole mają
górną część kapelusza często  pobrudzoną smu-
gami ciemnego pyłu lub wyglądają jak posypane
ciemnym pudrem. To są miliony dojrzałych zarod-
ników wysypane z dolnej części kapelusza grzyba
(z warstwy hymenialnej). Kształt, urzez
bienie po-
wierzchni oraz wielkość zarodników są cechami sta-
łymi i charakterystycznymi dla określonych gatun-
ków. Mikroskopowe badanie zarodników często jest Najpewniejsza technika identyfikacji, ponadto
wykorzystywane jako podstawa do systematyczne- jedyna możliwa, w przypadku grzybni hodowanej
go odróżniania gatunków grzybów. in vitro polega na użyciu metod biologii molekular-
Wysypy zarodników grzybów kapeluszowych nej (techniki PCR). Będzie to przedmiotem drugiej
sporządza się kładąc kapelusz (po odcięciu trzo- części tej pracy.
na) dolną stroną na papierze. Dla jasnych kolorów Informacje farmakologiczne.
wysypów bierze się papier czarny a dla ciemnych A
ysiczka lancetowata zawiera trzy substancje
biały, wtedy dobrze widać zarodniki, które tworzą czynne w stężeniu 0,98% psylocibiny, 0,02% psylo-
 negatyw dolnej strony kapelusza. Chcąc otrzymać ciny i 0,36% beocystiny [5]. Stamets [5] podaje,
pełny wysyp trzeba pozostawić kapelusz na kilka że wyselekcjonowane odmiany grzybni, hodowa-
godzin na papierze a najlepiej na całą noc. Zależy ne na pożywkach sztucznych mogą mieć zwięk-
to od stopnia dojrzałości grzyba. Nie należy do tych szoną zawartość głównej substancji czynnej, psi-
celów brać owocników przejrzałych (całkowicie roz- locybiny, wynoszącą średnio 1,12% tego związ-
prostowanych), bo często już wysypały zarodniki ku.
wcześniej na ziemię. W przypadku małych i drob- Informacje toksykologiczne i o dawkowaniu.
nych owocników nie odcina się trzonu a tylko robi Skutki spożycia grzybów nie zależą tylko od ich
się nacięcie na papierze tak aby cały kapelusz leżał ilości i zawartości substancji czynnej, ale też w du-
płasko na kartce a trzon wystawał z drugiej strony. żej mierze od różnych czynników psychicznych
Trzon zanurza się w wodzie i wszystko przykrywa i środowiskowych. Przy użyciu (zjedzeniu) 1 do
szklanym kloszem. Zapobiega to wyschnięciu 2 gramów suchych grzybów działanie zazwyczaj bę-
grzybka jeszcze przed wysypaniem zarodników. dzie trwało 4 do 5 godzin. Z informacji uzyskanych
Uzyskane w ten sposób zarodniki na papierze mogą od polskich narkomanów i osób okolicznościowo
Nr 3 HALUCYNOGENNE GRZYBY 217
 zażywających grzybki wynika, że zjada się na Opis przykładowych indywidualnych doznań
surowo przeciętnie 5 do 30 sztuk świeżych owocni- osób spożywających grzyby halucynogenne.
ków, wyjątkowo (w przypadku narkomanów o du- Młody mężczyzna (19 lat) po spożyciu grzybów
żym stażu) przyjmowano 80 do 100 sztuk i były to  był psem leżącym na ulicy przy krawężniku i  czuł
głównie owocniki łysiczki lancetowatej (Psylocibe paniczny lęk i strach, jakiego wcześniej nigdy nie
semilanceata)  ryc. 2. doświadczył . Dziewczyna (22 lata) po zebraniu
grzybów na łące zjadła na miejscu 30 sztuk, na-
Ryc. 2. A
asiczka lancetowata. stępnie zbladła i straciła przytomność. Wstawała
Fig. 2. Psylocibe semilanceata. i padała, potem opowiadała, że  czuła się łąką . Po
zażyciu zarówno świeżego, jak i suszonego mate-
riału często występowało poczucie  łatwego kontak-
tu z bliską osobą bez słów . Niektórzy  odczuwali
w sobie obecność złego ducha lub bliską obecność
szatana . Odczuwano  bardzo silną energię przy-
rody naturalnej , z
le odbierane były wrażenia z mia-
sta. Po spożyciu występowało (wg relacji ustnych )
silne rozszerzenie z
renic, bóle brzucha, bardzo rzad-
ko wymioty i nudności. Euforia trwała do 8 godzin,
potem następował proces trzez
wienia. Przy częstym
zażywaniu wzrastał poziom agresji w postaci czę-
stych wybuchów złości.
