str 8 129

PRZYPISY

¹ O po jęciu normy lektury por. szkic niżej podpisanego O dzisiejszych normach ezytania-.(„Teksty^—ŁQ^4, nr 3_A ł-S^m82.-------—-----------

²    Por. odpowiednie programy metodologiczne H. Weinricha (O historię literatury \z perspektywy czytelnika, tłum. R. Handke, „Teksty” 1972, nr 4, s. 157—168) i H. R.

Jaussa (Historia literatury jako wyzwanie rzucone nauce o literaturze, przeł. R. Handke, „Pamiętnik Literacki” R. LXIII, 1972, z. 4, s. 271—307).

³    J. Błoński, Romans z tekstem, „Teksty” 1974, nr 3, s. 8.

⁴    Nie ulega natomiast wątpliwości, że dla koncepcji procesu historycznoliterackiego liczebność branych pod uwagę odniesień dzieła ma znaczenie najzupełniej decydujące, ponieważ określa stopień systemowej złożoności owego procesu.

⁵    „Właśnie przy pomocy środków interpretacji, dzięki jej właściwości poświęcania się za każdym razem bez reszty danemu przedmiotowi, najskuteczniej udaje się

_przezwyciężyć Owe schematyczne podziały, które rodzą tyle przesądów i przeszkadzają-’nam czytać w słowach poety to, co właściwie w nich tkwi.” (E. Staiger, Sztuka interpretacji, w: Współczesne teorie badań literackich za granicą, oprać. H. Markiewicz, t. 1, Kraków 1970, s. 217; przekł. O. Dobijanka-Witczakowa).

⁰ W. Kayser, Ocena dzieła literackiego a jego interpretacja, w: Wspólczesne teorie badań literackich za granicą, oprać. H. Markiewicz, t. 1, Kraków 1970, s. 236; przekł. O. Dobijanka-Witczakowa.    |

⁷    Myślę przede wszystkim o terminach i ich roli w tekstach naukowolite-rackich.

⁸    Por. na ten temat uwagi w szkicu B. Pocieja Opis-analiza-interpretacja (na materiale „"ElemenU” i „Canti strumentali” Ii, M. Góreckiego), „Res Facta” 1970, nr 4, s. 151—163.

⁰ O „pierwszej lekturze” utworu por. m. in. A. Nisin, La litterature et le lecteur, Paris 1959, s. 61 i n.

¹⁰    Mam.tu przede wszystkim na uwadze cały nurt inicjatyw badawczych w zakresie poetyki przekazów narracyjnych — rozwijający się dziś w nawiązaniu do klasycznych ustaleń V. Proppa (R/BartHeś7 Ti Tó‘dorov," C. BfeTrióhd^Pirt^rZnaczenie' tych 'przedsięwzięć charakteryzuje K. Bartoszyński w szkicu O badaniach układów 7abulGrni/ch,^:rżamieszczTJfrym~w -niniejszym' tomie. .Na-.temat przyjętej w lingwistyce koncepcji poziomów jednostek językowych por. zwł. nadal inspirujące ujęcie E. Ben-veniste’a Z_.es niveaux de Vanalyse. linguisiiąue (1962), w: Problćmes de linguisiiąue generale, Paris 1966, s. 119—131.

¹¹    Por. na ten temat końcową część mojego szkicu Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim, w: Dzieło — Język — Tradycja, Warszawa 1974, S, 119—131.

¹² Na dzisiejszy stan tej koncepcji złożyły się nader różnorodne wątki poszukiwań badawczych, rozwijające się niezależnie. Ma tu swój niewątpliwy udział szeroko rozwinięta problematyka podmiotu lirycznego. Inny wątek wyznacza bogate piśmiennictwo dotyczące n a r r a l o r a epickiego,* sytuacji narracyjnej, punktów widzenia w powieści etc. Jeszcze inny związany jest z tymi ł.:s | i mii;.: Sławiński

zagadnieniami, których wprowadzenie dzisiejsze literaturoznawstwo zawdzięcza M. Bachtinowi; mam na myśli problematykę wielogłosowości 1 wewnętrznego z d 1 a 1 o g i z o w n n i a wypowiedzi prozaiezno-narracyjncj. W związku z koncepcji! ujmującą utwór w terminach sytuacji komunikacyjnej por. m. In. B. A. Uspienski ,~Poelika kompozlcil, Moskwa 1970; A. Okopień-Sławińska, Relacje osobowe w literackiej komunikacji, w ks. zb. Problemy socjologii literatury, pod red-. J. Sławińskiego, Wrocław 1971; K. Bartoszyński, Zagadnienie komunikacji literackiej w litworach narracyjnych, tamże; E. Balccrzan, Perspektywy poetyki odbioru, tamże. -    ~    t ~    M

¹³    Por. zwł. R. Barthcs, Slemcnts de semiologie, „Communications” vol. IV, 1964.

