Medycyna sądowa jest nauką stosowaną, która łączy w sobie wiedzę
biologiczno-lekarskÄ… z naukami prawnymi.
Służy ona pomocą przede wszystkim organom ścigania karnego i wymiaru
sprawiedliwości.
W językach zachodniej Europy najczęściej używane jest określenie medycyna prawna (
médicine légale), w sÅ‚owiaÅ„skich najczęściej sÄ…dowa.
Zajmuje siÄ™ ona:
Mechanizmem działania różnego rodzaju urazów na ustrój ludzki ( mechanicznych,
termicznych, elektrycznych, chemicznych ), i innych czynników oraz wyjaśnianiem skutków
tych urazów i okoliczności, w jakich mogły one powstać.
Zagadnieniem śmierci i zmianami występującymi w zwłokach po zgonie (tanatologia sądowo-
lekarska) oraz ustalaniem przyczyny, rodzaju i czasu śmierci.
Badaniem osób żywych (pokrzywdzonych lub poszkodowanych) i dowodów rzeczowych w
związku z dochodzeniem przestępstwa lub ocena szkody na zdrowiu.
Problematyka dziedziczenia układów grupowych krwi w związku z dochodzeniem ojcostwa
Ocena zdolności do zapładniania lub niemocy płciowej;
Wyjaśnieniem wpływu alkoholu etylowego i innych działających podobnie substancji na
organizm ludzki i badaniem stężenia alkoholu w płynach ustrojowych
ToksykologiÄ…
Wielkie jest znaczenie medycyny sadowej w służbie ochrony praworządności,przyczynia się tez ona w
znacznym stopniu zapobieganiu ujemnym zjawiskom społecznym, wysuwając wnioski profilaktyczne
na podstawie prowadzonych przez siebie badań.
Tanatologia
Thanatos był synem Nyks i Erebu, bliz
niaczym bratem Hypnosa. Jego postać przedstawiana jest z
czarnymi skrzydłami, kiedy niesie śmierć wychodzi z Hadesu niosąc zgaszoną, skierowaną głownią w
dół pochodnię.
Śmierć ustroju jest to nieodwracalne ustanie jego czynności, szczególnie układu krążenia,
oddechowego i ośrodkowego układu nerwowego.
Śmierć kliniczna następuje kiedy ustaje krążenie i oddychanie
symptomy
- zmniejszenie napięcia tkanek
- bierne ułożenie ciała
- brak świadomych odruchów
- brach ruchów oddechowych
- brak tętna i bicia serca
- bladość powłok
- ochłodzenie ciała
Śmierć pozorna
czynności krążenia i oddychania nie ustają całkowicie, jednak przebiegają na bardzo niskim, ledwie
zauważalnym poziomie
konieczne są próby życiowe
bodziec termiczny, lusterko, szklanka z wodą na klatce piersiowej, nacięcie tętnicy, obwiązanie palca,
RTG, EEG, EKG
Śmierć biologiczna
- całkowita i nieodwracalna utrata świadomości oraz czynności czuciowych i ruchowych
- zupełny zanik odruchów i atonia mięśni
- zatrzymanie oddechu
- załamanie ciśnienia
- EEG linearny
- tkanka mózgowa nie pobiera tlenu
- blokada naczyniowa mózgu
wystąpienie wszystkich tych zjawisk oznacza deaminację, co prowadzi do uznania osoby za zmarłą
stwierdzenie zgonu następuje przy bezsprzecznym potwierdzeniu ustania czynności wszystkich trzech
głównych układów
W przypadku uszkodzenia któregoś z tzw. przedsionków śmierci (atria mortis) może dojść do śmierci
mózgowej, płucnej lub sercowej.
Znamiona śmierci:
1. plamy pośmiertne (livores mortis)
pojawiają się najwcześniej na tylnobocznych powierzchniach szyi (od 20 min do 1 godz.)
skąpe oznaczają śmierć powolną, natomiast obfite śmierć nagłą
podczas oglÄ…du bierze siÄ™ pod uwagÄ™
- umiejscowienie (położenie zwłok)
- rozległość (rodzaj śmierci)
- zabarwienie (przyczyna)
- zachowanie pod wpływem ucisku (czas śmierci)
2. stężenie pośmiertne (rigor mortis)
u dorosłych 1-3 godz. u dzieci 0,5-7 godz.
najwcześniej tężeją mięśnie żuchwy, póz
niej stężenie obejmuje niżej położone części ciała
W środowisku zimnym stężenie rozpoczyna się szybciej i utrzymuje dłużej niż przy wysokiej
temperaturze otoczenia
pierwotnie za przyczynÄ™ uznawano przemianÄ™ beztlenowÄ… prowadzÄ…cÄ… do wytworzenia glikozy, a tym
samym kwasu mlekowego i zakwaszenia
obecnie bierze siÄ™ pod uwagÄ™ spadek dostaw energii w postaci ATP
3. bladość powłok (palor mortis)
najlepiej widoczna na górnych partiach ciała
4. oziębienie ciała (frigor mortis)
zaczyna się po 1 godz. zależy od temperatury otoczenia, wilgotności, podściółki tłuszczowej i odzieży.
Najwcześniej ochładzają się części "odstające" - nogi, ręce, najpóz
niej tułów.
 Inne zmiany
- wysychanie (rogówka, czerwień wargowa, moszna, otarcia)
- autoliza - wywołana przez enzymy tkankowe zmienia strukturę narządów
- rozkład gnilny 2-3 doby
zielona barwa podbrzusza - wywołana jest przemianą hemoglobiny w metsulfohemoglobinę (MetSHb)
pod wpływem H2S - produktu bakterii gnilnych, póz
niej pojawiają się pęcherze gnilne
- przeobrażenie tłuszczowo-woskowe
hydroliza tłuszczu ustrojowego na glicerynę i kwasy tłuszczowe
- strupieszenie - mumifikacja
szybkie wyschnięcie przy sprzyjających warunkach otoczenia
- uszkodzenie przez zwierzęta
Określanie czasu śmierci
- odczyny suprawitalne
- wyschnięcie rogówki i białkówki - przy otwartych oczach 1 h, przy zamkniętych do 24 h
- oziębienie - nogi i ręce 1-2 h, części zakryte 4-5 h
- plamy pośmiertne
- stężenie pośmiertne (mięsień sercowy i żuchwa 0,5-2 h)
- póz
ne zmiany w zwłokach - gnicie, przemiana tłuszczowa
- żywe larwy much 10 h, poczwarki 10-14 dni, algi 4 dni --> entomologia sądowa
- zawartość składników chemicznych
- drażnienie bodz
cami elektrycznymi i mierzenie czasu reakcji mięśni
zwłoki w wodzie
- skóra praczek na palcach 3-6 h (u mnie już podczas mycia naczyń ;)
na podeszwach stóp 48 h, grzbiet dłoni i stóp 5-6 dni
- złuszczenie naskórka 6 dni, "rękawiczki" 2-3 tygodnie
- niebieskoczerwone zabarwienie twarzy 48 h
- zielonobrunatne zabarwienie głowy i szyi 2 tygodnie w lecie / 2 miesiące w zimie
- zielone zabarwienie głowy i klatki piersiowej 3-5 tyg. / 2-3 mieś.