Uprawa grzybni jako alternatywa zażywania
świeżego lub suszonego materiału.
Jeden z młodych mężczyzn, pytanych o dawko- Wszystkie grzyby z rodzaju Psylocibe są sapro-
wanie przyznał się do jednorazowego zażycia oko- fitami co umożliwia ich uprawę in vitro (Rymkiewicz
ło 300 owocników łysiczki i udzielił informacji, że [3]). Dla przykładu, Rymkiewicz i Dobosz [4] hodo-
poza wyjątkowo silnymi i długotrwałymi wizjami ha- wali na pożywce słomiankowej grzybnię wielu ga-
lucynogennymi nie zaobserwował objawów innych tunków grzybów w celu uzyskania lektyn przydat-
niż zazwyczaj. Szybkość działania substancji czyn- nych do zastosowań serologicznych. Bardziej tra-
nej obecnej w grzybni jest cechą indywidualną. dycyjni  miłośnicy grzybów przenoszą grzybnię
Może wystąpić już po 10 minutach, ale czasami wyjściową (otrzymaną z wysiewu zarodników lub
dopiero po 1 godzinie. otrzymaną poprzez  przesadzenie żywego owoc-
Oddziaływanie psylocibiny na mózg ludzki. nika) do skrzynek z odpowiednim, sterylnym pod-
Doznania różnych osób są odmienne od siebie łożem i doprowadzają do masowego wytwarzania
i nie zawsze przyjemne. Polegają one głównie na owocników, podobnie jak się to robi przy produkcji
postrzeganiu kolorowych geometrycznych wzorów pieczarek albo boczniaków. Najczęściej do produk-
oraz prowadzą do innych zauważalnych zmian cji owocników używa się Psylocibe cubensis ze
w percepcji wzrokowej. Stametes [5] podaje, że przy względu na to, że gatunek ten jest odporny na cho-
dawce 3 g (lub więcej) suszu grzybowego, niektó- roby i zakażenia, i bardzo łatwo wytwarza owocni-
rzy ludzie doświadczają falowań wizualnych, wyglą- ki. Hodowlę prowadzi się w skrzynkach lub donicz-
da to jak gdyby powietrze było ciekłe i obrazy przy- kach na świetle dziennym. Owocniki otrzymuje się
suwały się i oddalały od obserwatora. Najczęstsze po 4 do 8 tygodniach, są one znacznie większe niż
początkowe objawy występują po kilkunastu minu- grzyby rosnące w stanie naturalnym. Znacznie ła-
tach po spożyciu w postaci otępienia, senności, twiej jest otrzymać tylko grzybnię, bez owocników.