¹⁴    Por. na ten temat odpowiednie rozważania w książce J. Apresjana, Koncepcje i metody współczesnej ~tingwis ty ki strukturalnej, przeł. Z. Saloni, Warszawa 1971.

¹⁵ W szkicu O problemach „sztuki interpretacji”, w: Dzieło Język -— Tradycja, Warszawa 1974.

¹⁰ Ostatnie zdania dotyczą dyskusji, jaka miała miejsce na konferencji naukowej w styczniu 1970 roku. Jej materiały ukazały się w tomie Problemy socjologii lite-ratury, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1971. Bezpośrednie nawiązania do wspomnianych tu zastrzeżeń i zarzutów zawiera recenzja M. Szpakowskiej z tej książki pomieszczona w „Pamiętniku Literackim” R. LXIII, 1972, z. 4, s. 338—346.

¹⁷    „W stosunku do wszelkich przedmiotów naszego wielorakiego doświadczenia, dla każdej je‘dnUŚcr“^~'istnieje~akt—mentalny— odcinania—korzenij—odrzucania- kon=. tekstu; inaczej nie moglibyśmy nigdy rozmawiać o przedmiotach, ideach ani o czymkolwiek innym”. (W. K. Wimsatt, M. C. Beardsley, Błąd intencjonalny, przeł. B. Grodzicki, „Tematy” 18 (1966) s. 166—167).

¹⁸    Por. przywoływany wyżej mój szkic O problemach „sztuki interpretacji”.

¹⁹    Por. m. in. cytowane już prace E. Staigera i W. Kaysera.

²⁰    „Uznawać tajemnicę i wydrzeć tajemnicę —| między tymi biegunami oscyluje świadomość hermeneuty” — powiada Maria Janion (Hermeneutyka, w: Humanistyka: poznanie i terapia, Warszawa 1974, s.131).

²¹    Cz. Znamierowski, Oceny i normy, Warszawa 1958, s. 204. M. Gołaszewska oceny tego typu określa mianem „hipotetycznych” (Filozoficzne podstawy krytyki literackiej, Warszawa 1963, s. 198). Ciekawą propozycję klasyfikacji sądów wartościujących przynosi książka Z. Najdera Wartości i oceny, Warszawa 1971. Autor wyodrębnia cztery kategorie takich sądów:

1.    Ogólne, odnoszące się do klas przedmiotów (czynów, zdarzeń itd.); o kształcie

--------^wszystkie-x-są -wartościowe”._____    _________________g_____gg

2.    Szczegółowe; odnoszące się do poszczególnych przedmiotów (czynów, zda-

__rzeń_itd.); o kszałcie „x jest wartościowe”.

3.    Porównawcze ogólne, zestawiające^-klasy piiedmiotów;' o~'ks z taicie „wszystkie

x są bardziej wartościowe od wszystkich y”.

4.    Porównawcze szczegółowe, zestawiające poszczególne przedmioty; o kształcie

„x jest bardziej wartościowe niż y” (s. 78). W moim przekonaniu- w obrębie

historii literatury jest miejsce jedynie dla sądów drugiej i czwartej kategorii.

²²    Dawniejsze poglądy w tej materii kwituje M. Wehrii w podręczniku AUge-mcinc Literaiurwissenschajt, Bern 1957.

²³    R. Ingarden, Uwagi o estetycznym sądzkj irartpściującym, w: Studia z estetyki, t. III, Warszawa 1970, s. 158.

Nawiązuję tu do rozróżnień przeprowadzonych w szkicu O dzisiejszych normach czytania (znawców), por. przypis 1.

IM

Analiza, Interpretacja ł łłJ.ir;oś>:louia/ilcj rtzlela literackiego !