MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Maria Galińska
Zastosowanie materiałów włókienniczych w procesie
wytwarzania obuwia 744[02].O2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Smerda
mgr inż. Leszek Świdziński
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Galińska
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[02].O2.02
 Zastosowanie materiałów włókienniczych w procesie wytwarzania obuwia , zawartego
w programie nauczania dla zawodu obuwnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Charakterystyka podstawowych surowców włókienniczych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Charakterystyka materiałów włókienniczych 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 26
4.3. Materiały włókiennicze stosowane w obuwnictwie 27
4.3.1. Materiał nauczania 27
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.3.3. Ćwiczenia 31
4.3.4. Sprawdzian postępów 32
5. Sprawdzian osiągnięć 33
6. Literatura 38
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o materiałach włokienniczych
stosowanych w obuwnictwie.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
744[02].O2
Surowce, półprodukty
i materiały obuwnicze
744[02].O2.01
Określanie właściwości surowców i skór
wyprawionych
do produkcji obuwia
744[02].O2.02
Zastosowanie materiałów
włókienniczych w procesie
wytwarzania obuwia
744[02].O2.03
744[02].O2.04
Charakteryzowanie tworzyw
Określanie materiałów
skóropodobnych stosowanych
na spody obuwia
w produkcji obuwia
744[02].O2.05
Dobieranie materiałów pomocniczych
do produkcji obuwia
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- stosować podstawowe przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
- stosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej,
- określać rodzaje obuwia ze względu na przeznaczenie, sezonowość oraz wiek
użytkowników,
- charakteryzować typy i kroje cholewek,
- charakteryzować elementy obuwia,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- scharakteryzować włókna naturalne i chemiczne,
- określić rodzaje włókien stosowanych do produkcji przędzy,
- scharakteryzować poszczególne rodzaje przędzy,
- rozróżnić rodzaje splotów tkanin oraz określić gęstość splotu,
- określić typy oraz zastosowanie wyrobów włókienniczych,
- określić zastosowanie materiałów włókienniczych,
- określić wymagania techniczne dla materiałów włókienniczych stosowanych do
produkcji obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1.Charakterystyka podstawowych surowców włókienniczych
4.1.1. Materiał nauczania
Materiały włókiennicze produkowane są z włókien różniących się pochodzeniem,
właściwościami oraz sposobem ich otrzymywania. Według pochodzenia włókna dzielimy na
naturalne i chemiczne. Włókna naturalne są otrzymywane z roślin (bawełna, len) i ze zwierząt
(owce, wielbłądy, króliki).
Włókna chemiczne są otrzymywane drogą przemysłowego przetwarzania różnych
surowców naturalnych (włókna sztuczne) i na drodze syntezy chemicznej (włókna
syntetyczne). Szczegółowy podział surowców włókienniczych jest zilustrowany na rys.1.
Surowce włókiennicze
Naturalne Chemiczne
Roślinne Zwierzęce Sztuczne Syntetyczne
Uwłosienie ssaków Jedwabne
Rys. 1. Klasyfikacja surowców włókienniczych [1, s. 20, 60]
Włókna roślinne
Włókna roślinne dostarczane są w postaci włókien nasiennych lub włókien pochodzących
z łodyg albo łupin owoców. Do najbardziej znanych i najpowszechniej stosowanych włókien
roślinnych należą bawełna, len.
Bawełna
Włókien bawełny dostarcza roślina o nazwie bawełnica. Bawełnica należy do rodziny
roślin ślazowatych. Bawełnica jest rośliną jedno- lub dwuletnią o wysokości od 1do 3m.
Liście ma trój- lub pięciopalczaste, kwiaty osadzone są na długich szypułkach.
Po przekwitnięciu powstaje torebka owocowa wielkości orzecha włoskiego. Wewnątrz
torebki znajdują się nasiona pokryte delikatnymi włosami, tj. włóknami bawełnianymi.
Gdy torebka dojrzeje, pęka, a włókna podobne do pęczków waty wydostają się na zewnątrz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Len
Konopie
Bawełna
Białkowe
Poliestrowe
Celulozowe
Poliamidowe
Poliakrylonitrylowe
Dębowy
Morwowy
Wełna owcza
Wełna z wielbłądów
a) b)
Rys. 2. Bawełnica: a) gałązka kwitnąca, b) pęknięta torebka [4, s. 10]
Zebraną bawełnę poddaje się sortowaniu, suszeniu, odziarnianiu, polegającym
na usunięciu nasion i oczyszczeniu. Po tych operacjach pozostają na nasionach bardzo krótkie
włókienka (tzw. podwłosie) nie nadające się do przędzenia, które po usunięciu nasion bywają
używane do wyrobu pewnych gatunków jedwabiu sztucznego. Z zebranej bawełny otrzymuje
się, po jej odziarnieniu i oczyszczeniu, od 30 do 40% włókna nadającego się do przędzenia.
Włókno bawełny oglądane pod mikroskopem ma kształt spiralnie skręconej wstążki. Wolny
koniec włókna jest zaostrzony i zamknięty, drugi oderwany od ziarna jest otwarty. Przekrój
poprzeczny włókna jest podobny do kształtu fasoli (rys 3).
a) b)
Rys. 3. Włókna bawełny pod mikroskopem: a) kształt podłużny włókna, b)przekroje poprzeczne włókna
[1, s. 26]
W stanie surowym włókno bawełny jest delikatne, cienkie oraz wytrzymałe
na rozciąganie i zginanie. Wytrzymałość bawełny w stanie mokrym jest większa niż w stanie
suchym. Włókna i wyroby bawełniane są miękkie, miłe w dotyku, o puszystej powierzchni.
Charakteryzują się ponadto dobrymi właściwościami higienicznymi, dobrze wchłaniają
wilgoć, nie sprawiając przy tym wrażenia mokrych. Włókna bawełniane przerabia się na
tkaniny odzieżowe, obuwnicze, dzianiny (zwłaszcza bieliz
niane), nici do szycia, tasiemki jak
również materiały techniczne i opatrunkowe, na przykład watę i gazę lekarską. Bawełnę
przerabia się również z dodatkiem włókien chemicznych. Wyroby te noszą nazwę
bawełnopodobnych.
Len
Roślina dostarczająca włókien lnianych nosi nazwę lnu pospolitego. Len włóknisty jest
rośliną jednoroczną, dochodzącą do 1,5 m wysokości, o drobnych liściach i drobnych
kwiatach, przeważnie barwy niebieskiej. W czasie wzrostu łodyga lnu zmienia swoją barwę
od zielonej poprzez żółtozieloną do żółtej lub brunatnej.
W łodydze lnu wyróżnia się trzy warstwy komórek: korę, drewno i rdzeń (rys. 4).
Rys. 4. Wycinek powiększonego przekroju poprzecznego łodygi lnu [1, s. 29]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Warstwa kory składa się z nabłonka, który chroni roślinę przed szkodliwym działaniem
czynników zewnętrznych oraz z komórek wzmacniających łodygę. W warstwie kory
położonej bliżej środka łodygi występuje tkanka łykowa, którą stanowią pęczki komórek
przebiegające wzdłuż całej łodygi. Komórki włókniste i niewłókniste, występujące
w Å‚odydze, sÄ… spojone substancjÄ… kleista, zwanÄ… pektynÄ….
Warstwa drewna w łodydze składa się ze zdrewniałych komórek. Środek łodygi stanowią
komórki, które tworzą rdzeń. W miarę dojrzewania łodygi, komórki tej warstwy wysychają
i na ich miejscu tworzy się wolna przestrzeń wypełniona powietrzem.
Pojedyncze włókno lniane, wydobyte z łodygi, stanowi włókno techniczne. Włókno
techniczne składa się z wielu pęczków krótkich i cienkich włókien elementarnych (rys. 5a).
Włókna elementarne są ze sobą spojone pektyną i stanowią pęczki włókna (rys. 5b). Na ich
powierzchni znajdują się widoczne pod mikroskopem rysy i zgrubienia. Przekrój poprzeczny
pęczka włókien ma kształt zbliżony do wieloboku (rys. 5c).
Rys. 5. Włókna lnu pod mikroskopem [1, s. 31]: a) włókna elementarne, b) pęczek włókien elementarnych,
c) przekrój poprzeczny pęczków włókien elementarnych
Włókna lniane odznaczają się dużą wytrzymałością na rozciąganie, połyskiem oraz
wysoką higroskopijnością, ale małą izolacyjnością cieplną. Są sztywniejsze i twardsze
w dotyku od bawełny. Z lnu wyrabia się tkaniny techniczne, nici, sznurki. W celu
zwiększenia sprężystości tkanin lnianych stosuje się mieszanki z włóknami syntetycznymi.
Włókna zwierzęce
Włókna zwierzęce pochodzą z uwłosienia zwierząt lub z wydzielin gąsienic owadów.
Największe znaczenie spośród włókien pochodzących z uwłosienia zwierząt ma wełna.
Wełna jest włóknem pochodzącym z różnych ras owiec, wielbłądów, królików.
W zależności od sposobu otrzymywania, rozróżnia się wełnę żywą (strzyżoną), martwą
i garbarską. Wełnę żywą otrzymuje się poprzez strzyżenie owiec za pomocą nożyc ręcznych
lub maszynek elektrycznych. Strzyżenia dokonuje się raz w roku, w wyjątkowych
przypadkach dwa razy. Całkowita okrywa włosowa owcy po zestrzyżeniu nie rozpada się,
ponieważ jest sklejona wydzielinami skóry i stanowi zwarte runo owcze (rys. 6).
