str 6 117

Niezależni© od tego, jakie konkretnie- odmiany- „macierzystego kontekstu” uznajemy za szczególnie godne zainteresowania — sam wzór relacji łączących je z utworem monotonnie, .się. powtarzał"'.Twierdzę, iż

w refleksji literaturoznawczej,.....uchylającej, kategorię związków piwyćzy-

nowo-genetycznych, nieodmiennie mamy do czynienia z dwoma komplementarnymi odniesieniami przekazu lłtęraókio-go do kontekstu.

V/ plerwszyni'wypadkir"jesr'crno ^ równozrarc/.now.e stosunkiem ' części -der---

całości. ^;W. drugim zaś z relacją tego,, ed. zaktuaiizowone (urzeczywistnione) do tego, co potencjalne , (możliwe, dopuszczalne). Kontekst' jest raz ujmowany jako konkretny - układ przedmiotowy, w. którym dzieło, odgrywa rolę jednego ze składników, kiedy indziej znowu rozumiany jako sui generis „język”, którego reguły dzieło spełnia. - Jałowy byłby spór o to, które z tych ujęć kontekstu jest ważniejsze, a w konsekwencji: które z odniesień utworu należałoby traktować jako bardziej elementarne. Oba są w równym stopniu elementarne, chociaż w różnych odmianach interpretacji na plan pierwszy wysuwa się jedno lub drugie.

-I~tak—na—przykład—interpretacje—o-eharakterze—biografistycznym—uprzywilejowują" ma ngół relację pars —| totum, o tyle, o ile stawiają sobie za cel umiejscowienie dzieła (a ściśle biorąc — pracy twórczej w dziele zastygłej) w wielowątkowym ciągu doświadczeń życiowych pisarza; ma ono wtedy « jako fragment jego biografii, zdarzeniowej czy duchowej. Z koić* wymownym przykładem relatywizacji kontekstowych drugiego typu byłaby interpretacja genologiczna. Jej calem jest Wytłumaczenie właściwości i wewnętrznych mechanizmów utworu — przez wskazanie na odpowiedni system dyrektyw gatunkowych, które zostały przez autora podjęte lub zanegowane, W indywidualnym przekazie rozpoznaje się regularności i prawidła (kompozycyjnotematyczne, stylistyczne, wersyfikacyjne etc.) obejmujące określoną historycznie klasę przekazów analogicznych. Poszukiwany sens dzieła sprowadza się w tym wy-padku "3<5T śpóśóbu, - w^_]iE^—j'eśt“órió“'WieTne^_luh '}iipvierne~gatuńkowej' iangue, która wyznaczała pole możliwy cii decyzji twórcy.

Traktując .interpretację"''łSegrafistyraSBą i jfiferpretację^genoldglcżną jako przykłady Odmiennych ujęć relacji utwór —- kontekst, musimy zdawać sobie sprawę, że zarówno w jBdnej, jak w drugiej najzupełniej na miejscu są również ujęcia -wobec tamtych komplementarne. Wiadomo przecież, że dzieło bywa traktowane nie tylko jako część „wpasowana” w całość biograficzną, ale takie jako symboliczny ekwiwalent przypadłości życiowych pisarza, ich .ódwzorówanie, zobrazowanie, maskowanie, icieólizaeja i tu. Porządek biografii 'jhśt wtedy usytuowany Wobec dokonania pisarskiego całkiem analOśfićżnic do yżs-zeikieh „języków' twórczości:    sif .nań doświadczenia stanoWią|Jakb$' zbiór szans dla

US | Ja nu:; z Sławiński

literackich wysłowień. Oferują działaniom twórczym materiał (zdarzeniowy, psychologiczny, ideologiczny etc.) do opracowania, a nawet pewne schematy jego organizacji. Oglądane w tej perspektywie znajdują sit} one - w- Sytuacji paralelftej-do wzorów i norm-tradycji literackiej; podlegają w procesie powstawania dzieła operacjom wyboru, łączenia, cwaluacji porównywalnym z operacjami dokonywanymi na jednostkach reprezen-

-tując-yc-h— gatunki,—konwencje-czy-repertuary—tematyczne______Przy__takim.....

postawieniu sprawy 'zadaniem interpretacji^: utworu jest ujęcia określonych jego elementów (obrazów metaforycznych; idei, wątków, charakterów itp.) jako skonkretyzowanych literacko wykładników • — można by powiedzieć:    „użyć”    tworzywa biograficznego. Z drugiej strony

w interpretacjach genologicznych mamy nieraz do czynienia riie tylko z relatywizacją utworu do systemu gatunkowego, ale także z koniecznością umieszczenia go w pewnej całości przedmiotowej, jaką stanowi konkretny zespół utworów (co najmniej dwóch). Przypadek najbardziej wyrazisty: dzieło będące parafrazą czy parodią innego dzieła tworzy Z_nijn zespół nie tylko dlatego, że oba odwołują się na różne snoso-by —. do tych samych ..reguł gatunkowych, lecz. przede wszystkim z tego względu, że jest doń jakby przyrośnięte — związane odniesieniami dia- ■ logowymi. Interpretacja takiego dzieła sprowadza się w pierwszej kolejności do Wytłumaczenia jego nieautonomićznaści i do określenia pozycji zajmowanej przez nie w ramach nadrzędnej „sytuacji dialogowej”.

Nie wchodzę obecnie w wyjaśnienia tyczące różnic między procedurami interpretacyjnymi — w zależności od. tego, jaki rodzaj relatywizacji kontekstowych jest przez nie wysuwany na plan pierwszy. Odmienności te: zasługują na odrębną uwagę, jednakże dla celów niniejszego referatu wystarczy ograniczyć się do momentów wspólnych w obu wypadkach. Otóż i w jednym, i w drugim/poszukiwany przez interpre- j tację sens jest tożsamy z miejscem utworu w kontekście. Dotrzeć .do -sensu-to--tyle,-co-odnak-źć owo-miejsce.-Wszelkim relatywizacjom kontekstowym może oczywiście podlegać tylko to, co zostało już w utworze analitycznie ^! wyodrębnione: dotyczą one—przekazu' -rozwarstwionego, rozło-. żonego na aspekty, strofy, płaszczyzny, pozbawionego pierwotnej integralności, która była mu właściwa jako przedmiotowi doświadczenia lekturowego. Kategoria kontekstu w d z i a ł a n i a c h interpretacyjnych jest za w sze sk o re 1 o w a n a z kateg o r i a poziomu anali?,;. Rejestry jednostek morfologicznych reprezentują w dziele to, co może w ogóle być przyporządkowywane kontekstom. Wchodzi tu w grę dość trudna do opisania (bo przypominająca im,dno koło) zależność obustronna — analizy i interpretacji. Interpretacja jest przedsięwzięciem zawisłym od uprzednich ustaleń analitycznych: te. one

Analiza, Interprętacja l

11',‘r rl óirlmon film działa lit arau    j n