str 8 129

przypisy

^I    O pojęciu .normy lektury por, szkic niżej podpisanego O dzisiejszych nomiach

-rrrr^sy t ania-(znmmótojy-^-eks ty—1.074,-----—----—----——

_f ² Por. odpowiednie programy metodologiczne H.. Weinricha (O historię literatury \z perspektyioy czytelnika, tłum. R. Handke, „Teksty” 1972, nr 4, s. 157—168)-i I-I. R.

Jaussa (Historia literatury jako wyzwanie rzucone nauce o literaturze, przeł. R. Handke, „Pamiętnik Literacki” R. LXIII, 1972, z. 4, s. 271—307).

³    J. Błoński, Romans z tekstem, „Teksty” 1974, nr 3, s. 8.

⁴    Nie ulega natomiast wątpliwości, że dla koncepcji procesu historycznoliterackiego liczebność branych pod uwagę odniesień dzieła ma znaczenie najzupełniej decydujące, ponieważ określa stopień systemowej złożoności owego procesu.

⁵    „Właśnie przy pomocy środków interpretacji, dzięki jej właściwości poświęcania się za każdym razem bez reszty danemu przedmiotowi, najskuteczniej udaje się

_przezwyciężyć ówe schematyczne podziały, które rodzą tyle przesądów i przeszkadzają-nam czytać w ^    poety to, co właściwie w nich tkwi.” (E. Staiger,

Sztuka interpretacji, w: Współczesne teorie badań literackich za granicą, oprać. H. Markiewicz, t. 1, Kraków 1970, s. 217; przekł. O. Dobijanka-Witczakowa).

⁰ W. Kayser, Ocena dzieła literackiego a jego interpretacja, w: Współczesne teorie badań literackich za granicą, oprać. H. Markiewicz, t. 1, Kraków 1970, s. 236; przekł. O. Dobijanka-Witczakowa.    _v

⁷    Myślę przede wszystkim o terminach i ich roli w tekstach naukowolite-rackich.

⁸    Por. na ten temat uwagi w szkicu B. Pocieja Opis-analiza-interpretacja (na materiale „ElemenU” i „Canti strumentali” H. M. Góreckiego), „Res Facta” 1970, nr 4, s. 151—163.

⁰ O „pierwszej lekturze” utworu por. m. in. A. Nisin, La litterature et le lecteur, Paris 1959, s. 61 i n.

¹⁰ Mam. tu przede wszystkim na uwadze cały nurt inicjatyw badawczych w zakresie poetyki przekazów narracyjnych — rozwijający się dziś w nawiązaniu do klasycznych ustaleń V. Proppa (R* ”Bartfiei7"T" Tóc3orov~C. BfeTribiid T~in;)y~Zn'acz£nie tych przedsięwzięć charakteryzuje K. Bartoszyński w szkicu O badaniach układów -fabularnych_t^zamieszczJTiTym~v</-nimeższyrn tomie. Na--.temat przyjętej w lingwistyce. koncepcji poziomów jednostek językowych por. zwł. nadal inspirujące ujęcie E. Ben-veniste’a I,es niveaux de Vanalyse linguistiąue (1962), w: Problćmes de linguistiąue generale, Paris 1966, s. 119—131.

^II    Por. na ten temat końcową część mojego szkicu Synchronia i diachronio.i w procesie historycznoliterackim, w: Dzieło — Język — Tradycja^ Warszawa 1974,

119—131.

¹² Na dzisiejszy stan tej koncepcji złożyły się nader różnorodne wątki poszukiwań badawczych, rozwijające się niezależnie. Ma tu swój niewątpliwy udział szeroko rozwinięta problematyka podmiotu lirycznego. Inny wątek wyznacza bogate piśmiennictwo dotyczące n arralora epickiego, | sytuacji narracy j-n c j, punktów widzenia w powieści etc. Jeszcze inny związany jest z tymi

/..vi    |    _:i; 111    .Sławiński

zagadnieniami, których wprowadzenie dzisiejsze literaturoznawstwo zawdzięcza M. Bachtinowi; mam na myśli problematykę wielogłosowości i wewnętrznego z dialog i zo wania wypowiedzi prozaiczno-narracyjncj. W związku z koncepcją ujmującą utwór w terminach sytuacji komunikacyjnej por. im. in. B. A. Uspienski, ~Poelika kontpozlcll, Moskwa 1970; A. Okopień-Sławłńska, Relacje osobowe w literackiej komunikacji, w ks. zb. Problemy socjologii literatury, pod red. J, Stawińskiego, Wrocław 1971; K. Bartoszyński, Zagadnienie komunikacji literackiej w utworach narracyjnych, tamże; E. Balccrzan, Perspektywy poetyki odbioru, tamże. -    '    : ^—

¹³    Por. zwł. R. Barthcs, Elemcnts de semiologie, „Communications’' vol. IV, 1964.