- rozdęcie zwłok, odpadanie włosów i paznokci 5-6 tyg. / 12 tyg.
Identyfikacja zwłok i szczątków
Zwłoki na miejscu zdarzenia mogą występować w całości, mogą być rozkawałkowane, można
też spotkać się z fragmentami lub szczątkami. Zwłoki to ciało osoby zmarłej. Szczątki
natomiast to popioły otrzymane ze spalenia zwłok, noworodki, które nie przeżyły 24 godzin
lub zostały martwo urodzone, pozostałości zwłok wydobyte po ich wykopaniu lub w innych
okolicznościach oraz części ciała ludzkiego, które zostały odłączone od całości. Kiedy ustają
funkcje życiowe organizmu, ciało zaczyna ulegać zmianom, połębiającym się wraz z
upływem czasu. Najbardziej zmienia się twarz - traci kolor i staje się blada, tkanki tracą
napięcie, a mięśnie wiotczeją - wszystko to prowadzi do "maskowatości". Tu pojawia się
problem z identyfikacją, nawet przez najbliższą rodzinę.
Jeszcze większe trudności powoduje identyfikacja zwłok spalonych, w stanie
zaawansowanego rozkładu, rozkawałkowanych, szczególnie zdekapitowanych, a także ofiar
katastrof.
Badanie lekarskie ma na celu stwierdzenie zgonu i jego czasu, a także ustalenie przyczyny
oraz mechanizmu powstania obrażeń. Oględziny kryminalsityczne sprowadzają się do
zdaktyloskopowania zwłok oraz ujawnienia i zabezpieczenia śladów.
Metody identyfikacyjne po względem wiarygodności:
1. porównanie profilu genetycznego DNA,
2. porównanie odcisków palców,
3. badania uzębienia i innych danych odontologicznych,
4. badania radiologiczne,
5. porównanie danych medycznych (przebyte zabiegi lecznicze i chirurgiczne),
6. porównanie znaków szczególnych - blizny, tatuaże,
7. porównanie danych rysopisowych,
8. identyfikacja rzeczy osobistych, w tym odzieży, biżuterii itp.,
9. identyfikacja na podstawie dokumentów ujawnionych przy zwłokach lub szczątkach,
10. rozpoznanie przez świadków, członków rodziny lub znajomych.
Do celów identyfikacyjnych można wykorzystać też wszelkiego rodzaju endoprotezy.
Wartościowym, aczkolwiek rzadko branym pod uwagę, materiałem porównawczym są zapisy
na taśmie magnetycznej z życia zaginionej osoby lub z kamer przemysłowych różnych
instytucji. Bardzo zawodne jest natomiast porównywanie zwłok z rysopisem.
HISTORIA
Kiedy się zaczęło? Mniej więcej w roku 1602, kiedy to Fortunat Fideliusz Palermo wydał dzieło*De
relationibus medicorum*. Następna była książka ojca medycyny sądowej Paolo Zacchia -*Questiones
medicolegales* (1621).
Jednak tak naprawdę korzenie medycyny sądowej sięgają czasów Mojżesza i Hammurabiego.
Indyjska księga medyczna Suśruta-Samhita datowana na pierwszą połowę I w. p.n.e. zawiera
pierwszy znany opis przeprowadzania sekcji anatomicznej na zwłokach. Należało w tym celu użyć
ciała w nienaruszonym stanie, w miarę możliwości osoby młodej, która nie zmarła z powodu zatrucia
lub ciężkiej choroby. Ciało owinąć w łyko, trawę lub konopie, umieścić w klatce (ochrona przed
zwierzętami) i zanurzyć w rzece na siedem dni. Po tym czasie ciało wyjść i szczotką sporządzoną z
korzeni i trawy, włosia lub bambusa zdejmować kolejne warstwy. Na podstawie takich badań
anatomicznych Czaraka-Samhita wymienia 300 koÅ›ci, 500 mięśni, 210 stawów i 70 "kanałówżÿ, czyli
naczyń krwionośnych znajdujących się w ciele ludzkim. Pierwszą zachowaną wzmianką o
przeprowadzeniu sekcji 'sądowej' jest opis oględzin zwłok Juliusza Gajusza Cezara (44 r. p.n.e.)
W antycznym Rzymie ok. 600 roku przed naszÄ… erÄ… otwarcie ciaÅ‚a po Å›mierci (zwane póżÿniej
cesarskim cięciem) przeprowadzano jedynie na ciałach kobiet zmarłych podczas porodu, by
uratować dziecko. W 449 roku pne (Lex Duodecim Tabularum) przepisy prawne wymagały
dochodzenia w przypadku morderstwa. Pojawili się wyspecjalizowani eksperci, którzy
zajmowali się orzekaniem przyczyny śmierci. Pierwszą opisaną sekcją zwłok była autopsja
Juliusza Cezara. Po morderstwie dokonanym na stopniach senatu ciało Princepsa przez 2-3
godziny leżało porzucone, zanim zostało przeniesione do domu. Z przeprowadzonej przez
lekarza, zwanego Antistius, sekcji wynika, że spiskowcy zaatakowali od frontu i zadali 23
rany kłute. Jednak tylko jedna, zadana między drugie a trzecie żebro, była śmiertelna. Po
upadku Cezar otrzymał jeszcze cios w twarz - taka deformacja jest typowym sposobem
postępowania współczesnych organizacji przestępczych na Sycylii.
Ilość ran i sposób ich zadawania świadczy o tym, że sprawców było najwyżej 11, a
najprawdopodobniej 5. Wynika to z eksperymentu przeprowadzonego przez Luciano
Garofano, dowódcę centrum dochodzeniowego karabinierów w Parmie. Następną sekcję
przeprowadzono dopiero w 1410 roku na papiezu Aleksandrze V, by stwierdzić, czy został
otruty przez swojego następcę - Jana XXIII Antypapieża.
W Chinach w roku 1248 powstał pięcioksiąg poświecony wiedzy sądowo-lekarskiej -Hsi Yuan Lu-
zawierał on informacje o badaniu zmarłych, rodzajach ran w zależności od użytej broni oraz różnicach
objawów w przypadku utopienia i uduszenia.
W roku 1507 powstaje Bamberski Kodeks Spraw Gardłowych Constitutio Bambergensis Criminalis, w
którym znalazło się zarządzenie dotyczące zasięgania opinii lekarskiej w przypadku zabójstwa dziecka
lub uszkodzenia ciała.
Kolejną pozycją był Constitutio Criminalis Carolina Kodeks Cesarza Karola V. W nim napotykamy opis
funkcji lekarza, która w tamtych czasach ograniczała się jedynie do badania ran, a przede wszystkim
do orzeczenia, czy oskarżony zniesie tortury.
Pierwszym naukowcem, który przeprowadzał sekcje i na ich podstawie wniósł do medycyny sądowej
rzetelną wiedzę o wnętrzu człowieka był Andreas Versalius żyjący w pierwszej połowie XVI wieku.