braku koordynacji ruchowej i uczucia mrowienia ust. W ostatnich latach zmieniło się podejście do grzy-
W drugim etapie występuje  podwyższenie nastro- bów halucynogennych, które dotychczas zbierane
ju, myślenie idzie innymi ścieżkami niż normalnie. były głównie w warunkach naturalnych. Sezono-
Występuje wrażenie zagęszczenia sytuacji. Przed- wość ich występowania oraz ograniczone zasięgi
mioty mogą się pomniejszać, na przykład sprzęty geograficzne z jednej strony, a większe zapotrze-
w domu robią się małe i niewygodne. Widzi się ko- bowanie z drugiej strony spowodowało, że wystą-
lorowe wzorki jak przez szybę. Czuje się silne po- piło zjawisko hodowli grzybni i uprawy owocników
czucie energii i siły. Występuje niemoc w rękach grzybów w warunkach domowych. Materiałem wyj-
i nogach, przeplatana z mrowieniem. W zależności ściowym do rozpoczęcia uprawy mogą być zarod-
od dawki, opisane objawy ustępują po kilku do kil- niki lub drobny fragment żywego owocnika, który
kunastu godzin po spożyciu grzybów. przenosi się na sterylną pożywkę. Częściej jednak
218 Jerzy Janoszka, Apoloniusz Rymkiewicz, Tadeusz Dobosz Nr 3
stosuje się zarodniki w celu otrzymania sterylnej di- Gatunki morfologicznie podobne i związane
kariotycznej grzybni wyjściowej. Grzybnia ta może z nimi zagrożenia.
być wykorzystywana do dwóch celów. Pierwszy słu- W Stanach Zjednoczonych zdarzają się przypad-
ży do namnażania i produkcji samej grzybni jako ki śmiertelnego zatrucia gatunkami grzybów z rodzaju
surowca, na pożywkach płynnych. Otrzymaną hełmówka (Galerina), które zostały omyłkowo spo-
grzybnię suszy się i jest ona surowcem do ekstrak- żyte zamiast łysiczek (informacja ustna uzyskana
cji związków czynnych. W efekcie końcowym otrzy- od osoby odbywającej staż w USA). Niektóre ga-
muje się z niej brązowy krystaliczny proszek, który tunki z tego rodzaju (Galerina autumnalis, G. margi-
stanowi mieszaninę oczyszczonych związków halu- nata i G. venenata) zawierają związki toksyczne po-
cynogennych. Drugi sposób jest prostszy i polega dobne do tych, które występują w śmiertelnie trują-
na suszeniu grzybni i porcjowaniu jej w celu rozpro- cym muchomorze sromotnikowym (Amanita phal-
wadzania jako  działki do spożycia. Przy uprawie loides). W Europie występuje ponad 50 gatunków
grzybni można zwiększać zawartość związków ha- hełmówek, w tym także Galerina autumnalis i Gale-
lucynogennych poprzez dodanie odpowiednich rina marginatai. Grzyby te są mało zbadane pod
związków chemicznych do pożywki płynnej, regula- względem chemicznym, jak i pod kątem występo-
cję temperatury hodowli i czasu hodowania grzybni. wania, bo dotychczas nie miało to praktycznego
W efekcie końcowym można otrzymać grzybnię, znaczenia (Stametes [5]).
która zawiera większy procent związków czynnych Dotyczy to także innych drobnych grzybów z ro-
niż grzyby zebrane w środowisku naturalnym. Upra- dzaju stożkogłówka (Conocybe) rosnących na łą-
wa taka trwa od 10 do 12 dni i w warunkach domo- kach w towarzystwie łysiczek. Takim przykładem jest
wych najczęściej prowadzona jest w słojach typu Conocybe blattaria, która jest trochę ciemniejsza od
twist, wypełnionych sterylną, płynną pożywką (np. łysiczki lancetowatej i posiada na trzonie delikatny
zagęszczonym wywarem ze słomy pszennej wzbo- pierścień odróżniający ją od łysiczki. Gatunek ten
gaconej mikroelementami). Prowadzi się ją w spo- jest uważany za trujący i może być zbierany omył-
sób ciągły, przeszczepiając wyhodowaną grzybnię kowo w przypadku wspólnego występowania. Nie
na nowe pożywki jako grzybnię wyjściową. Metodą ma danych dotyczących toksyczności pozostałych
tą można uprawiać grzybnię wszystkich gatunków (około 30) gatunków Conocybe oraz innych gatun-
grzybów halucynogennych, jeśli ma się choćby jed- ków grzybów łąkowych rosnących razem z łysicz-
norazowy dostęp do zarodników tych grzybów. ką. Oprócz tego utrudnione jest oznaczanie ich sys-
W Stanach Zjednoczonych  miłośnicy grzybków tematycznej przynależności, bo często zmieniano
zbierają w stanie naturalnym owocniki grzybów ha- im nazwy rodzajowe, i tak niektóre obecne gatunki
lucynogennych występujących na ich terenach, z rodzaju Conocybe były dawniej zaliczane do Ga-
sporządzają z nich wysypy zarodników i wymienia- lerina, a inne do Pholiotina. Przykładem może być
ją się listownie z osobami z innych stanów czy trująca Conocybe filaris dawniej nazywana Pholioti-
państw zarodnikami tych grzybów. W ten sposób na filaris. Te zmiany nazw gatunków dodatkowo
zostają przekraczane granice klimatyczne występo- utrudniają ich rozpoznawanie [1].