Rys. 6. Runo owcze [1, s. 41]
U owiec o włosach jednolitych cienkich np. merynosów, runo składa się z wyrównanych
włosów skupionych w formie słupków (rys. 7a). Runo owiec o uwłosieniu mieszanym jest
zbudowane z nierównych licznych kosmyków (rys. 7b).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
a) b)
Rys. 7. Zestrzyżone runo owcze [1, s. 42]: a) słupki wełny, b) kosmyki
Jakość wełny w runie nie jest jednolita. Najlepsza wełna pochodzi z łopatek i boków,
gorsze gatunki uzyskuje się z kończyn i podbrzusza. W związku z tym wełnę sortuje się
w zależności od miejsca, z którego została zestrzyżona. Wełna w runie jest zanieczyszczona
słomą, z
dz
błami roślin, piaskiem oraz zawiera naturalne wydzieliny skóry, tzw. tłuszczopot.
Im cieńsza jest wełna, tym zawiera więcej tłuszczopotu. W celu usunięcia tłuszczopotu
surową wełnę pierze się w ciepłej wodzie z mydłem.
Zanieczyszczenia roślinne wełny usuwa się mechanicznie, przez wytrząsanie.
W przypadku trudnych do usunięcia zanieczyszczeń stosuje się oczyszczanie chemiczne, tzw.
karbonizację. Karbonizacja polega na działaniu na wypraną, mokrą wełnę roztworem
rozcieńczonego kwasu siarkowego, który powoduje osłabienie celulozy. Zanieczyszczenia
roślinne ulegają pokruszeniu i dają się łatwo usunąć. Po karbonizacji wełna musi być
wypłukana.
Włókno wełny zwane włosem jest zbudowane z trzech warstw: naskórka, warstwy
korowej oraz rdzenia, a w przekroju poprzecznym ma kształt zbliżony do koła. Naskórek
składa się z łusek ułożonych dachówkowato na powierzchni włókien. Ilość łusek, ich kształt
i układ zależą od rasy owcy, z której wełna pochodzi. Pod warstwą naskórka występuje
warstwa korowa składająca się z komórek, od których zależy wytrzymałość włókna. Rdzeń
włosa zawiera substancje pigmentowe nadające wełnie naturalne zabarwienie. Rozróżnia się
włosy bezrdzeniowe, włosy przejściowe, które mają rdzeń przerwany albo jego ślady
oraz włosy rdzeniowe, które mają wyraz
ny rdzeń, ciągnący się wzdłuż całego włókna (rys. 8).
Rys. 8. Włosy wełny owczej pod mikroskopem [1, s. 43]: a) włos bezrdzeniowy, b) włos przejściowy, c) włos
rdzeniowy, d) przekroje poprzeczne włosów wełny, 1  widok zewnętrzny włókna, 2  przekrój wzdłużny
włókna
Włosy bezrdzeniowe, zwane puchem, są to przeważnie włókna cienkie, miękkie
i sprężyste. Włókna te są najbardziej wartościowym surowcem. Włosy rdzeniowe są grubsze,
sztywne, mało sprężyste. Włókna wełny nie są proste, lecz wygięte wzdłuż łuków (rys. 9).
Właściwość ta nosi nazwę karbikowatości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 9. Kształt karbików wełny [1, s. 44]
Im włókno jest cieńsze, tym więcej karbików przypada na 1 cm długości. Karbikowatość
włókien wełny przyczynia się do zwiększenia objętości powietrza we włóknie, co sprawia, że
wyroby wełniane charakteryzują się bardzo dobrą izolacyjnością cieplną.
Włókna wełny odznaczają się elastycznością, giętkością i ciągliwością. Cechy te
sprawiają, że materiały wełniane są mało gniotliwe i miękkie. Wyroby z wełny trudno się
zwilżają wodą. Natomiast przesycone gorącą parą wodną stają się podatne na formowanie.
Wełna jest włóknem o dużej higroskopijności i może wchłonąć do 50% pary wodnej nie
sprawiając wrażenia mokrej. Rozpuszcza się dość dobrze w zasadach, natomiast jest odporna
na działanie kwasów. Włókna wełny pod wpływem tarcia, podwyższonej temperatury,
wilgoci oraz środków alkalicznych spilśniają się, tworzą zbitą masę, co jest spowodowane
łuskowatą powierzchnią włókien oraz ich karbikowatością.
Jedwab naturalny jest włóknem pochodzącym z oprzędu gąsienicy motyla nocnego
z rodziny prządek, zwanego jedwabnikiem morwowym. Pod koniec okresu swojego życia,
który trwa 30÷36 dni, gÄ…sienica rozpoczyna snucie oprzÄ™du. Na zewnÄ…trz gÄ…sienica wydziela
jedną nić, która składa się wewnątrz z dwóch włókien elementarnych spojonych ze sobą
substancją kleistą, tzw. serycyną. Po wytworzeniu oprzędu gąsienica przeobraża się
w poczwarkę. Oprzęd z zawartą w nim poczwarką nosi nazwę kokonu. Zebrane kokony
poddaje się zaparzaniu gorącą parą lub gorącym powietrzem, a następnie kokony rozwija się.
Całkowita długość włókna w kokonie wynosi około 3000 m, natomiast długość włókna, która
daje się odwinąć z kokonu wynosi 1000 m. Rozwinięte nitki z kilku kokonów łączy się razem
i nawija na motowidłach w motki. Otrzymany jedwab nosi nazwę jedwabiu surowego, czyli
greży. Na skutek obecności serycyny jedwab surowy jest sztywny i bez połysku. W celu
usunięcia kleistych substancji poddaje się go częściowemu lub całkowitemu odklejeniu przez
gotowanie w roztworze mydła. Po procesie tym jedwab staje się miękki, lśniący i podatny na
barwienie. Przekrój poprzeczny włókna ma kształt zbliżony do trójkąta z zaokrąglonymi
wierzchołkami.
Jedwab naturalny odznacza się dużą higroskopijnością, wysokim połyskiem i dużą
wytrzymałością. Jedwab jest najcieńszym włóknem spośród wszystkich włókien naturalnych.
Jedwab naturalny jest używany do wyrobu tkanin odzieżowych, obuwniczych, i technicznych,
a także nici odzieżowych i chirurgicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Włókna chemiczne
Podstawowa grupę włókien chemicznych stanowią włókna organiczne, które dzieli się na
włókna sztuczne oraz włókna syntetyczne.
Włókna sztuczne są to włókna produkowane z polimerów naturalnych, tzn.
występujących w przyrodzie, np. celulozy, białka.
Do najbardziej rozpowszechnionych włókien sztucznych należą włókna wiskozowe.
Surowcami wyjściowymi do produkcji włókien wiskozowych są: celuloza drzewna, ług
sodowy i dwusiarczek węgla. Arkusze celulozy zanurza się w roztworze ługu sodowego a
następnie działaniu dwusiarczku węgla, w wyniku czego otrzymuje się gęstą, lepką ciecz,
tzw. wiskozę. Wiskozę wprowadza się do maszyn przędzalniczych, gdzie pod zwiększonym
ciśnieniem jest przeciskana przez dysze przędzalnicze, zanurzone w kwaśnej kąpieli. W dnie
dyszy znajdują się otworki o średnicy stanowiącej setne części milimetra i jest ich od 15 do
15000, zależnie od żądanej grubości nitki. Zespół nitek wytryskujący z jednej dyszy zostaje
nawinięty na szpulę czyli cewkę.
Włókna celulozowe są higroskopijne, o dużym połysku, odporne na brudzenie. Są jednak
mało odporne na gniecenie i podwyższone temperatury, a w stanie wilgotnym mają małą
wytrzymałość. Włókna celulozowe używa się do wyrobu tkanin i dzianin wykonywanych
całkowicie z tego tworzywa lub jako domieszki do włókien naturalnych i syntetycznych.
Włókna syntetyczne otrzymuje się z polimerów wytworzonych ze związków
chemicznych pochodzÄ…cych m.in. z ropy naftowej, gazu ziemnego. Do tej grupy zaliczamy
m.in. włókna: poliamidowe, poliestrowe, poliakrylonitrylowe.
Podstawowymi surowcami do produkcji włókien poliamidowych są: ropa naftowa
i smoła pogazowa, otrzymywana przy suchej destylacji węgla. Z surowców tych uzyskuje się
tzw. kaprolaktam, będący produktem wyjściowym do otrzymywania włókien poliamidowych,
który po stopieniu i wymieszaniu z wodą przetwarza się w poliamid, a następnie formuje się
w taśmę i zestala.
Włókna poliamidowe wyróżniają się bardzo wysoką wytrzymałością na rozciąganie
i ścieranie, niewielką higroskopijnością, małą wrażliwością na wodę, temperaturę i związki
chemiczne. Włókna poliamidowe sÄ… niepalne, przy temperaturze 215°C ulegajÄ… zmiÄ™kczaniu,
a przy wyższych temperaturach topią się. Włókna poliamidowe odznaczają się wyjątkową
sprężystością. Stosowane są do produkcji wielu wyrobów, m.in. tkanin obuwniczych i nici.