Opisał on m.in. płuco gwałtownie uduszonych dzieci.
Kolejnym przecierającym szlaki nowej nauce był Paolo Zacchia. Zajmował się badaniem różnic w
rodzaju ran, objawami śmierci przez uduszenie i zadławienie, odróżnianiem samobójstwa od
morderstwa, a także wnioskowaniem o tym, czy dziecko przyszło na świat martwe, czy też żywe i
zmarło dopiero po narodzeniu.
Już w roku 1663 Thomas Barthalin zaczął zastanawiać się, czy powietrze w płucach nieżywego
noworodka ma znaczenie przy określaniu czasu zgonu. Jednak dopiero 20 lat póz
niej doktor Shreyer
przeprowadził pierwszą próbę wodną płucną.
W latach 1640 i 1687 dwaj niemieccy lekarze - Michaelis i Bohn rozpoczęli w Lipsku wykłady o
rodzajach śmierci gwałtownej i o śmierci pozornej.
Nieco póz
niej Francuz Fodere publikuje w Strasburgu obszerne dzieło Rozprawa o medycynie
sądowej i higienie społecznej. Równocześnie w Wiedniu Jean Pierre Frank wydaje System całkowitej
policji medycznej. Prace te opierały się głównie na problemie zagęszczenia ludności, częstych
wybuchach epidemii i sposobach walki z nimi.
W XVII wieku Holender Leuwenhoeh zaczyna używać mikroskopu w badaniach mięśni. Do
powszechnego użytku wchodzi jednak dopiero w XIX w.
Pod koniec wieku XVII Morgagni przeprowadza sekcję i porównuje zmiany jakie zachodzą w
poszczególnych narządach na skutek chorób - tak narodziła się patologia.
Na przełomie XVIII i XIX wieku w Niemczech i Austro-Węgrzech rozwinęła się instytucja medycyny
urzędowej (policyjnej) mająca wydawać opinie dla sądów w przypadkach kryminalnych.
Kodeks Napoleoński z roku 1808 zniósł tortury, a równocześnie otworzył drogę medycynie sądowej i
zapewnił jej poczesne miejsce w sądownictwie.
W 1857 powstaje Podręcznik medycyny sądowej Jana Ludwika Caspera.
Ale nawet wtedy medycyna sądowa nie jest jeszcze uważana za naukę odrębną, ale za gorszą,
drugorzędną, skażoną poprzez kontakt z najciemniejszą stroną życia. Jej wojownikami są , poza
wspomnianym już Ludwikiem Casperem, także Mateusz Orfila (ojciec toksykologii) oraz Maria Wilhelm
Deverie.
Ówcześni anatomopatolodzy nie cierpieli na nadmiar zwłok. Nie wystarczały im ciała ludzi zmarłych w
szpitalach, wywalczyli więc sobie prawo do zwłok ofiar zbrodni. Anatomopatolodzy sądowi, w
przeciwieństwie do ich 'zwykłych' kolegów, jako miejsce pracy otrzymywali nierzadko stare, ciemne,
cuchnące i pokryte grzybem piwnice.W takich warunkach powstały dzieła o nieopisanej wręcz wartości
dla medycyny sÄ…dowej:
w roku 1835 Deverie'go Teoretyczna i praktyczna medycyna sÄ…dowa i w roku 1850 Caspera SÄ…dowa
obdukcja zwłok.
Może nie od razu otwarły one na oścież drzwi nowej gałęzi wiedzy, ale zasiały ziarno na podatnym
gruncie, które po latach miało przynieść ogromne plony.
URAZY MECHANICZNE
Rany cięte pochodzą od narzędzi ostrych, tnących lub
ostrokrawędziastych
powodują one przerwanie tkanek o linijnych równych brzegach i gładkich ścianach prowadząc tym
samym do powstania ran, których długość jest większa od szerokości i głębokości.
Niekiedy brzegi są nierówne, co jest spowodowane fałdowaniem tkanek przez narzędzie. Kształt rany
może też zależeć od przebiegu włókien mięśniowych.
Rany płatowe powstają gdy cięcie przebiega niemal równolegle do powierzchni ciała.
Przyczyny śmierci w następstwie ran ciętych
- uszkodzenie naczyń krwionośnych
- zator powietrzny lub uduszenie
Podobnie, jak w przypadku postrzału, narzędzie pozostawia kanał, uszkadza kości i umożliwia
rekonstrukcję zdarzenia (ułożenie narzędzia).
Rany kłute
Powstają na skutek działania narzędzi podłużnych kończystych w kierunku ich osi długiej.
Wyróżnia się
- otwór wkłucia
- kanał wkłucia
- otwór wykłucia
Kształt rany zależy od przekroju narzędzia - płaski, owalny, wielokątny etc.
Rany rÄ…bane
Zadane przez narzędzia ostre, różnią się od ciętych sposobem powstawania. Narzędzie uderza z
dużą siłą w jedno miejsce. Brzegi są gładkie i równe, kształt prostolinijny lub wrzecionowaty, ostry
koniec skierowany w stronÄ™ dna.
W tym wypadku także występują rany płatowe.
Narzędzia tępe powodują na powłokach zewnętrznych
- otarcia naskórka
- sińce
- rany tłuczone
Mogą być połączone z uszkodzeniem tkanek, narządów lub kości. Powstają także przy upadku na
różnego typu podłoże.
Oprócz narzędzi tępych wyróżniamy też tępokrawędziaste, w których krawędzie zbiegają się pod
dużym kątem.
Otarcia naskórka
Powstają w wyniku działania narzędzia tępokrawędziastego na powierzchnię ciała. Polegają na
odwarstwieniu powierzchniowych i głębokich warstw naskórka, który wysycha i zmienia barwę od
czerwonej do brunatnej. Mogą powstawać zarówno za życia, jak i po śmierci.
Sińce
Są wyrazem podbiegnięć krwawych w skórze i tkance podskórnej. Powstają wskutek wydostania się
krwi poza światło naczyń krwionośnych. Kolor zmienia się w zależności od upływającego czasu, a
kształt zalezy od użytego narzędzia.
Odwarstwienie skóry
Niemal całkowite odwarstwienie skóry od tkanek położonych głębiej, powstałe gdy narzędzie
przesuwa skórę względem podłoża nie naruszając jednak jej ciągłości.
Rany tłuczone
Przerwanie skóry i tkanek podczas zadawania ciosów narzędziami tępymi bądz
tępokrawędziastymi.
Brzegi tych ran są nierówne, występują otarcia i podbiegnięcia, a takze początkowo obrzęk. Na dnie
rany tworzą się mostki łącznotkankowo-naczyniowe zbudowane z bardziej odpornych części tkanek.
Rany szarpane
Mają nierówne, postrzępione brzegi, często wielopłatowe, niekiedy towarzyszą im uszkodzenia kości.
Powstają np. w wyniku wybuchów.
UDUSZENIA
Hamowanie lub utrudnianie czynności układu oddechowego.
