Strona
3

Nażycie organizmów oddziałują także inne organizmy. Wiadomo, że od pracy drobnoustrojów glebowych zależy zasobność gleby w składniki odżywcze, które są pobierane przez rośliny wyższe. Między żyjącymi obok siebie roślinami zachodzi również wzajemne oddziaływanie, co przejawia się we współzawodnictwie o światło, wodę czy składniki pokarmowe. Niektóre gatunki roślin wydzielają substancje hamujące lub uniemożliwiające rozwój innych roślin.

Istotny jest także wpływ zwierząt na rośliny. Niektóre z nich przyczyniają się do poprawy struktury gleby (np. dżdżownice), inne pośredniczą w zapylaniu roślin czy w rozsiewaniu nasion (np. owady). Wiele gatunków zwierząt to pasożyty, które mogą uszkadzać w sposób mechaniczny tkanki roślinne i zwierzęce, przenosić różne choroby itp. Zwierzęta roślinożerne, żywiąc się pokarmem roślinnym, mogą wpływać zarówno na ilościowy, jak i gatunkowy skład szaty roślinnej. Z kolei ich liczebność i skład gatunkowy regulują drapieżcy.

Tak więc oddziaływania między organizmami mogą mieć charakter antagonistyczny bądź protekcyjny. Analiza tych zależności została omówiona szerzej w paragrafie 3.2.

2.3. TOLERANCJA ORGANIZMÓW NA RÓŻNE CZYNNIKI ŚRODOWISKA

Obecność i pomyślne bytowanie organizmu lub grupy organizmów są uzależnione od całego kompleksu czynników, od ich ilości i natężenia. Każdy czynnik, który zbliża się do granic tolerancji gatunku lub je przekracza, nosi nazwę czynnika ograniczającego. Populacje podlegają działaniu różnych czynników. Mogą nimi być: czynniki abiotyczne, np. temperatura, woda, ciśnienie, światło, pożar, powódź, jak też czynniki biotyczne, np. konkurencja, drapieżniki, pasożyty. Każdy gatunek wykazuje inne wymagania w stosunku do danego czynnika ekologicznego, a zdolność organizmu do przystosowania się do zmian danego czynnika nosi nazwę tolerancji ekologicznej.

Przedział wartości danego czynnika (siły jego oddziaływania), w obrębie którego organizm bytuje i utrzymuje swoje funkcje życiowe, określamy mianem zakresu tolerancji.

Wskaźniki tolerancji wyznaczają 2 punkty krytyczne, określające wartość progową przeżycia organizmu: minimum (dolny punkt krytycz-

Punkt    Punkt

krytyczny    krytyczny

Rys. 1.5. Zależność aktywności organizmu od wartości danego czynnika, np. temperatury

(wg I. Wojciechowskiego, 1987)

ny) i maksimum (górny punkt krytyczny). Wartości, w których organizm ma najlepsze warunki bytowania i najlepiej wzrasta, określa się mianem optimum życiowego (rys. 1.5).

2.3.1. PRAWA OPISUJĄCE TOLERANCJĘ ORGANIZMÓW

Tolerancję organizmu na dany czynnik opisują dwa prawa: prawo minimum J. Liebiga oraz prawo tolerancji V.E. Shelforda.

Prawo minimum Liebiga mówi, że możliwość rozwoju i wzrostu organizmu określa ten składnik, którego jest najmniej w stosunku do zapotrzebowania (rys. 1.6). Czynnikiem ograniczającym wzrost i rozwój rośliny może być niedobór wody, składnika pokarmowego, światła, niskie stężenie C0₂, u zwierząt natomiast - niedobór białka, witamin, wody.

Prawo tolerancji Shelforda jest rozszerzeniem prawa minimum. Mówi ono, że możliwości bytowania organizmu określają minima i maksima danego czynnika. Prawo Shelforda jest rozszerzone regułami pomocniczymi, które mówią, że:

- tolerancja w stosunku do jednego czynnika zmienia się w zależności od sumy czynników działających w tym samym czasie;

25