Nazwy handlowe polskich włókien poliamidowych to: Stilon i Polana.
Surowcami wyjściowymi do produkcji włókien poliestrowych jest kwas tereftalowy
otrzymywany z ropy naftowej oraz glikol etylenowy otrzymywany z etylenu. PierwszÄ…
czynnością jest otrzymywanie na drodze estryfikacji związku wielkocząsteczkowego
poliestru. Płynny polimer po przejściu przez dysze szczelinowe tężeje, tworząc cienką taśmę.
Taśmę tnie się na małe płatki, które są bezpośrednim surowcem do formowania włókien.
Proces snucia i wykończania włókien poliestrowych jest podobny do procesów stosowanych
przy wywarzaniu włókien poliamidowych.
Włókna poliestrowe charakteryzują się:
- wysoką wytrzymałością na rozciąganie,
- wysoką odpornością na tarcie,
- bardzo wysoką sprężystością,
- niską higroskopijnością,
- wysoką zdolnością do stabilizacji termicznej, tj. zachowania trwałych kształtów
nadanych im na gorÄ…co,
- podatnością na elektryzowanie się,
- dużą odpornością na działanie zasad.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Włókna poliestrowe stosuje się samoistnie, jak również w mieszankach z wełną, bawełną,
lnem i sztucznymi włóknami celulozowymi. Włókna poliestrowe są surowcem głównie
w produkcji tkanin odzieżowych, obuwniczych, technicznych, dzianin, a także nici.
Włókna poliestrowe produkowane są w Polsce pod nazwa handlową Elana (włókno cięte)
i Torlen (włókno ciągłe).
Surowcem wyjściowym do produkcji włókien poliakrylonitrylowych jest akrylonitryl.
Ogólna zasada otrzymywania tych włókien jest podobna do produkcji poprzednio
omówionych włókien poliestrowych i poliamidowych. Odznaczają się one dużą odpornością
na działanie czynników atmosferycznych, dużą wytrzymałością na zrywanie i gniecenie.
Są ponadto odporne na działanie kwasów i zasad.
Włókna te mogą być stosowane samodzielnie lub w mieszankach, najczęściej z wełną.
Włókna poliakrylonitrylowe są szeroko stosowane do wytwarzania wyrobów dzianych,
których struktura i przeznaczenie wymagają dużej puszystości, miękkości i izolacyjności
cieplnej, jak: swetry, szale. Stosowane są również do wyrobu sztucznego kożucha.
Metody rozpoznawania włókien
W przemyśle często zachodzi konieczność określenia rodzaju i jakości włókien, z których
jest wyprodukowany wyrób włókienniczy. Rodzaj włókien można rozpoznać:
organoleptycznie, za pomocą przyrządów optycznych oraz w wyniku badań chemicznych.
Metoda organoleptyczna, opierająca się na wrażeniach zmysłowych, jest mało dokładna
i może być stosowana do rozpoznawania włókien naturalnych w postaci jednolitego luz
nego
surowca włókienniczego. Dlatego przy określaniu wielu właściwości charakteryzujących
włókna, przędze i wyroby włókiennicze konieczne jest zastosowanie metody mikroskopowej
i chemicznej.
Metoda mikroskopowa znajduje zastosowanie przy badaniu jakości oraz budowy
włókien, przędzy i wyrobów włókienniczych. W metodzie tej używa się lupy i mikroskopu.
Do badania wyrobów włókienniczych, przy stosunkowo niewielkim powiększeniu, służy
lupa. Kilkakrotne powiększenie, zazwyczaj dwu- i dziesięciokrotne, jakie daje lupa, pozwala
na określenie rodzaju splotu, liczności nitek wątku i osnowy, wykrycie błędów przędzy.
Znaczne powiększenie umożliwiające rozpoznanie włókien, badanie ich struktury, osiąga się
przy zastosowaniu mikroskopu.
W celu przeprowadzenia obserwacji włókien należy z badanej próbki sporządzić
preparat. Pęczki włókien rozdziela się na pojedyncze włókna, które układa się równolegle za
pomocą igły preparacyjnej, na przemytym spirytusem szkiełku przedmiotowym o wymiarach
25x75 mm i grubości 1mm. Następnie pipetą wpuszcza się dwie krople wody destylowanej
lub innego płynu rozjaśniającego, np. gliceryny. Całość przykrywa się szkiełkiem
nakrywkowym o gruboÅ›ci 0,10÷0,20 mm tak, aby miÄ™dzy szkieÅ‚kiem przedmiotowym
i nakrywkowym nie utworzyły się w płynie pęcherzyki powietrza.
Oprócz badania włókien w widoku podłużnym zachodzi również konieczność obserwacji
ich przekrojów poprzecznych, co pozwala na identyfikację włókien oraz dokonywanie
pomiarów pól przekrojów.
Metoda chemiczna służy do rozpoznawania rodzajów włókien, najczęściej przez
spalanie. W próbie spalania bada się sposób spalania, wydzielony zapach oraz pozostałość po
spaleniu. Następnie, na podstawie danych zawartych w tabeli 1, ustala się rodzaj włókna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Tabela 1. Zachowanie się włókien w próbie spalania i topnienia [5, s. 31]
Zachowanie siÄ™
Rodzaj włókna włókna w Pozostałość po spaleniu Zapach
płomieniu
palą się szybko niewielka ilość popiołu o zabarwieniu
bawełna palonego papieru
jasnym płomieniem szarym
palą się szybko niewielka ilość popiołu o zabarwieniu
włókna łykowe palonego papieru
jasnym płomieniem szaroczarnym
palą się szybko niewielka ilość popiołu o zabarwieniu
włókna wiskozowe palonego papieru
jasnym płomieniem białoszarym
smaży się i stapia,
wełna,
a po wyjęciu z czarna, krucha, bezkształtna masa palonego rogu
jedwab naturalny
płomienia gaśnie
włókna palą się i topnieją, ciemnobrązowa lub czarna kulka
poliamidowe a po wyjęciu z plastyczna w czasie stygnięcia i brak
i poliestrowe płomienia gasną twarda na zimno
palÄ… siÄ™ i topniejÄ…,
włókna a po wyjęciu z zwęglona , twarda, ciemna i krucha
brak
poliakrylonitrylowe płomienia palą się kulka
nadal
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak klasyfikujemy surowce włókiennicze?
2. Jak klasyfikujemy włókna naturalne i chemiczne?
3. Jakie właściwości i zastosowanie mają włókna pochodzenia naturalnego: bawełna, len,
wełna, jedwab?
4. Jak produkuje się włókna wiskozowe, poliamidowe, poliestrowe, poliakrylonitrylowe?
5. Jakie właściwości i zastosowanie mają włókna wiskozowe, poliestrowe, poliamidowe,
poliakrylonitrylowe?
6. W jaki sposób można zidentyfikować włókna naturalne i chemiczne?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obejrzyj włókna wełny, bawełny i poliestrowe pod mikroskopem i opisz ich widok
podłużny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko zgodnie z wymaganiami ergonomii i bezpieczeństwa pracy,
2) zapoznać się z obsługą mikroskopu,
3) pobrać z pęczków włókien wełny, bawełny i poliestrowych, za pomocą pincety
pojedyncze włókna,
4) umieścić pojedyncze włókna na szkiełkach przedmiotowych i przykryć je szkiełkiem
nakrywkowym,
5) umieścić kolejno przygotowane preparaty na stoliku mikroskopu i przeprowadzić
obserwacje przy różnych powiększeniach,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
6) narysować na podstawie przeprowadzonej obserwacji obrazy oglądanych podłużnych
widoków włókien i porównać je ze zdjęciami zamieszczanymi w poradniku dla ucznia
i na planszach lub foliogramach ,
7) opisać w zeszycie charakterystyczne cechy budowy poszczególnych włókien,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 pęczki włókien wełny, bawełny, poliestrowych,
 mikroskop z oprzyrzÄ…dowaniem,
 pinceta,
 plansze lub foliogramy z widokami podłużnymi włókien wełny, bawełny, poliestrowych,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika,
 rzutnik do folii.
Ćwiczenie 2
Porównaj właściwości włókien wełny i włókien poliestrowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wypełnić tabelę wg wzoru, używając określeń: duża, mała,
Właściwość Rodzaj włókna
wełna poliestrowe
Wytrzymałość na rozciąganie
Sprężystość
Podatność na spilśnianie
Podatność na elektryzowanie
Higroskopijność
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
próbę spalania włókien naturalnych, sztucznych, syntetycznych i zapisz
swoje spostrzeżenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko zgodnie z wymaganiami przepisów bhp i ergonomii pracy,
2) wybrać próbki tkanin wykonane z włókien naturalnych, sztucznych i syntetycznych,
3) wypruć nitki z tkanin i rozdzielić je na pęczki włókien,
4) umieścić przy zachowaniu szczególnej ostrożności pęczek badanych włókien w płomieniu
świecy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5) zaobserwować proces spalania: szybkość spalania i zachowanie po wyjęciu z płomienia,
zapach po zdmuchnięciu płomienia, pozostałości po spaleniu,
6) zapisać wyniki obserwacji w zeszycie ćwiczeń,
7) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
katalog próbek tkanin z włókien naturalnych, sztucznych i syntetycznych,
palnik lub świeca,
nożyce,
pinceta,
zeszyt ćwiczeń,
przybory do pisania,
poradnik dla ucznia,
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dokonać podziału włókien?