- okres duszności (1-1,5 min)
- okres drgawek (1,5 min)
- okres zamartwicy (2 min)
- okres oddechów końcowych (kilka min.)
Zgon następuje po 3-7 minutach.
W zwłokach dostrzega się
- zasinienie skóry
- obrzęk twarzy
- przekrwienie narządów
- obecność w narządach wybroczyn krwawych
- obecność krwi w naczyniach krwionośnych i sercu
- obfitość plam opadowych i ich sinofioletowe zabarwienie
Wstrzymanie dostaw powietrza do płuc może nastąpić w wyniku
- zatkania otworów nosowych i jamy ustnej
- zamknięcia krtani, tchawicy lub dużych oskrzeli przez ciała obce
- unieruchomienie klatki piersiowej
- utonięcie
- śmierć w wodzie, ale z przyczyn innych niż utonięcie
Zagardlenie
- powieszenie /bruzda/
- zadzierżgnięcie /bruzda na jednym okrężnym poziomie/
- zadławienie /ucisk na szyję/
- śmierć w ciasnej przestrzeni
- -choroba kesonowa
SEKCJA ZWA
OK
Oględziny zwłok
Zwłoki mogą występować w całości, w kawałkach, pojedynczych fragmentach lub jako szczątki.
Zwłoki to ciało osoby zmarłej, szczątki natomiast to popioły, noworodki zmarłe przed upływem 24
godzin od narodzenia lub urodzone martwe, pozostałości zwłok wydobyte np. z ziemi, jak też kawałki
ciała odłączone od całości.
Rozdział 23 kpk art. 209 informuje nas, że:
ż. 1. Jeżeli zachodzi podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci, przeprowadza się oględziny i
otwarcie zwłok. ż 2. Oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu sądowym sąd, z udziałem
biegłego lekarza, w miarę możności z zakresu medycyny sądowej. W wypadkach nie cierpiących
zwłoki oględzin dokonuje Policja z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora.
ż. 3. Oględzin zwłok dokonuje się na miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia biegłego oraz
prokuratora lub sądu, przemieszczać lub poruszać zwłoki można tylko w razie konieczności.
ż. 4. Otwarcia zwłok dokonuje biegły w obecności prokuratora albo sądu. W postępowaniu przed
sądem przepisy art. 396 ż 1 i 4 stosuje się odpowiednio.
ż. 5. Do obecności przy oględzinach i otwarciu zwłok można w razie potrzeby, oprócz biegłego,
wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu. Z oględzin i otwarcia zwłok biegły
sporządza opinię z zachowaniem wymagań art. 200 ż 2.
Metody identyfikacji
Niekiedy okoliczności zgonu i znalezienia zwłok, brak osób mogących dokonać identyfikacji w
znacznym stopniu utrudniają ustalenie tożsamości. Ponadto zmiany pośmiertne, takie jak wiotczenie
mięśni, bladość powłok, brak mimiki, czy też uszkodzenie, zwęglenie i gnicie ciała mogą prowadzić do
błędów w identfikacji. Trudności napotyka się też podczas identyfikacji ofiar katastrof, pożarów, czy też
zwłok pozbawionych głowy.
Badania medyczno-sądowe sprowadzają się do stwierdzenia zgonu, czasu w którym nastąpił,
przyczyn śmierci i powstałych obrażeń. Podczas autopsji wykonuje się opis ciała z uwzględnieniem
znaków szczególnych i przebytych chorób.
Badania kryminalistyczne mają na celu daktyloskopię zwłok, ujawnienie i zabezpieczenie śladów.
Metody identyfikacji stosuje się według wiarygodności:
- porównanie profilu genetycznego DNA
- porównanie odcisków palców (jeśli jest jeszcze co i z czym porównać)
- badania odontologiczne (także superprojekcja)
- badania radiologiczne
- porównanie danych medycznych
- badania osteologiczno-antropologiczne (płeć, wiek, budowa)
- porównanie znaków szczególnych (znamiona, tatuaże, blizny)
- porównanie rysopisu
- identyfikacja rzeczy znalezionych przy zwłokach
- identyfikacja na podstawie dokumentów
- identyfikacja przez inne osoby (krewni, świadkowie)
Na tej podstawie ustala się przynależność grupową lub można wykluczyć związek szczątków z
konkretną osobą. Można też przeprowadzić rekonstrukcję plastyczną, wykorzystać zapisy filmowe (np.
z kamer przemysłowych), bądz
opiniować na podstawie implantów.
Na oględziny zwłok składają się dwie główne czynności - oględziny zewnętrzne i oględziny
wewnętrzne.
Ta opowieść będzie dotyczyła oględzin wewnętrznych, czyli otwarcia zwłok, czyli w końcu właściwej
sekcji zwłok.
Polega ona na otwarciu i zbadaniu co najmniej trzech jam ciała: jamy czaszki, klatki piersiowej wraz z
szyjÄ… i jamy brzusznej.
Sekcję przeprowadza się po to ażeby:
- ustalić przyczynę śmierci (czyli wyodrębnić wszelkie zmiany, jakie zaszły w organiz
mie i
doprowadziły do ustania funkcji życiowych)
- wykryć zmiany anatomiczne
- wyjaśnić etiologię tych zmian
- stwierdzić, czy śmierć nastąpiła na skutek procesu chorobowego
- na skutek starzenia ustroju (śmierć fizjologiczna)
- czy też jest to śmierć gwałtowna
Sekcje anatomopatologiczne - wykonywane są na zwłokach osób, które zmarły w zakładach
lecznictwa zamkniętego. Na ich podstawie stwierdza się przyczynę śmierci pacjenta, efekty uboczne
choroby, a także szkoli lekarzy i studentów.
Sekcje sÄ…dowo-lekarskie natomiast przeprowadza siÄ™ na polecenie prokuratury albo sÄ…du.
Wykonywane są w zakładach medycyny sądowej AM przez lekarzy, którzy są powołani jako biegli w
zakresie medycyny sądowej. Na podstawie takiej sekcji ustala się, czy przyczyną śmierci było
podlegające karze działanie lub zaniechanie działania osób trzecich, czy też miało miejsce
samobójstwo. W szczególnych przypadkach na podstawie sekcji ustala się tożsamość zwłok.
A teraz, moi Państwo, wez
miemy w Å‚apki skalpele i przygotujemy siÄ™ do
pierwszego cięcia.
Zanim jednak to nastąpi, należy zorganizować sobie pracę.
Najpierw musimy poczytać sobie, co ustalono podczas śledztwa, a
szczególnie w jakich okolicznościach nastąpiła śmierć i gdzie
znalezione zostały zwłoki i czego dowiedziano się podczas ich
oględzin na miejscu zdarzenia.
O czym należy pamiętać podczas sekcji ? O Czystości, Porządku i
Dokładności.
Sekcję najlepiej przeprowadzać przy oświetleniu dziennym. Stajemy zawsze po prawej stronie
zwłok, jedynie w wypadku otwierania czaszki i kanału kręgowego zmieniamy pozycję
odpowiednio na stronę dogłowową i lewą.
