str 6 117

Niezależnie od tego, jakie konkretnie odmiany „macierzystego kontekstu” uznajemy za szczególnie godne zainteresowania — sam wzór relacji łączących je z utworem monotonnie .ślą. powtarza.' Twierdzą, iż w refleksji literaturoznawczej, 'uchylającej' kategorie związków przyćzy- " nowo-genetycznych, nieodmiennie mamy do czynienia z dwonia komplementarnymi odniesieniami przekazu literackiego do kontekstu.

~ W^—pieTWSzynr^wypadktr^jesIrono^ównTJznarzire^-ze^stosimkiem^części-dcń-całości. W. drugim zaś z relacją tego, co\ zaktualizowane (urzeczywistnione) do tego, co potencjalne (możliwe, dopuszczalne). Kontekst' jest raz ujmowany jako konkretny układ przedmiotowy, w, którym dzieło, odgrywa rolę jednego ze składników, kiedy indziej znowu rozumiany jako sui generis „język”, którego reguły dzieło spełnia. • Jałowy byłby spór o to, które z tych ujęć kontekstu, jest ważniejsze, a w konsekwencji: które z odniesień utworu należałoby traktować jako bardziej elementarne. Oba są w równym stopniu elementarne, chociaż w różnych odmianach interpretacji na plan pierwszy wysuwa Się jedno lub drugie.

--1—-tak—na—przykład—interpretacje—o- charakterze—biografis tycznym—uprzywilejowują''na ogół relację parsj~~S;totv/nn, o tyle, o ile stawia ją sobie za cel umiejscowienie dzieła (a ściśle biorąc •— pracy twórczej w dziele zastygłej) w wielowątkowym ciągu doświadczeń życiowych pisarza; ma ono wtedy sens jako fragment jego biografii, zdarzeniowej czy duchowej. Z kolei wymownym przykładem relatywizacji kontekstowych drugiego typu byłaby interpretacja genologiczńa. Jej calem jest wytłumaczenie właściwości i wewnętrznych mechanizmów utworu — .przez wskazanie ns odpowiedni system dyrektyw gatunkowych, które zostały przez autora podjęte lub zanegowane. W indywidualnym przekazie rozpoznaje się regularności i prawidła (kompozycyjnotematyczne, stylistyczne, wersyfikacyjne etę.), obejmujące określoną historycznie klasę przekazów analogicznych. Poszukiwany pens dzieła sprowadza się w tym wy-~ pi3E"ó3cT’lj5óśobu,^;^W^-jiErii3|T0hó"'wefhi: MN filpwiWne'■"gatunkowej''' langue, która wyznaczała pole możliwych decyzji twórcy.

'''Traktując .interpretację^-'biografirdS-cżńirrynterpihtaćję ^gehóIógiczńą ' jako przykłady odmiennych ujęć relacji utwór — kontekst, musimy zdawać >obie sprawę, że zarówno w; jednej, jak w drugiej najzupełniej na miejscu są również ujęcia -wobec tamtych komplementarne. Wiadomo przecież, że dzieło bywa traktowane nie tylko jako część „wpasowana” w całość biograficzną, ale takie jako symboliczny ekwiwalent przypadłości życiowych pisarza, ich odwzorowanie, zobrazowanie, maskowanie, idealiżacja itp. Porządek biografii jest wtedy usytuowany wobec dokonania pisarskiego całkiem analogic/.nic do wszelkich „języków’ twórczości: składające się nań doświadczenia stanowią jakbj' zbiór szans dla

literackich wysłowień. Oferują działaniom twórczym materiał (zdarzeniowy, psychologiczny, ideologiczny etc.) do opracowania, a nawet pewne schematy jego organizacji. Oglądane w tej perspektywie znajdują się one W'Sytuacji paralelńej do wzorów i- norm-tradyeji■ literackiej; podlegają w procesie powstawania dzieła operacjom wyboru, łączenia, swaluacji porównywalnym z operacjami dokonywanymi na jednostkach-■ reprezentujących---gatunki,—-konwencje—czy -repertuary —tematyczne.—Przy-—takim_. postawieniu sprawy ^fzadaniem interpretacji utworu jest ujęcie określonych jego elementów (obrazów metaforycznych, idei, wątków, charakterów itp.) jako skonkretyzowanych literacko wykładników —mroźna by powiedzieć:    „użyć” wj tworzywa biograficznego. Z drugiej strony

w interpretacjach genologicznych mamy nieraz do czynienia nie tylko z relatywizacją utworu do systemu gatunkowego, ale także z kOftifecz-nością umieszczenia go w pewnej całości przedmiotowej, jaką stanowi konkretny zespół utworów (co najmniej dwóch). Przypadek najbardziej wyrazisty: dzieło będące parafrazą czy parodią innego dzieła tworzy z nim zespół nie tylko dlatego, że oba odwołują sięna różne .sńoso-by — do tych samych reguł gatunkowych, lecz. przede wszystkim z tego względu, że'jest doń jakby przyrośnięte — związane odniesieniami dia-r -logowymi. Interpretacja takiego dzieła sprowadza się w pierwszej kolejności do wytłumaczenia jego nieautonomiczności i do określenia pozycji zajmowanej przez nie w ramach nadrzędnej „sytuacji dialogowej”.

Nie wchodzę obecnie w wyjaśnienia tyczące różnic między procedurami interpretacyjnymi — w zależności od. tego, jaki rodzaj relatywizacji kontekstowych jest przez nie wysuwany na plan pierwszy. Odmienności te zasługują na odrębną uwagę, jednakże dla celów’ niniejszego referatu wystarczy ograniczyć się do momentów wspólnych w obu wypadkach. Otóż i w jednym, i w drugim/poszukiwany przez interpretację sens jest tożsamy z miejscem utworu w kontekście. Dotrzeć .do -sensu-to-tyle,-co-odnaleźć owo-miejsce.-Wszelkim -relatywizacjom kontekstowym może oczywiście podlegać tylko to, co zostało już w utworze analitycznie-wyodrębnione: dotyczą one—przekazu rozwarstwionego, rozło-. żonego na aspekty, strefy, płaszczyzny, pozbawionego pierwotnej integralności, która była mu właściwa jako przedmiotowi doświadczenia lekturowego. Kategoria kontekstu w działaniach i n t e r-pretacyjnych j e ś t zawsze skorelowana z kat e fg o r i ą poziomu ' analizy. Rejestry jednostek morfologicznych reprezentują w dziele to, co laifze w ogóle być przyporządkowywane kontekstom. Wchodzi tu w grę dość trudna do opisania (bo przypominająca i ce lne koło) zależność obustronna — analizy i interpretacji. Interpretacja jest przedsięwzięciem zawisłym od uprzednich ustaleń analitycznych: to one

Inter/•rctacju l irnrtośrlmoorila ilzleln    n>'