ðð ðð
2) sklasyfikować włókna naturalne i chemiczne?
ðð ðð
3) określić zastosowanie włókien: bawełny, lnu, konopi, wełny,
jedwabiu naturalnego? ðð ðð
4) omówić sposoby produkcji włókien: wiskozowych, poliamidowych,
poliestrowych, poliakrylonitrylowych? ðð ðð
5) omówić właściwości włókien: wiskozowych, poliamidowych,
poliestrowych, poliakrylonitrylowych ? ðð ðð
6) rozróżnić włókna naturalne i chemiczne?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Charakterystyka materiałów włókienniczych
4.2.1. Materiał nauczania
Surowce włókiennicze w stanie surowym nie nadają się do bezpośredniej produkcji,
muszą przejść wiele skomplikowanych operacji i procesów wymagających różnej obróbki
technologicznej oraz odpowiednich maszyn, aby uzyskać wyrób włókienniczy. Większość
materiałów włókienniczych wykonana jest z nitek, które dzieli się na przędzę i nitki z włókien
ciągłych.
Przędza
Przędza jest to nitka składająca się z odrębnych włókien łączonych ze sobą przez
skręcenie. Przędza jest półproduktem do wyrobu tkanin i nici. Przędzę uzyskuje się w wyniku
przędzenia. Zasadę przędzenia włókien przedstawiono na rysunku 10.
Rys. 10. Zasada przędzenia włókien odcinkowych [2, s. 162]
Zbitą masę włókien rozluz
nia siÄ™ na maszynach rozluz
niajÄ…cych, usuwa z nich
zanieczyszczenia mechaniczne, a następnie sporządza odpowiednie mieszanki. Rozluz
nione
i wymieszane włókna poddaje się zgrzebleniu na maszynach zwanych zgrzeblarkami,
w których elementami pracującymi są walce o powierzchni pokrytej igłami, obracające się
z różną prędkością. W procesie zgrzeblenia, włókna ulegają dokładnemu rozluz
nieniu
i układają się tworząc cienką warstwę, tzw. runo, z którego jednocześnie zostaje uformowana
taśma. W celu wyrównania grubości, taśmy łączy się po kilka razem, a następnie rozciąga na
maszynach zwanych rozciągarkami. Wyrównaną i pocienioną taśmę poddaje się skręceniu,
w wyniku czego, otrzymuje się niedoprzęd.
Właściwe przędzenie następuje przez rozciąganie i skręcanie niedoprzędu na maszynach
zwanych przędzarkami. Pod wpływem skręcania następuje wzajemne dociskanie włókien,
włókna sczepiają się tworząc przędzę.
W zależności od długości przerabianego włókna rozróżnia się systemy przędzenia
zgrzebnego i czesankowego. Krótsze włókna bawełny i wełny przerabia się systemem
zgrzebnym. Dłuższe włókna wełny i bawełny oraz mieszanki tych włókien z włóknami
chemicznymi przędzie się systemem czesankowym. Przędza zgrzebna jest bardziej puszysta,
słabiej skręcona, bardziej miękka i mniej wytrzymała na rozciąganie niż przędza czesankowa.
Otrzymuje się z niej tkaniny grubsze i bardziej puszyste. Z przędzy czesankowej wyrabia się
tkaniny cienkie o gładkiej powierzchni np. wysokogatunkowe tkaniny wełniane.
Nitki z włókien ciągłych
Nitki z włókien ciągłych modyfikuje się w procesie zwanym teksturowaniem.
Pod wpływem odpowiedniej temperatury oraz siły skręcającej i rozciągającej, gładka,
podobna do wiązki drucików nitka z włókien ciągłych zmienia strukturę i układ włókien,
dzięki czemu uzyskuje nowe właściwości. W procesie tym wiązka uzyskuje jakby
karbikowatość, skędzierzawienie, a przy tym dużą puszystość, elastyczność, miękkość
i przyjemny dotyk, co umożliwia znacznie większe jej wykorzystanie do produkcji dzianin
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
i tkanin niż przed teksturowaniem. Teksturowaniu są poddawane głównie nitki z włókien
ciągłych poliamidowych i poliestrowych.
Sposoby skręcania nitek
Nitkom nadaje się skręt w ostatnim etapie wytwarzania, w celu nadania trwałej struktury
oraz zapewnienia wymaganych właściwości. Jeżeli kierunek skrętu jest zgodny z kierunkiem
środkowej części litery S (tzw. kierunek lewy), wówczas skręt oznacza się literą S. Natomiast,
jeżeli kierunek skrętu jest zgodny z kierunkiem środkowej części litery Z (kierunek prawy), to
skręt oznacza się literą Z (rys. 11). Skręt nitek decyduje o ich wyglądzie, wydłużeniu,
wytrzymałości, a także zastosowaniu.
Rys. 11. Skręty w nitce: prawy Z, lewy S [4, s. 53]
Nitka z włókien bez skrętu lub ze skrętem, który można zlikwidować przez odkręcenie
jednym ruchem ręki, nosi nazwę nitki pojedynczej. Nitka łączona utworzona jest z dwu lub
więcej nitek składowych nie złączonych ze sobą przez skręcanie, np. nitka łączona podwójnie,
potrójnie.
Oprócz nitek pojedynczych i łączonych wyrabia się nitki wielokrotne. Powstają one przez
skręcenie dwóch lub więcej nitek pojedynczych (rys. 12, 13).
Rys. 12. Nitka dwukrotna [4, s. 53] Rys. 13. Nitka trzykrotna [4, s. 53]
Jeżeli nitkę wielokrotną skręci się ze sobą powtórnie lub z nitką pojedynczą to uzyskuje
się nitkę skręconą wielostopniowo (rys. 14).
Rys. 14. Nitka skręcana dwustopniowo czterokrotna [4, s. 53]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Przędza rdzeniowa składa się z rdzenia i oplotu (rys. 15). Oplot składa się z innego
włókna niż rdzeń. Postać nitki rdzeniowej mają często nici do szycia. Rdzeń z jedwabiu
syntetycznego gwarantuje wytrzymałość, a oprzęd, np. bawełniany, nie dopuszcza do
rozgrzania igły w czasie szycia na szybkoobrotowych maszynach do szycia.
Rys. 15. Nitka rdzeniowa [4, s. 53]
Materiały włókiennicze
Materiały włókiennicze są wyrobami, które powstają najczęściej z nitek w wyniku
różnorodnych procesów produkcyjnych. W przeważającej ilości są to wyroby płaskie, których
grubość jest bardzo mała w stosunku do długości i szerokości. Zależnie od systemu splatania
nitek rozróżnia się następujące rodzaje tych wyrobów (rys. 16):
 tkaniny, które powstają z dwóch układów nitek, przeplatających się pod kątem prostym,
 dzianiny, w których nitki tworzą oczka wzajemnie się przeplatające,
 wyroby plecione, w których nitki przeplatają się między sobą nie tworząc
wyodrębniających się układów,
 przędziny, które powstają przez odpowiednie przeszycie nitek lub przez wszycie nitek
w tkaninÄ™.
a) b) c) d)
Rys. 16. Wyroby z nitek [1, s. 113]: a) tkanina, b) dzianina, c) plecionka d) przędzina
Obok materiałów z nitek w obuwnictwie stosowane są materiały wytwarzane
bezpośrednio z włókien. Ze względu na rodzaj połączeń włókien wyróżnia się dwie grupy
materiałów: filce i włókniny.
Filce są to wyroby włókiennicze otrzymywane przez spilśnianie włókien wełny oraz ich
mieszanek z innymi włóknami.
Włókniny to wyroby włókiennicze otrzymywane z odpowiednio uformowanej luz
nej
masy różnych włókien połączonych przeszywaniem, igłowaniem lub sklejaniem.
W obuwnictwie stosowane są również inne materiały włókiennicze, np.: materiały
powlekane, laminaty, sztuczny kożuch.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Tkaniny
Tkaniną jest nazywany płaski wyrób utworzony z dwóch układów nitek osnowy i wątku.
Osnowa przebiega wzdłuż tkaniny, a wątek prostopadle do niej. Obrzeża tkaniny nazywają się
krajkami.
Rys. 17. Ogólny schemat tkaniny [6, s. 85]
Osnowa i wątek przeplatają się ze sobą według określonego porządku, który nazywamy
splotem. Najmniejszą liczbę nitek wątku i osnowy, po której porządek przeplatania obu
układów nitek w tkaninie powtarza się, nazywamy raportem splotu. Każda nitka osnowy
tworząc splot przechodzi na przemian nad i pod określoną liczbą nitek wątku. Jeżeli nitka
osnowy przechodzi górą, to odcinek ten tworzy pokrycie osnowowe. Jeżeli natomiast
na pewnym odcinku wÄ…tek pokrywa osnowÄ™, to odcinek ten tworzy pokrycie wÄ…tkowe.
a) b)
Rys. 18. Pokrycia [6, s. 94]: a) osnowowe, b) wÄ…tkowe
Sploty tkanin dzieli się na następujące grupy:
- sploty zasadnicze: płócienny, skośny , atłasowy.