Skoro już mniej więcej wiemy, jak się zabrać do krojenia, to teraz się do niego zabierzemy. Pominiemy
na razie zewnętrzne oględziny zwłok i zabierzemy się do wewnętrznych:
Otwarcie jamy czaszkowej
Nacinamy skórę wraz z okostną, odpreparowujemy z przodu do wysokości guzów czołowych, a z tyłu
poniżej guzowatości potylicznej zewnętrznej. Następnie przychodzi kolej na odpreparowanie mięśni
skroniowych, a po tym przepiłowujemy kości czaszki, w poprzek między guzami czołowymi a łukami
nadbrwiowymi. Zdejmujemy pokrywÄ™ czaszki i kolejno badamy sklepienie czaszki, opony twardej,
mózgu (wydobytego z jamy czaszki). Oczywiście wszystko ładnie opisujemy.
Otwarcie klatki piersiowej i jamy brzusznej
pierwsze cięcie, tzw. kołnierzowe prowadzi się w płaszczyz
nie czołowej, od wyrostka barkowego lewej
łopatki do linii środkowej ciała. Póz
niej tniemy w prawą stronę aż do wyrostka barkowego prawej
łopatki. Następnie odpreparowujemy skórę i zakładamy płat na brodę. Następne cięcie przebiega
prostopadle do poprzedniego - od cięcia szyjnego, ponad mostkiem i jamą brzuszną aż do spojenia
łonowego. Dookoła pępka robimy sobie obwodnicę z lewej strony.
Przed otwarciem klatki piersiowej musimy trochę uwagi poświęcić badaniu otrzewnej i jamy otrzewnej.
A póz
niej idzie już z górki:
Sposób pierwszy:
Przecięcie chrząstek żebrowych tuż przy połączeniu ich z częściami kostnymi żeber
Sposób drugi:
Przecięcie żeber wzdłuż linii pachowej przedniej, od dołu od łuku żebrowego XI lub XII żebra . Przy IV
żeberku linia cięcia skręca na zewnątrz przy I międzyżebrzu dochodząc
do granicy chrzęstno-kostnej I żebra. Każde żebro przecinamy osobno.
Teraz kolej na mostek osierdziowy. - do tego służą szczypczyki i nożyczki, ale na razie nie chce mi się
dokładnie opisywać :)
Na koniec wytniemy sobie narzÄ…dy szyi i klatki piersiowej. Wyjmujemy je razem. W tym celu
odciągamy płat skóry i tkanki podskórnej szyi na twarz, wbijamy nóż przez przeponę jamy ustnej w
okolicy brody i przecinamy wzdłuż wewnętrznej powierzchni gałęzi żuchwy do prawego kąta żuchwy.
Wyjmujemy nóż i wbijamy go w okolicy środka brody przecinając przeponę jamy ustnej tym razem w
kierunku lewego kąta żuchwy.
Trzecie cięcie zarezerwowane jest do przecięcia w linii środkowej ciała tego, co zostało nie przecięte.
Koniec języka za przewodnika, jak słusznie mówi przysłowie, więc łapiemy za wyżej wymieniony i
wyciągamy go pod łukiem żuchwowym na zewnątrz. Następnie odcinamy podniebienie miękkie od
twardego. Ciągniemy za podstawę języka w dół i oddzielamy tylną ścianę jamy nosowo gardłowej od
kręgosłupa. Trzymając górną część tchawicy i ciągnąc ją pionowo ku górze wsuwamy nóż pod lewe
płuco, odchylamy narządy w lewo i jednym pociągnięciem zrywamy więzi łączące tętnicę główna i
przełyk z resztą ciała.
Teraz następuje część szczegółowa, czyli sekcjonowanie każdego z narządów.
Uporządkowanie zwłok po sekcji:
Osuszamy gąbką jamy ciała, zaszywamy odbyt i szparę sromową. Wycięte narządy wraz z mózgiem
wkładamy do jamy brzusznej i klatki piersiowej, a puste miejsca wypełniamy ligniną, watą albo
papierem. Wszystko ładnie uklepujemy, żeby się nie zapadło. Mostek i żebra doprowadzamy do w
miarę normalnego stanu za pomocą drutu, póz
niej zaszywamy skórę od szyi do spojenia łonowego.
Jamę czaszki wypełniamy trocinami lub ligniną. Zszywamy oba płaty skórne głowy.
Zwłoki myjemy, suszymy (nie należy wykręcać).
Sądowo-lekarskie oględziny zwłok
Zwracamy baczna uwagę na rodzaj, barwę i rozmieszczenie wszelakich zanieczyszczeń
pochodzących z "zewnątrz", a także na ślady wydzielin, wydalin i płynów ustrojowych. Przy
podejrzeniu śmierci gwałtownej należy oglądnąć dokładnie zwłoki ubrane. Oględziny mają na celu
ustalenie przyczyny śmierci na podstawie zmian znalezionych na zwłokach, a także czy śmierć była
naturalna, czy gwałtowna oraz czy obrażenia powstały za życia, czy po śmierci i jak, czym zostały
spowodowane. Na koniec ustala się, jaki związek miały obrażenia ze śmiercią.
Ponadto stwierdza się na podstawie oględzin
- zgon
- czas zgonu
- prawdopodobnÄ… przyczynÄ™ zgonu
- tożsamość
- ujawnia się i zabezpiecza ślady
Stwierdzenie śmierci w sposób pewny odbywa się na podstawie cech śmierci rzeczywistej
(biologicznej), czyli tzw. znamion śmierci.
Właściwe oględziny zwłok na miejscu ich znalezienia
- opis ułożenia: najpierw ogólna pozycja ciała, póz
niej głowy i kończyn w stosunku do tułowia i
przedmiotów w okolicy
- oględziny odzieży
- sporządzenie wykazu przedmiotów znalezionych przy zwłokach
- w razie konieczności rozebranie zwłok i oględziny zewnętrzne ciała:
ż rozmieszczenie i nasilenie znamion śmierci
ż zanieczyszczenie powłok skórnych
ż obrażenia
ż rysopis i opis poszczególnych części ciała
SEROLOGIA
Początki serologii sięgają dwa stulecia wstecz. Sen z powiek kryminalistyków od dawna spędzała
niemożność określenia pochodzenia plam na odzieży podejrzanego, czy na miejscu zbrodni.
W roku 1863 Niemiec Schönbein odkryÅ‚ metodÄ™ pozwalajÄ…cÄ… na stwierdzenie obecnoÅ›ci krwi - przy
użyciu dobrze nam znanej wody utlenionej (enzym katalaza redukuje wodę utlenioną na zwykłą wodę i
tlen). Krakowski uczony Ludwik Teichmann w połowie XIX wieku wykrywał ślady przy zastosowaniu
krystalicznej soli kuchennej i kwasu octowego lodowatego.
Najpewniejsze wyniki dawała jednak dopiero metoda Bunsena i Kirchoffa - analiza spektralna.