wania poszczególnych gatunków grzybów halucy-
nogennych. Wymienianie się zarodnikami grzybów
DYSKUSJA
jest dość częste, o czym świadczy ilość i popular-
ność wydawnictw typu  Poradnik producenta psy-
locibiny gdzie bardzo szczegółowo opisuje się Ze względu na ciągle szerzącą się modę na kon-
metody hodowli grzybni lub otrzymywania owocni- sumpcję łysiczek i nowe zjawiska z nią związane
ków. Takim przykładem może być poradnik wyda- (uprawa grzybni na szeroka skalę, międzynarodo-
ny w podziemiu drukarskim już 25 lat temu pt. wa wymiana wyselekcjonowanych odmian, możli-
 W jaki sposób produkować tygodniowo 5000 da- wość poważnego, nawet śmiertelnego zatrucia in-
wek psylocibiny w małym pomieszczeniu . Autor opi- nymi gatunkami trującymi o podobnej morfologii
suje tam też  zwyczaj wzajemnej wymiany listowej i możliwość łatwego uzyskiwania wysoko podczysz-
zarodników grzybów o wysokiej zawartości związ- czonej substancji czynnej) problem konsumpcji ły-
ków halucynogennych. Utrzymywana w tajemnicy siczek nie powinien być dłużej lekceważony w Pol-
wymiana staje się modna i coraz bardziej powszech- sce.
na, a w związku z tym ostatnio nieco zmniejsza się Dla przykładu, w Kanadzie [2] amatorzy  grzyb-
zwyczaj chodzenia i zbierania grzybów w  terenie . ków narażeni są na karę grzywny od 1000 do 5000
Taka świeża lub suszona grzybnia może nie mieć dolarów połączoną z karą pozbawienia wolności od
typowego wyglądu i jest bardzo trudna do identyfi- 5 miesięcy do 3 lat, zaś kary dla recydywistów, dile-
kacji, ale za to może mieć silniejsze działanie. rów oraz  farmerów i  chemików są odpowiednio
Nr 3 HALUCYNOGENNE GRZYBY 219
surowsze. Zwracamy się więc z apelem do odpo- 3. Rymkiewicz A. (1999): Hodowla grzybów in
wiednich władz ustawodawczych o pilne zajęcie się vitro. Wiadomości Zielarskie 12:9-10.
tą sprawą. 4. Rymkiewicz A., Dobosz T. (2001): Lektyny
z niektórych gatunków grzybów. Post. Med. Sąd.
Krym. 6:251-255.
PIŚMIENNICTWO
5. Stametes P. (1996): Psylocibin Mushrooms of
the World, An Identification Guide. Ten Speed Press,
1. Moser M. (1978): Kleine Kryptogammenflora. Berkeley, Ca.
Band IIb/2, Gustaw Fisher Verlag Stuttgart-New York. 6. Svr%0ńek M., Van%0ńuro B. (1987): Grzyby Środ-
2. Nugent K. G., Saville B. J. (2004): Forensic kowej Europy, PWRiL, Warszawa.
analysis of hallucinogenic fungi: a DNA-based ap-
proach. For. Sci. Int. 140:147-157.