- sploty pochodne: od splotów zasadniczych i kombinowane.
Sploty zasadnicze
Splot płócienny
W splocie tym nitka wÄ…tku przebiega kolejno pod jednÄ… i nad jednÄ…
nitką osnowy (rys. 19). Splot płócienny nadaje tkaninie gładką
powierzchnię i pewną sztywność. Wygląd lewej i prawej strony
tkaniny jest jednakowy. Tkaniny o tym splocie są przeważnie gęste
i wytrzymałe w kierunku wątku i osnowy.
Rys. 19. Splot płócienny
[1, s. 120]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Splot skośny (rządkowy)
Na powierzchni tkanin o splotach skośnych powstają skośne rządki
(rys. 20). Nachylenie ich zależy od gęstości nitek wątku i osnowy.
Do oznaczania kierunku rządków przyjmuje się litery S i Z. Tkaniny
o splocie skośnym są bardziej miękkie i porowate niż tkaniny
o splocie płóciennym wykonane z tych samych nitek.
Rys. 20. Splot skośny
[1, s. 120]
Splot atłasowy
W splotach atłasowych, podobnie jak w skośnych, wątek przebiega
nad lub pod większą liczbą nitek osnowy (rys. 21). Punkty przeplotu
nitek nie tworzą ciągłych skośnych linii, lecz są rozproszone
w określonym porządku i wobec tego mało widoczne, przez co
powierzchnia tkaniny jest gładka i zależnie od połysku nitek mniej
lub bardziej lśniąca.
Rys. 21. Splot atłasowy
[1, s. 121]
Rodzaj zastosowanego splotu wpływa na:
- wytrzymałość na rozciąganie  im więcej w splocie punktów przewiązań osnowy
z wątkiem, tym tkanina wykazuje większą wytrzymałość na rozciąganie,
- odporność na ścieranie  im mniej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje się
bardziej odporna na ścieranie,
- podatność do układania się  im więcej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje
się sztywniejsza i mniej podatna na układanie się,
- gładkość powierzchni  im dłuższe pozostają w splocie odcinki nitek nie przewiązanych,
tym powierzchnia tkaniny jest gładsza i z większym połyskiem,
- izolacyjność cieplna  zastosowanie splotów złożonych ( np. o dwóch warstwach wątku)
można zwiększyć nie tylko wytrzymałość na rozciąganie ale i izolacyjność cieplną.
Dzianiny
Dzianiny wytwarzane sÄ… w procesie mechanicznym, zwanym dzianiem. Podstawowym
elementem budowy dzianiny są oczka, których kształt i ułożenie zilustrowano na rys. 22 i 23.
Rys. 22. Pętla oczka [7, s. 13] Rys. 23. Układ oczek w rządku i kolumience [7, s. 13]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych jedno nad drugim jest nazywany
kolumienką. Natomiast układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych obok siebie nazywa
się rządkiem. Oczka niezależnie od ich budowy i układu mają stronę prawą i lewą. Prawą
stroną oczka jest ta, na której są widoczne odcinki łączące wierzchołek i podstawę oczka.
Lewą stroną oczka jest ta, na której jest widoczny wierzchołek i łączniki oczka.
Podstawowymi cechami charakteryzującymi dzianinę jest liczba rządków i kolumienek
oraz grubość. Im więcej rządków i kolumienek oczek przypada na odcinek określonej
długości, tym dzianina jest bardziej ścisła. Grubość dzianiny zależy od grubości użytej nitki
i rodzaju splotu.
Surowcami dla przemysłu dziewiarskiego są nitki z włókien naturalnych, sztucznych
i syntetycznych. Dzianiny produkuje się na specjalnych maszynach dziewiarskich lub ręcznie
szydełkiem lub na drutach.
Dzianina odznacza się dużą rozciągliwością i elastycznością, w związku z czym, do jej
konfekcjonowania muszą być stosowane takie maszyny, których ściegi charakteryzują się
również odpowiednią elastycznością.
Włókniny
Włókniny to wyroby włókiennicze utworzone z masy luz
nych, odpowiednio
uformowanych włókien, poddanych następnie wiązaniu.
Produkcja włóknin przebiega w następujących etapach:
 przygotowanie mieszanki włókien,
 zgrzeblenie czyli tworzenie jednolitej warstwy włókien, tzw. runa,
 łączenie włókien,
 wykończanie.
A
ączenie włókien może się odbywać następującymi metodami:
 przeszywanie, które odbywa się na maszynach (Maliwatt lub Arachne) zaopatrzonych
w zestaw igieł zasilanych nićmi,
 igłowanie, które odbywa się przy użyciu specjalnych igieł z nacięciami, które
przekłuwając runo powodują przeciąganie pojedynczych włókien, które stają się
dla włókniny elementem wiążącym,
 klejenie.
Wykończanie włóknin w zależności od potrzeb prowadzi się poprzez barwienie,
drukowanie, nanoszenie apretur, wytłaczanie powierzchni.
Surowcami do produkcji włóknin są włókna: bawełniane, wiskozowe,
poliakrylonitrylowe, poliestrowe.
Włókniny przeszywane i igłowane są stosowane w przemyśle skórzanym do różnych
wyrobów oraz jako podłoże do produkcji tworzyw skóropodobnych.
Materiały powlekane
Materiały powlekane są to wyroby o warstwowej budowie, składające się z podłoża
włókienniczego i warstwy powlekającej. Dzięki zastosowaniu różnorodnych substancji
na powleczenia oraz różnych materiałów na podłoża uzyskuje się wyroby o dużej
wytrzymałości, sprężystości i elastyczności, łatwe w konserwacji, przypominające wyglądem
folię lub skóry o różnej grubości i fakturze powierzchni.
Na podłoża materiałów powlekanych stosuje się tkaniny, dzianiny lub włókniny
z włókien naturalnych, włókien sztucznych oraz syntetycznych. Wytwarzanie materiałów
powlekanych odbywa się na urządzeniach zwanych powlekarkami. Powleka się zależnie od
rodzaju materiału i przeznaczenia, od dwóch do czterech razy warstwą tworzywa sztucznego
sporzÄ…dzonÄ… w postaci pasty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Laminaty
Laminaty to wyroby włókiennicze powstające przez trwałe połączenie płaskiego wyrobu
włókienniczego z innym materiałem, którym może być pianka z tworzywa syntetycznego np.
poliuretanowa.
Materiały laminowane pianką poliuretanową wytwarza się przez:
 laminowanie termiczno  płomieniowe: tkanina i pianka po odwinięciu są kierowane
między wałki kalandrujące. Przesuwająca się obok palnika pianka zostaje
powierzchniowo nadtopiona, tworząc warstwę sklejającą, która pod dociskiem wałków
kalandra łączy tkaninę z pianką. Po przejściu nad urządzeniem chłodzącym, gotowy
laminat zostaje nawinięty na urządzenie odbierające.
 klejenie  może odbywać się na mokro i na sucho. Sposób mokry oparty jest na łączeniu
tkaniny z pianką bezpośrednio po naniesieniu warstewki kleju, bez jego podsuszania
Suszenie odbywa się dopiero po złączeniu tkaniny z pianką na bębnie suszącym. Klejenie
suche polega na naniesieniu kleju na tkaninę i ostrożnym podsuszeniu go w celu
odparowania rozpuszczalnika. W takim  suchym" stanie następuje połączenie tkaniny
z pianką pod lekkim dociskiem wałków kalandrujących. Wyroby trójwarstwowe
otrzymuje się w metodzie klejenia przez powtórne laminowanie sklejonej z materiałem
pianki.
 pikowanie (przeszywanie).
Laminaty są materiałami lekkimi, o dobrej odprężności, ciepłymi, o stabilnych wymiarach,
łatwymi w konserwacji. W obuwnictwie materiały tego typu stosuje się najczęściej na
podszewki obuwia zimowego lub całorocznego.
Sztuczny kożuch
Sztuczny kożuch to wyrób włókienniczy futropodobny, który swoim wyglądem
zewnętrznym imituje kożuch naturalny.
W zależności od sposobu produkcji rozróżnia się kożuchy sztuczne: tkane, dziane i klejone.
Najszersze zastosowanie ma metoda dziania, gdyż pozwala na wykorzystanie mieszanek
różnych włókien, co daje możliwość uzyskiwania różnych imitacji przypominających kożuch
naturalny.
Surowcami do wytwarzania sztucznego kożucha są włókna wełniane, wiskozowe,
poliakrylonitrylowe, poliamidowe. Dodatek włókien syntetycznych zapobiega m.in.
spilśnianiu się wełny i splątaniu runa.
Sztuczny kożuch powinien:
 mieć trwale zamocowane runo, włókna okrywy nie powinny wypadać; w tym celu lewą
stronÄ™ wyrobu pokrywa siÄ™ klejem lateksowym,
 mieć runo odporne na ścieranie,
 być barwione barwnikami o dużej odporności na światło, wodę i tarcie.