Pozostał wciąż problem odróżniania krwi ludzkiej od zwierzęcej. Z nim uporał się Paul Uhlenhut.
"Wyhodował" on króliczą surowicę posiadającą przeciwciała ludzkie, bydlęce, psie i inne. Odpowiednia
surowica zmieszana z krwią wytrącała z niej białko. I tak - jeśli zmieszało się krew bydlęcą z surowicą
"antyludzką" nie dochodziło do żadnej reakcji, jeśli natomiast dodano do niej krew człowieka
następowała precypitacja białka wchodzącego w skład surowicy krwi ludzkiej.
W roku 1901 ukazał się referat "O zjawiskach aglutynacji normalnej krwi ludzkiej" podpisany
nazwiskiem Karola Landsteinera.
Odkrył on, że surowica pochodząca z jednej grupy (nazwał ją A) zlepia
(aglutynuje) krwinki czerwone innej grupy (B). Istnieje też surowica trzeciej
grupy (C) aglutynujÄ…ca krwinki A i B oraz surowica "bez cechy" nie
powodująca aglutynacji żadnych krwinek.
Dopiero 10 lat póz
niej prof. von Dungern i jego warszawski asystent Ludwik
Hirszweld zaproponowali obowiązujący do dziś układ grupowy A, B, AB, 0.
Włoch Leon Lattes wprowadził bardzo uproszczoną metodę identyfikacji przy
użyciu szkiełka nakrywkowego, pod którym zachodził proces aglutynacji.
Rok 1939 to czas, w którym rozwija się badanie przynależności grupowej na
podstawie już nie tylko krwi, ale też śliny, nasienia i innych płynów
ustrojowych.
W czasie lat badań okazuje się, że każda z grup krwi posiada jeszcze dodatkowe cechy.
W roku 1940 Landsteiner i Wiener prowadzą doświadczenia z małpami z gatunku Rhesus maccacus.
Wszczepiając królikowi krew małpy zauważyli, że surowica królika wytwarza substancję zawierającą
nieznany dotÄ…d czynnik anty-rhesus. Naukowcy nazwali go czynnikiem Rh. Osoby posiadajÄ…ce w swej
krwi czynnik anty-Rhesus, to osoby z krwiÄ… Rh+, natomiast ludzie bez czynnika anty Rhesus
posiadajÄ… krew Rh-.
Jednak to, że mamy w książeczce zdrowia wpisane np. A Rh+ nie oznacza, że tylko tak można
określić naszą grupę krwi. Zawiera ona bowiem jeszcze całą masę innych cech, jak np.układ MN i P,
Lutheran (podczynniki CDE cde), Kell, Lewis, Kidd, A1, A2, A1B, S, Duffy. Czyli możemy posiadać
dajmy na to krew o formule A2BMPRh+Kell.
TOKSYKOLOGIA S
DOWO-LEKARSKA, CZYLI ARSZENIK I STARE KORONKI
1. TRUCIZNY I ICH DZIAA
ANIE NA USTRÓJ
Liczne substancje chemiczne różnego rodzaju mogą wywierać szkodliwy wpływ na ustrój,
zaburzając jego czynności fizjologiczne. Może to doprowadzić do poważnych objawów zatrucia w
postaci procesów chorobowych o ciężkim przebiegu, nieraz kończących się śmiercią.
Takimi substancjami mogą być środki chemiczne wytworzone sztucznie na drodze
procesów technologicznych, ale nie brak też zatruć substancjami pochodzenia roślinnego,
toksynami bakteryjnymi czy jadem zwierzęcym (np. po ukąszeniu przez żmiję). Coraz bardziej
wkraczająca w życie codzienne  chemizacja otoczenia człowieka, np. w postaci szerokiego
stosowania środków ochrony roślin, stwarza duże możliwości dla przedostawania się groz
nych
trucizn do ustroju ludzkiego, i to nieraz tym groz
niejszych, że mogą one zadziałać wyraz
nie
dopiero po upływie dłuższego czasu od pierwszego wtargnięcia do organizmu, a to dzięki
zjawisku stopniowego w nim nagromadzania się, czyli k u m. u l a c j i , albo też wskutek
powolnego i podstępnego narastania zmian chorobowych.
1.1. DROGI WNIKANIA DO USTROJU I METABOLIZM TRUCIZN
Drogi przedostawania się trucizny do ustroju mogą być różne. Może ona mianowicie wnikać
przez drogi oddechowe lub pokarmowe albo przez skórę (i tak bywa najczęściej), ale też
może ona być wprowadzona parenteralnie , tj. podskórnie , domięśniowo czy dożylnie za
pomocÄ… strzykawki lub doodbytniczo i dopochwowo (co spotyka siÄ™ raczej wyjÄ…tkowo).
Po wniknięciu do ustroju trucizny ulegają na ogół przemianom biochemicznym poprzez cały szereg
procesów metabolicznych, jak utlenianie lub redukcja, hydroliza enzymatyczna czy też sprzęganie
(synteza) trucizny z produktami fizjologicznej przemiany materii.
Komórki wątroby biorą znaczny udział w unieszkodliwianiu wielu trucizn i dlatego zdrowy i
sprawny miąższ tego narządu spełnia ważną rolę w różnych zatruciach jako bariera chroniąca i
unieszkodliwiająca trucizny. Trucizny miąższowe łatwo jednak mogą spowodować
nieodwracalne zmiany w wątrobie i tym samym osłabić jej zdolności ochronne.
1.2. WYDALANIE TRUCIZN Z USTROJU
W wydalaniu trucizn z ustroju największe znaczenie mają nerki , gdyż przez nie są
usuwane liczne trucizny organiczne i nieorganiczne, Å‚atwo rozpuszczalne w wodzie. Przez
przewód pokarmowy również wydala się wiele trucizn, a te z nich, które działają drażniąco na
błonę śluzową żołądka, np. metale ciężkie, niektóre alkaloidy, jak morfina itd. wywołują
odruchowe wymioty. Przez p Å‚ u c a wydalane sÄ… trucizny lotne, jak alkohole, etery, chloroform,
aceton itd. Niektóre trucizny ulegają wydaleniu przez s k ó r ę lub przez g r u c z o ł y m. l e c
z n e.
Niektórych trucizn organizm nie jest w stanie dostatecznie prędko wydalić. Toteż zostają
one z m. a g a z y n o w a n e w tkance kostnej, w skórze lub w wątrobie, co łagodzi przebieg
zatrucia ostrego, nadając mu charakter zatrucia podostrego lub przewlekłego. W tkance kostnej
może się odkładać ołów, arsen, fosfor, fluor oraz pierwiastki promieniotwórcze. Nadto arsen
odkłada się w skórze, we włosach i w paznokciach. Środek owadobójczy DDT odkłada się w
tkance tłuszczowej podskórnej i każdy człowiek ma już tę truciznę zmagazynowaną w swoim
organiz
mie, a to w związku z masowym jej stosowaniem jako środka ochrony roślin produkcji
rolniczej i ogrodniczej.