¹⁴    Por. na ten temat odpowiednie rozważania w książce J. Apresjana, Koncepcje i metody współczesnej'lingwistyki strukturalnej, przeł. Z. Saloni, Warszawa 1971.

¹⁶    W szkicu O problemach „sztuki interpretacjV^,t w: Dzieło — Język — Tradycja, Warszawa 1974.

¹⁰ Ostatnie zdania dotyczą dyskusji, jaka miała miejsce na konferencji naukowej w styczniu 1970 roku. Jej materiały ukazały się w tomie Problemy socjologii Lite-ratury, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1971. Bezpośrednie nawiązania do wspomnianych tu zastrzeżeń i zarzutów zawiera recenzja M. Szpakowskiej z tej książki pomieszczona w „Pamiętniku Literackim" R. LXIII, 1972, z. 4, s. 338—346.

¹⁷    „W stosunku do wszelkich przedmiotów naszego wielorakiego doświadczenia, “dla^Razdej jedności^-—^--"istnieje^akt—mentalny—odcinania—korzeni,—od rzucania- konr

tekstu; inaczej nie moglibyśmy nigdy rozmawiać o przedmiotach, ideach ani o czymkolwiek innym". (W. K. Wimśatt, M. C. Beardsley, Błąd intencjonalny, przeł. B. Grodzicki, „Tematy" 18 (1966) s. 166—167).

¹⁸    Por. przywoływany wyżej mój szkic O problemach „sztuki interpretacji".

¹⁰ Por. m. in. cytowane już prace E. Staigera i W. Kaysera.

²⁰    „Uznawać tajemnicę i wydrzeć tajemnicę — między tymi biegunami oscyluje świadomość hermeneuty" — powiada Maria Janion (Hermeneutyka, w: Humanistyka: poznanie i terapia, Warszawa 1974, s. 131).

²¹    Cz. Znamierowski, Oceny i normy, Warszawa 1958, s. 204. M. Gołaszewska oceny tego typu określa mianem „hipotetycznych" (Filozoficzne podstawy krytyki literackiej, "Warszawa 1963, s. 198). Ciekawą propozycję klasyfikacji sądów wartościujących przynosi książka Z. Najdera Wartości i oceny, Warszawa 1971. Autor wyodrębnia cztery kategorie takich sądów:

1.    Ogólne, odnoszące się do klas przedmiotów (czynów, zdarzeń itd.); o kształcie

......—„wszystkie-x-są-wartościowe’.’. _____ ...    ________,__;________

2.    Szczegółowe, odnoszące się do poszczególnych przedmiotów (czynów, zda-__rzeńjtd.); o kszałcie „x jest wartościowe”.

3.    Porównawcze ogólne, zestawiające^-klasy przedmiotów;' o~ksztalcie „wszystkie

x są bardziej wartościowe od wszystkich y'\

4.    Porównawcze szczegółowe, zestawiające poszczególne przedmioty; o kształcie

„x jest bardziej wartościowe niż y” (s. 78). W moim przekonaniu w obrębie

historii literatury jest miejsce jedynie dla sądów drugiej i czwartej kategorii.

Dawniejsze poglądy w tej materii kwituje M. Wehrli w podręczniku Allge-mcinc Liter atv rwis senschaft, Bern 1957.

²³ R. Ingarden, Uwagi o estetycznym sadzie wartościującym, w: Studia z vstaniki, t. III, Warszawa 1970, s. 158.

Nawiązuję łu do rozróżnień przeprowadzonych w szkicu O dzisiejszych normach czytania (znawców), por. przypis 1.

nt)

Analiza, Interpretacja ! m.iriośiUowanlc <Izleta lltemchlcrjo |