Parametry określające strukturę tkanin i dzianin
Rodzaj, wymiary i sposób przeplecenia przędzy osnowowej i wątkowej decydują
o strukturze tkaniny. Analogicznie, rodzaj użytej przędzy, jej formowanie i łączenie w oczka
decydują o strukturze dzianiny. Struktura zaś decyduje o wyglądzie zewnętrznym
i właściwościach wyrobu. W celu określenia struktury tkaniny lub dzianiny należy określić
następujące wskaz
niki:
- szerokość wyrobu,
- liczność nitek osnowy i wątku w tkaninie lub ścisłość w dzianinie,
- splot,
- wrobienie nitek w tkaninie,
- masÄ™ liniowÄ… i powierzchniowÄ…,
- grubość.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Szerokość tkaniny jest to odległość mierzona wzdłuż nitki wątku między skrajnymi
nitkami osnowy w krajkach, wyrażona w centymetrach. Jest więc to szerokość
uwzględniająca krajki. Szerokość tkaniny ma duże znaczenie, gdyż od niej zależy
ekonomiczność wykroju danego modelu. Szerokość tkanin jest znormalizowana. Najczęściej
dla tkanin pojedynczych wynosi 700÷900 mm, a dla podwójnych 1400÷1600 mm.
Liczność nitek osnowy ( go ) i wątku ( gw ) na 1 dm, w zależności od budowy tkaniny,
wyznacza się kilkoma metodami, np. metodą bezpośredniego liczenia nitek, liczenia nitek
przy zastosowaniu optycznych urządzeń powiększających np. lupy lub liczenia nitek
wyciągniętych z odpowiednio przygotowanej próbki. Ta ostatnia metoda jest najdokładniejsza
i najbardziej uniwersalna. Może ona być stosowana do wszystkich wyrobów tkanych,
w których jest możliwe wyciąganie nitek.
Liczność nitek osnowy lub wątku ( go , gw ) można wyznaczyć w próbce tkaniny
o dowolnych wymiarach na podstawie wzorów:
no
go = Å"100 [nitek/100 mm]
l
nw
gw = Å"100 [nitek/100 mm]
l
w których: no  liczba nitek osnowy w próbce tkaniny,
nw  liczba nitek wątku w próbce tkaniny,
l  długość próbki tkaniny przy pomiarze w mm.
Wrobieniem nitki nazywamy procentowy stosunek różnicy długości nitki między jej
długością po rozprostowaniu, a długością w tkaninie do długości nitki w tkaninie:
Masa liniowa tkaniny lub dzianiny jest to wynik ważenia 1 m, wyrażony w gramach na
metr (g/m). Masa liniowa tkaniny lub dzianiny może być użyta jako wskaz
nik porównywania
tkanin lub dzianin tylko o jednakowej szerokości.
Masa powierzchniowa jest to wynik ważenia 1m2 tkaniny lub dzianiny, wyrażony
w gramach na 1 metr kwadratowy (g/m2). Masa powierzchniowa jest bardzo istotnym
wskaz
nikiem przydatności użytkowej zarówno przy typowaniu tkanin lub dzianin
na poszczególne wyroby, jak i przy porównywaniu tkanin lub dzianin, szczególnie o różnych
szerokościach. Tkaniny stosowane na wierzchy obuwia mają masę powierzchniową
200÷600g/m2, podszewkowe zaÅ› 8÷110 g/m2.
Grubość wyrobu włókienniczego jest to odległość mierzona między zewnętrznymi
powierzchniami, wyrażona w milimetrach. Grubość materiału włókienniczego wpływa na
przewiewność, izolacyjność cieplną, sztywność.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Według jakich zasad klasyfikuje się surowce włókiennicze?
2. W jaki sposób wytwarza się przędzę?
3. Jak zbudowana jest tkanina, dzianina, włóknina?
4. Co nazywamy splotem tkackim?
5. Jakie sÄ… zasadnicze sploty tkackie?
6. Jak rodzaj splotu wpływa na właściwości tkaniny?
7. W jaki sposób wytwarza się dzianiny,
8. W jaki sposób wytwarza się laminaty?
9. Jak wytwarzany jest sztuczny kożuch?
10. Jakie parametry określają strukturę tkaniny?
11. Jak określa się gęstość liniową osnowy i wątku?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj budowę tkaniny i dzianiny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć otrzymane próbki tkaniny, dzianiny, wykorzystując lupę,
2) wypruć nitki z każdego materiału i zaobserwować sposób przeplatania nitek,
3) nazwać poszczególne materiały,
4) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki ocenianych materiałów, a następnie opisać i porównać
ich budowÄ™,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki tkaniny, dzianiny,
 lupa,
 igła preparacyjna,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika,
 foliogram,
 plansze lub folie na rzutnik.
Ćwiczenie 2
Wykonaj wzory splotu płóciennego i skośnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp,
2) wyciąć z kartonu 2 kwadraty o wymiarach13,5 x 13,5 cm,
3) narysować na kartonach linie pionowe co 1 cm, według rysunku,
Rys. do ćwiczenia 2
4) poprzecinać karton wzdłuż narysowanych linii i ponumerować otrzymane paski,
5) wyciąć 20 pasków o szerokości 1 cm i długości 13 cm, z kolorowego papieru,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
6) wykonać na jednym kartonie wzór splotu płóciennego, przyjmując paski kartonu
za osnowÄ™, a paski kolorowego papieru za wÄ…tek,
7) wykonać na drugim kartonie wzór splotu skośnego, przyjmując paski kartonu za osnowę,
a paski kolorowego papieru za wÄ…tek,
8) wkleić wykonane wzory splotów do zeszytu ćwiczeń i opisać je,
9) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wzory splotów tkackich zasadniczych,
- karton techniczny formatu A4,
- papier kolorowy formatu A4,
- linijka,
- flamastry,
- nożyk do przecinania papieru,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika,
- rzutnik do folii.
Ćwiczenie 3
Rozróżnij sztuczny kożuch wykonany na krosnach i na maszynach dziewiarskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć dokładnie w katalogach próbki sztucznych kożuchów,
2) wybrać z kolekcji sztucznych kożuchów próbki wykonane na krosnach i na maszynach
dziewiarskich,
3) wyjaśnić, czym kierowałeś się dokonując wyboru poszczególnych rodzajów próbek,
4) wkleić próbki wybranych materiałów do zeszytu ćwiczeń, opisać je,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 katalogi sztucznych kożuchów,
 kolekcja sztucznych kożuchów,
 lupa,
 przybory do pisania,
 zeszyt ćwiczeń,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Wyznacz liczność nitek osnowy i wątku w próbce tkaniny o splocie płóciennym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyznaczyć prawą i lewą stronę tkaniny,
2) oznaczyć na próbce strzałką kierunek osnowy,
3) policzyć nitki osnowy i wątku na długości 10 mm, wykorzystując lupę tkacką,
4) wykonać pomiar w trzech miejscach,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
5) wyznaczyć liczność nitek osnowy( go ) i wątku ( gw ), na podstawie wzorów:
no nw
go = Å"100 [nitek/100 mm], gw = Å"100 [nitek/100 mm]
l l
w którym: no  liczba nitek osnowy w próbce tkaniny,
nw  liczba nitek wątku w próbce tkaniny,
l  długość próbki tkaniny przy pomiarze w mm.
6) obliczyć średnią arytmetyczną z 3 wyznaczonych wg punktu 5 liczności nitek dla wątku
i osnowy,
7) porównać liczność nitek osnowy i wątku,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbka tkaniny o splocie płóciennym,
- lupa tkacka,
- igła preparacyjna,
- flamastry,
- zeszyt ćwiczeń,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
4.2.3. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić budowę tkaniny, dzianiny, wyrobu plecionego?
ðð ðð
2) scharakteryzować zasadnicze sploty tkackie?
ðð ðð
3) określić wpływ rodzaju splotu na właściwości tkaniny?
ðð ðð
4) wyjaśnić sposób wytwarzania dzianin?
ðð ðð
5) scharakteryzować włókniny?
ðð ðð
6) scharakteryzować laminaty?
ðð ðð
7) zdefiniować materiał powlekany?
ðð ðð
8) zdefiniować sztuczny kożuch?
ðð ðð
9) określić parametry charakteryzujące strukturę tkanin i dzianin?
ðð ðð
10) oznaczyć liczność nitek osnowy i wątku?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3. Materiały włókiennicze stosowane w obuwnictwie
4.3.1. Materiał nauczania
Materiały włókiennicze stosowane w obuwnictwie można podzielić na:
- podstawowe, stosowane na wierzchy obuwia i elementy wewnętrzne,
- pomocnicze  taśmy, sznury, elementy ozdobne.
Klasyfikację włókienniczych materiałów obuwniczych przedstawiono na rys. 24.
Włókiennicze materiały obuwnicze
Podstawowe
Pomocnicze
Na wierzchy Na elementy Sznury
Taśmy Metki Elementy
obuwia wewnętrzne
ozdobne
obuwia
Rys. 24. Klasyfikacja włókienniczych materiałów obuwniczych [2, s. 179]
Materiały włókiennicze podstawowe
Materiały włókiennicze podstawowe stosowane są na wierzchy obuwia i elementy
wewnętrzne: podszewki i międzypodszewki.