W różnych warunkach owe wewnątrzustrojowe zasoby trucizn mogą ulec uruchomieniu z
miejsc ich zmagazynowania, wywołując wtórne zatrucie. Takimi czynnikami powodującymi
mobilizację depozytów tkankowych trucizn mogą być np. choroby zakaz
ne, stany zapalane,
wysoka gorączka, ciąża, stany silnego wyczerpania fizycznego lub stan silnego głodu. Tak więc
np. wskutek wygłodzenia może dojść do uruchomienia tłuszczu z tkanki podskórnej, a z nim
razem i odłożonego tam środka DDT.
1.3. DZIAA
ANIE NA USTRÓJ, ZNACZENIE DAWKI
Działanie farmakodynamiczne trucizny na ustrój może być :
1) drażniące
2) pobudzajÄ…ce
3) hamujÄ…ce
4) porażające
Działanie trucizny może zależeć od różnych warunków, m.in. od indywidualnej podatności
(lub pewnej odporności) na jakąś substancję chemiczną, ale przede wszystkim zależy ono od d
a w k i . Wiele trucizn zastosowanych w odpowiedniej dawce okazuje siÄ™ cennymi lekami,
których nie można zastąpić innym środkiem farmakologicznym w leczeniu różnych stanów
chorobowych. Te same wszakże leki, użyte w nadmiernej dawce, mogą powodować groz
ne
zatrucia, nieraz prowadzące do zejścia śmiertelnego. I na odwrót, takie same leki użyte w
dawce zbyt małej nie wywierają żadnego uchwytnego efektu leczniczego. Tak więc dawka
stanowi jeden z warunków zasadniczych trującego (lub leczniczego) działania różnych
substancji.
Rozróżniamy d a w k ę :
1) p o d p r o g o w ą , przy której nie widać żadnego uchwytnego działania
2) l e c z n i c z ą , cechującą się pożądanym skutkem w ustroju chorego
3) t o k s y c z n ą , przy której występują objawy nietolerancji lub wyrażnego zatrucia
4) ś m. i e r t e l n ą , czyli najniższą powodującą zgon
Ogólnie biorąc, definicja pojęcia trucizny zaczyna się właśnie od zwrócenia uwagi przede
wszystkim na dawkę. Podkreślali to już lekarze starożytni, a Paracelsus (1493-1541), lekarz
szwajcarski, dobitnie sformułował tę tezę w powiedzeniu : dosis sola fecit venenum .
Z d e f i n i o w a n i e pojęcia trucizny, wbrew pozorom, wcale nie jest rzeczą łatwą,
bowiem np. sól kuchenna (NaCl) czy też czysta woda, a więc substancje niezbędne do życia,
jeżeli zostaną wprowadzone do ustroju w nadmiernej ilości lub inną drogą (np. woda
parenteralnie), łatwo mogą wywrzeć działanie szkodliwe, a nawet trujące.
Toteż t r u c i z n ę można ogólnie z d e f i n i o w a ć jako :
substancję, która po wprowadzeniu jej do ustroju z zewnątrz w stosunkowo małej dawce, wywiera
silne działanie toksykodynamiczne, powodując zaburzenia chorobowe lub śmierć.
 Tak więc cechami charakterystycznymi trucizn są :
1) określona dawka
2) egzogenne pochodzenie
3) duża aktywność farmakodynamiczna
4) silne właściwości toksykodynamiczne, zaburzające prawidłowe funkcje organizmu.
Podział różnych substancji na 6 grup, w zależności od przybliżonej dawki toksycznej (wg Hodge`a
i Sternera)
TABELA NR 1
Przypuszczalna dawka śmiertelna dla człowieka
Stopień toksyczności
w mg/kg na 70 kg (średni ciężar ciała)
1. niezmiernie toksyczny poniżej 5 szczypta lub mniej niż 7 kropel
2. bardzo silnie 5  50 pomiędzy 7 kroplami i 1 łyżeczką od herbaty
toksyczny
3. silnie toksyczny 50  500 pomiędzy 1 łyżeczką i 30 g
4. umiarkowanie toksyczny 500-5.000 pomiędzy 30 g i 400 g
5. słabo toksyczny - pomiędzy 400 g i 1 kg
6. praktycznie nietoksyczny powyżej 15 g/kr ponad 1 kg
2. OKOLICZNOŚCI, W JAKICH DOCHODZI DO ZATRUĆ
Zatrucia dzielimy na:
1) wypadkowe , wśród których wyróżnia się grupę zatruć zawodowych
2) samobójcze
3) zbrodnicze
Te ostatnie (zbrodnicze) zdarzają się najrzadziej. Najczęstsze są zatrucia samobójcze,
przy czym ten rodzaj samobójczej śmierci przeważnie wybierają kobiety (ponad 2 razy
częściej niż mężczyz
ni, którzy pozbawiają się życia głównie za pomocą broni palnej albo
przez powieszenie)  ech, macho ;) Najczęściej stosowanymi przez samobójców
truciznami są : tlenek węgla i środki nasenne lub uspokajające.
Zatrucia wypadkowe stosunkowo dość często zdarzają się u dzieci.
2. DOCHODZENIE W PRZYPADKU ÅšMIERCI WSKUTEK ZATRUCIA
Wiele trucizn charakteryzuje się dość swoistym działaniem farmakodynamicznym na ustrój
ludzki, a niektóre z nich wykazują wybitne powinowactwo do pewnych narządów. Powoduje to
nieraz występowanie u osoby zatrutej objawów bardzo typowych dla danej trucizny.
Toteż zebranie szczegółowych danych od świadków co do objawów towarzyszących
zatruciu jeszcze za życia, zwłaszcza w początkowym okresie, i co do okoliczności, w jakich
doszło do zatrucia, stanowi pierwszą ważną podstawę do wydania opinii przez biegłego.
Drugą podstawę w tym zakresie stwarza dokumentacja lekarska, a więc zwykle historia
choroby, w której notowano rodzaj objawów i ich nasilenie oraz sposób leczenia zatrutego.
Następną podstawę stanowi wynik sekcji zwłok (jeżeli doszło do zgonu) i badań
histopatologicznych.
Kolejny i bardzo ważny dowód zatrucia stanowi wynik badań chemiczno-
toksykologicznych, i to :
1) wymiocin, moczu, krwi
2) narządów i treści żołądkowo-jelitowej (jeśli nastąpił zgon).
Należy w tym miejscu podkreślić duże znaczenie analizy treści wymiotnej, a co za tym
idzie, konieczność właściwego jej zabezpieczenia i przesłania do badań.
1. POBIERANIE NARZ
DÓW, TREŚCI ŻOA

DKOWO-JELITOWEJ I
PA
YNÓW PRZEZNACZONYCH DO BADAC
CHEMICZNO-
TOKSYKOLOGICZNYCH
Treść i płyny ustrojowe oraz narządy pobiera się do naczyń chemicznie czystych, przy czym z
reguły do naczyń tych nie dodaje się żadnych środków konserwujących, lecz możliwie prędko
przesyła się je do właściwego laboratorium, a gdyby to nie było możliwe, przechowuje się w
lodówce.