Tkaniny na wierzchy obuwia stosuje się najczęściej do produkcji obuwia domowego,
zimowego oraz niektórych rodzajów obuwia sezonowego i luksusowego. Na wierzchy
obuwia najbardziej odpowiednie ze względu na funkcjonalność są tkaniny bawełniane
(niekiedy lniane). Często przeznacza się do tych celów tkaniny zdwojone przez sklejenie
z tkaniną podszewkową, aby uzyskać wymaganą grubość i ścisłość. Oprócz tkanin
bawełnianych stosuje się tkaniny wełniane, a niekiedy z jedwabiu i włókien syntetycznych
lub mieszanek włókien naturalnych i chemicznych. Na wierzchy obuwia ocieplanego stosuje
się tkaniny wełniane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Plecione: sznurówki, inne
Galonowe
Tkaniny
Tkaniny
Nietkane: włókniny, filce, przędziny
Tkane
Elastyczne: samosczepne
Dzianiny
Nietkane: włókniny, filce
Do podstawowych wymagań stawianych tkaninom na wierzchy obuwia należą:
- odpowiednia wytrzymałość na rozerwanie, zapewniająca prawidłowe i gładkie zaciąganie
cholewki na kopyto,
- zdolność do uzyskania i zachowania trwałego kształtu,
- trwałość brzegów przy zawijaniu, aby się nie strzępiły, a utworzony ścieg był ścisły
i dobrze ściągnięty,
- wysoka odporność wybarwień na: działanie wody, rozpuszczalników organicznych,
tarcie suche i mokre.
Przy doborze tkanin na wierzchy obuwia należy zwracać uwagę, aby wzór tkaniny był
jednakowy w półparach obuwia i nie powinien zmieniać się przy zaciąganiu cholewki na
kopyto. Odpowiednio dobrana faktura wzoru tkackiego pozwala na uzyskanie obuwia
o przyjemnym wyglÄ…dzie, wygodnego w noszeniu, a przede wszystkim taniego.
Tkaniny bawełniane zajmują czołowe miejsce w produkcji różnych asortymentów
obuwia ze względu na właściwości wytrzymałościowe i układalność na kopycie.
Tkaniny bawełniane stosowane w przemyśle obuwniczym występują w handlu pod różnymi
nazwami firmowymi:
- kirza- wytwarzana z przędzy bawełnianej, o splocie płóciennym, wielowarstwowa
impregnowana, stosowana do produkcji obuwia domowego, sportowego,
- segel-tkanina o splocie płóciennym, stosowana na wierzchy, a także na podszewki,
- dewetyna - tkanina o splocie atłasowym, wytwarzana z przędzy bawełnianej,
wiskozowej, w której strona prawa jest drapana i strzyżona. Przypomina ona skórę
welurowÄ….
Tkaniny wełniane wykorzystuje się przede wszystkim do wyrobu obuwia zimowego
i domowego. Są to najczęściej tkaniny:
- sukno - tkanina jednowarstwowa zgrzebna, o niewidocznym splocie płóciennym, z nitek
luz
no skręconych, na obydwu stronach folowana, drapana, czasem strzyżona,
- kort - gruba i ciężka tkanina o powierzchni włoskowatej. Korty mogą być wełniane,
z dodatkiem przędzy bawełny lub wiskozowych włókien ciętych.
- szewiot - lekka tkanina o splocie płóciennym, o osnowie z bawełny z dodatkiem przędzy
wiskozowej ciętej i o wątku z wełny, stosowana na cholewki obuwia domowego,
- multon - tkanina o splocie płóciennym z przędzy bawełnianej i odpadowej przędzy
wełnianej, stosowana na cholewki obuwia domowego.
Do wyrobu obuwia wieczorowego i domowego stosuje się także tkaniny jedwabne:
- brokat  ciężka tkanina o splocie atłasowym, w której osnową jest włókno jedwabiu
naturalnego lub syntetycznego, wątkiem zaś włókno metalowe srebrne lub złocone,
- atłas  tkanina o splocie atłasowym, osnową jest przędza jedwabna, wątkiem zaś
bawełna.
Na wierzchy obuwia stosuje się także tkaniny podklejane tkaninami podszewkowymi,
miedzypodszewkowymi, ocieplajÄ…cymi lub piankÄ… PU.
Na podszewki obuwia stosuje się przeważnie tkaniny bawełniane, najczęściej
w kolorach pastelowych. Na podszewki obuwia ocieplanego stosuje się tkaniny bawełniane
z runem, wełniane i półwełniane zgrzebne, bawełniane z dodatkiem włókien syntetycznych
oraz sztuczny kożuch. Tkaniny podszewkowe powinny wykazywać dostateczną miękkość
i elastyczność, dużą wytrzymałość na rozciąganie, a ciągliwość ich powinna być zbliżona do
materiału wierzchniego. Tkaniny podszewkowe powinny łatwo wchłaniać pot i nie zmieniać
zabarwienia przy suchym i mokrym tarciu oraz nie mogą zawierać składników
podrażniających skórę. Powinny wykazywać mniejszą lub większą ciepłochronność
w zależności od przeznaczenia obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Na podszewki do obuwia całorocznego wykorzystuje się tkaniny bawełniane:
- drelichy, tkaniny bawełniane o splocie skośnym,
- keper, tkanina bawełniana o splocie skośnym, odpowiednio impregnowana,
- ryps, diagonal, satynÄ™.
Na podszewki obuwia ocieplanego stosuje się najczęściej:
- baję - tkaninę bawełnianą połączoną z włóknem poliamidowym, wykazuje dużą
ciepłochronność,
- flanelę - tkaninę bawełnianą, lżejszą od bai, miękką, puszysta, dwustronnie drapaną,
- sztuczny kożuch na osnowie tkaninowej i dzianej.
Jako materiał podszewkowy stosuje się także tkaniny bawełniane z naniesionym klejem
termoplastycznym tzw. podszewki termoplastyczne, które łączy się z materiałem wierzchnim
przez prasowanie w temperaturach 60 ÷120oC.
Do tkanin miedzypodszewkowych obuwia zalicza siÄ™ molino, wigoniÄ™, wybielany
apreturowany diagonal, krośniak, kort. Jako materiał międzypodszewkowy stosuje się także
tkaniny bawełniane z naniesionym klejem samoprzylepnym lub termoplastycznym tzw.
międzypodszewki termoplastyczne, które łączy się z materiałem wierzchnim przez
prasowanie w temperaturach 60 ÷ 120oC.
Dzianiny
Dość często w produkcji obuwia wykorzystuje się dzianiny, w które włączono nitki
lateksowe, nadające materiałowi dużą sprężystość i ciągliwość. Dzianina taka jest powlekana
PU, co nadaje jej wygląd i chwyt skóry. Wykorzystuje się ją na cholewy kozaczków. Spotyka
się także tkaninę atłasową laminowaną pianką PU z cienką dzianiną, w której przez
stębnowanie lub haftowanie uzyskuje się różnorodne efekty wzoru. Materiały takie mogą być
stosowane na cholewki lub ich elementy w kombinacji ze skórą.
Jako warstwa ocieplająca stosowana jest także dzianina POLAR. Charakterystyczną
cechą materiałów polarowych jest wysoka ciepłochronność przy stosunkowo niskiej masie
powierzchniowej oraz wysokiej przepuszczalności powietrza. Właściwości te wynikają
z konstrukcji materiału, którą stanowi dzianina poliestrowa z dwustronną okrywą włosową
wykonaną z włókien poliestrowych.
Filce i włókniny
W przemyśle obuwniczym filce i wojłoki są stosowane do produkcji obuwia jako
wierzchy obuwiowe, na podeszwy obuwia zimowego, wyściółki itp. Na wierzchy przeznacza
się przede wszystkim wojłok, który otrzymuje się w podobny sposób jak filc, ale z lepszych
surowców, najczęściej z dodatkiem włókien syntetycznych. Filce przeznaczone na cholewki
obuwia powinny być odporne na wypychanie i wytrzymałe na rozerwanie. Grubość filcu na
pantofle waha siÄ™ od 2 do 3 mm, a na obuwie zimowe od 3 do 5 mm.
Filce na podeszwy majÄ… grubość 6÷12mm i sÄ… produkowane najczęściej w kolorze
naturalnym. Filce te powinny być odporne na ścieranie i mieć zwarta strukturę. Korzystne
właściwości uzyskuje się poprzez dodanie ciętego włókna chemicznego.
Włókniny obuwnicze stosowane są jako materiał konstrukcyjny do produkcji różnego
rodzaju obuwia. Włókniny charakteryzują się korzystnymi właściwościami technologicznymi,
takimi jak: elastyczność, łatwość przetwórstwa, wysoka przepuszczalność pary wodnej
i powietrza oraz zdolność do pochłaniania wilgoci. Włókniny obuwnicze stosowane mogą być jako:
- ocieplenie - włóknina stosowa w obuwiu zimowym służąca jako dodatkowa warstwa
ocieplajÄ…ca,
- wypełnienie i usztywnienie - wewnętrzna część spodu, umieszczona między
podpodeszwą, a podeszwą w miejscu pięty i śródstopia,
- podszewka (samoprzylepna, termoplastyczna, bez kleju) - wewnętrzna część składowa
cholewki,
- międzypodszewka (samoprzylepna, termoplastyczna, bez kleju) - wewnętrzna część
cholewki, umieszczona między wierzchem cholewki, a podpodeszwą w celu
wzmocnienia ciągliwych lub cienkich części cholewki,
- wyściółka - część składowa spodu, która przyklejona wewnątrz obuwia na
podpodeszwęchroni stopę od nierówności ściegów szycia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Materiały włókiennicze pomocnicze
Plecionki powstają w wyniku ukośnego przeplatania nitek. Do wyrobów plecionych
zalicza się taśmy używane do zdobienia, a zarazem wzmacniania brzegów i szwów (rys. 25).
Rys. 25. Taśmy plecione [8]
Oprócz taśmy plecionej stosuje się także taśmy dziane i tkane, których brzegi są
wzmocnione grubszą nitką, którą dodaje się do osnowy. W obuwnictwie stosowana jest taśma
do lamowania szerokoÅ›ci 13÷15 mm, sÅ‚użąca do wzmacniania brzegów ze skór cienkich lub
tkanin, a także spełniająca rolę ozdoby (rys. 26, rys. 27).
Rys. 26. Taśmy dziane [8] Rys. 27. Taśmy tkane [8]
W produkcji obuwia stosuje się także taśmy samoklejące, które służą do wzmacniania
szwów pasków. Taśmy samoklejące składają się z nośnika i naniesionego kleju. Powłoka
klejąca nie powinna pozostawać na elemencie klejonym po oderwaniu taśmy. Przyczepność
kleju do nośnika powinna być zatem większa niż do powierzchni materiału klejonego. Bardzo
popularne są w stosowaniu do obuwia taśmy samosczepne tzw. rzepy, które łączą obłożyny
w miejscu zapięcia szybko, wygodnie i trwale.
Sznurowadła wyrabiane są z nitek bawełnianych lub z włókien ciętych i plecionek.
Sznurowadła plecione mogą być okrągłe, wypełnione miękkimi odpadowymi włóknami lub
sznurkiem, albo sprasowane płaskie (rys. 28, rys. 29). Zakończenie sznurowadła stanowi
okucie z metalu lub wtopione tworzywo sztuczne, które usztywnia i ułatwia sznurowanie.
Rys. 28. Sznurowadła płaskie [8] Rys. 29. Sznurowadła okrągłe [8]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W oparciu, o jakie kryteria klasyfikuje się materiały włókiennicze stosowane
w obuwnictwie?
2. Jakie materiały włókiennicze stosowane są na wierzchy obuwia?
3. Jakie materiały włókiennicze stosowane są na elementy wewnętrzne obuwia?
4. Na jakie elementy obuwia stosuje siÄ™ dzianiny?
5. Na jakie elementy obuwia stosuje się włókniny i filce?
6. Jakie zastosowanie w wytwarzaniu obuwia mają taśmy tkane i plecione?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnij tkaniny stosowane na wierzchy obuwia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć próbki tkanin przekazane przez nauczyciela,
2) posegregować próbki i wybrać tkaniny, stosowane na wierzchy obuwia,
3) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki poszczególnych tkanin i opisać je,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki tkanin stosowanych w obuwnictwie,
 lupa,
 nożyczki,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 klej,
 poradnik dla ucznia,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozróżnij tkaniny stosowane na elementy wewnętrzne obuwia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć próbki tkanin przekazane przez nauczyciela,
2) posegregować próbki i wybrać tkaniny, stosowane na elementy wewnętrzne obuwia,
3) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki poszczególnych tkanin i opisać je,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki tkanin stosowanych w obuwnictwie,
 lupa,
 nożyczki,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 klej,
 poradnik dla ucznia,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Rozróżnij włókiennicze materiały pomocnicze stosowane w procesie wytwarzania
obuwia oraz określ ich zastosowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć próbki materiałów włókienniczych przekazane przez nauczyciela,
2) posegregować próbki na: włókniny, laminaty, plecionki, sztuczny kożuch,
3) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki poszczególnych materiałów włókienniczych i opisać je,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki materiałów włókienniczych pomocniczych stosowanych w procesie wytwarzania
obuwia,
 lupa,
 nożyczki,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 klej,
 poradnik dla ucznia,
 literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sklasyfikować materiały włókiennicze stosowane w obuwnictwie?
ðð ðð
2) scharakteryzować materiały włókiennicze stosowane na wierzchy obuwia?
ðð ðð
3) scharakteryzować materiały włókiennicze stosowane na elementy
wewnÄ™trzne obuwia? ðð ðð
4) określić elementy obuwia, na które stosuje się dzianiny, włókniny i filce?
ðð ðð
5) określić zastosowanie taśm tkanych i plecionych w obuwnictwie?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań:
- zadania: 1, 2, 3, 4, 5 ,6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 16 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania: 13, 15, 17, 18, 19, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
5. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest
prawidłowa.
6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Włókno, którego naskórek zbudowany jest z łusek to
a) bawełna.
b) wełna.
c) jedwab.
d) len.
2. Zdolność do spilśniania wykazują włókna
a) wełny.
b) bawełny.
c) jedwabiu.
d) poliestrowe.
3. Elana, to nazwa handlowa włókna
a) lnu.
b) bawełny.
c) poliestrowego.
d) wiskozowego.
4. Do produkcji futer sztucznych stosuje się włókna
a) bawełny.
b) wełny.
c) lnu.
d) poliakrylonitrylowe.
5. Na krosnach produkuje siÄ™
a) tkaniny.
b) włókniny.
c) dzianiny.
d) filce.
6. Splot tkaniny to
a) określony porządek przeplatania się ze sobą nitek osnowy i wątku.
b) miejsce pokrycia osnowy przez wÄ…tek.
c) miejsce pokrycia wÄ…tku przez osnowÄ™.
d) najmniejsza liczba powtarzajÄ…cych siÄ™ nitek osnowy i wÄ…tku.
7. Do splotów zasadniczych tkaniny zalicza się splot
a) płócienny.
b) rypsowy.
c) skośny wzmocniony.
d) panama.
8. Kierunek osnowy w tkaninie najłatwiej można rozpoznać, gdy
a) wykonana jest splotem płóciennym.
b) posiada krajkÄ™.
c) jest jednobarwna.
d) posiada okrywę włosową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
9. Przędza to nitka
a) utworzona z włókien odcinkowych zespolonych przez skręcenie.
b) utworzona z włókien chemicznych ciągłych.
c) ciągła skręcona.
d) z włókien jedwabiu.
10. Dzianina, to wyrób
a) w którym nitki przeplatają się pod kątem prostym.
b) w którym nitki nie tworzą wyodrębnionych układów.
c) który powstaje przez odpowiednie przeszycie nitek.
d) w którym nitki tworzą oczka wzajemnie przeplatające się.
11. Zgrzeblenie włókien ma na celu
a) rozluz
nienie włókien.
b) rozluz
nienie włókien i ułożenie ich równolegle w taśmę.
c) pocienienie taśmy.
d) wstępne skręcenie taśmy.
12. Kierunki skrętu nitek oznaczamy literami
a) A i B.
b) B i Z.
c) S i Z.
d) S i B.
13. Rysunek przedstawia zasadę przędzenia
a) włókien ciągłych.
b) nitek rdzeniowych.
c) nitki fantazyjnej.
d) włókien odcinkowych.
Rys. do zadania 13
14. Z luz
nych włókien wykonane są materiały włókiennicze
a) włókniny i filce.
b) włókniny i laminaty.
c) filce i dzianiny.
d) tkaniny i dzianiny.
15. Liczność nitek osnowy i wątku wyznaczamy przez
a) wyznaczenie masy i objętości.
b) policzenie ilości nitek osnowy i wątku na odcinku 10 mm.
c) wyznaczenie szerokości długości próbki.
d) pomiar grubości próbki.
16. Na wierzchy obuwia zimowego stosuje siÄ™ tkaniny
a) bawełniane.
b) jedwabne.
c) lniane.
d) wełniane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
17. Cechą charakterystyczna materiałów polarowych jest
a) niska ciepłochronność i mała sprężystość.
b) mała przepuszczalność powietrza i śliska powierzchnia.
c) duża masa powierzchniowa i wysoka ciepłochronność.
d) wysoka ciepłochronność i niska masa powierzchniowa.
18. Doskonała izolacyjność wełny jest wynikiem
a) dużej zawartości powietrza we włóknie.
b) zawartości tłuszczu we włóknie.
c) zawartości rdzenia we włóknie.
d) zawartości białka we włóknie.
19. Na podszewki obuwia ocieplanego stosuje siÄ™
a) materiał powlekany.
b) tkaninÄ™ jedwabnÄ….
c) tkaniny bawełniane z runem.
d) atłas.
20. Na międzypodszewki obuwia stosuje się
a) bajÄ™.
b) wigonkÄ™.
c) keper.
d) dewetynÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Zastosowanie materiałów włókienniczych w procesie wytwarzania obuwia
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
6. LITERATURA
1. Chyrosz M., Zembowicz Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP,
Warszawa 1991
2. Persz T.: Materiałoznawstwo dla techników przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa
1998
3. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
4. Samek P.(tłum.): Krawiectwo. Materiałoznawstwo. Wydanie I. WSiP, Warszawa 1999
5. Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1995
6. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 1. WSiP, Warszawa 1996
7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 2. WSiP, Warszawa 1998
8. www.kordus.com.pl
9. Czasopismo branży odzieżowej SPEKTRUM. Wydawnictwo ELAMED
Literatura metodyczna
1. Dretkiewicz  Więch J.; ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele
kształcenia. Zeszyt 32 . CODN, Warszawa 1994
2. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom, 2000
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38