Podczas sekcji zwłok lekarz nie spłukuje w tych przypadkach narządów wodą, a do chemicznie
czystych naczyń pobiera się treść żołądkowo-jelitową i części narządów.
1) Do p i e r w s z e g o słoja wylewa się treść żołądkową, po uprzednim dokładnym jej
oglądzie i ewentualnym wyjęciu z niej i osobnym zabezpieczeniu charakterystycznych grudek
substancji chemicznej, resztek tabletek itp. Dokładnie ogląda się przy tym błonę śluzową
rozciętego żołądka, po czym wkłada się żołądek do tego samego słoja.
2) D r u g i słój powinien zawierać podwiązane pętle jelit, i to wraz z treścią jelita : a)
cienkiego i b) grubego
3) Do t r z e c i e g o słoja wkłada się część wątroby, z pęcherzykiem żółciowym i wlewa się
żółć z pęcherzyka żółciowego.
4) Do c z w a r t e g o słoja wkłada się obydwie nerki.
5) W p i ą t y m słoju umieszcza się półkulę mózgową i szczelnie okleja się wieko przylepcem
lub zalewa się korek roztopioną parafiną, ażeby w ten sposób zapobiec ulatnianiu się substancji
lotnych.
6) W podobny sposób zabezpiecza się w s z ós t y m. słoju płuca, a w razie potrzeby 
osobno  także inne narządy, np. mięsień sercowy i śledzionę albo macicę i pochwę, czy też
odbytnicę lub wreszcie wycinek skóry, tkanki podskórnej i mięśni, jeżeli tą drogą mogła być
wprowadzona trucizna.
7) Oprócz tego do trzech czystych butelek pobiera się :
a) krew z naczyń obwodowych
b) krew z serca
c) mocz
4. PODEJRZENIE ZATRUCIA PODCZAS OGL
DZIN ZWA
OK
Zmiana b a r w y s k ó r y, zwłaszcza plam pośmiertnych, występuje jako :
1) z n a c z n a b l a d o ś ć, przy jednoczesnym braku plam pośmiertnych (lub tylko
nieznacznym tworzeniu się tych plam) może przemawiać za niedokrwistością na tle
toksycznym  wywołaną truciznami doprowadzającymi do wewnątrzustrojowej hemolizy
krwi
2) j a s n o w i ś n i o w o c z e r w o n e plamy pośmiertne - przy zatruciach tlenkiem
węgla (CO), czasem przy zatruciach cyjanowodorem (HCN) lub cyjankami ; należy to
odróżnić od działania niskiej temperatury (analiza krwi na obecnośćhemoglobiny
tlenkowęglowej i in.)
3) s z a r o s i n e lub c z e k o l a d o w o s i n e plamy pośmiertne jako objaw
methemoglobinemii  w zatruciach np. anilinÄ…, nitrobenzenem, chloranem potasu
4) rozlane ż ó ł t e lub w o s k o w o ż ó ł t e zabarwienie skóry jako wyraż żółtaczki - w
zatruciach wywołujących uszkodzenie miąższu wątroby (związki fosforu, arszenik, trujące
grzyby itp.)
5) r o z l a n e b r u n a t n a w e zabarwienie skóry jako wyraz utworzenia się hematyny
(z barwnika krwi)  w zatruciach mydłami.
Wyraz
nie odmienne od naturalnego m i e j s c o w e z a b a r w i e n i e skóry, zwłaszcza
w okolicy ust i błon śluzowych górnych dróg pokarmowych może wystąpić np. jako :
1) żółte zabarwienie - w zatruciach związkami chromu, dwunitrobenzenem i
trójnitrotoluenem, kwasem azotowym, metasystoxem
2) miejscowe oparzenia i nadżerki w skórze i błonach śluzowych (m.in. żołądka) - po
zadziałaniu stężonych kwasów mineralnych, kwasu octowego, ługów, soli srebrowych,
nadmanganianiu potasu, sublimatu i in.
3) charakterystyczne zabarwienie treści wymiotnej i żołądkowej - w zatruciach środkami
ochrony roślin lub sublimatem, do których ostrzegawczo dodaje się barwniki lub farbami
malarskimi czy ołówkowymi
4) zielone zabarwienie - w zatruciach środkami ochrony roślin (zawierającymi arsen)
5) niebieskofioletowe zabarwienie - w zatruciach niektórymi insektycydami
W y c z u w a l n a w o ń jest dość swoista dla niektórych zatruć. Podczas oględzin zwłok
można ułatwić jej wydobywanie się przez ucisk na klatkę piersiową. W czasie sekcji zwłok
wyczuwa się ją po otwarciu jamy czaszkowej i żołądka.
Tak więc woń a r o m a t y c z n a występuje w zatruciach alkoholem, lizolem, olejkami
eterycznymi, niektórymi insektycydami.
Woń g o r z k i c h migdałów - w zatruciach cyjankami, cyjanowodorem, nitrobenzenem
(patrz przygody Sherlocka Holmesa ;)
Wreszcie wygląd t r e ś c i j e l i t o w e j może nasuwać podejrzenie, że doszło do
zatrucia. W zatruciach arszenikiem treść ta przypomina odwar ryżowy i jest zwykle obfita
(płynna).
5. TRUCIZNY
7.1. Cyjanki alkaliczne i cyjanowodór
Cyjanowodór (HCN), czyli kwas pruski jest bardzo silną trucizną (Prusacy jak
już coś robią, to solidnie). Jego trujące właściwości znane już były w odległej starożytności. Tak
np. kapłani egipscy stosowali go do wykonywania kary śmierci, np. za zdradę tajemnic, i to w
postaci pestek od brzoskwiń albo  wody gorzkich migdałów . Używano go również do popełniania
mordów skrytobójczych i masowego uśmiercania ludzi.
W przyrodzie spotyka się duże ilości cyjanowodoru w niektórych gatunkach fasoli, w korze
wiśni oraz w pestkach różnych owoców ; brzoskwiń, moreli, wiśni, jabłek, śliwek, a zwłaszcza
gorzkich migdałów. Jeden gorzki migdał zawiera około 1 mg cyjanowodoru, toteż spożycie 50-
60 tych migdałów może spowodować śmierć człowieka.
Jednorazowa dawka śmiertelna HCN wynosi ok. 50 mg. Jedna kropla cyjanowodoru w
stanie płynnym, wprowadzona do rany, powoduje śmierć.
Ustrój broni się przed toksycznym działaniem jonu CN2 (który zresztą w niewielkich
ilościach powstaje także w przebiegu normalnej przemiany białek) w ten sposób, który
następnie podlega hydrolizie z wytworzeniem się amoniaku :
HCNO + H2O + CO2 + NH2
Toteż u zatrutych cyjanowodorem w powietrzu wydychanym znajduje się amoniak NH3, który
wyczuwa się powonieniem, oprócz woni gorzkich migdałów.
Drugi sposób obrony ustroju przed KCN polega na wiązaniu jonu CN2 z cukrami
powstajÄ…cymi w toku przemiany materii.
Ten właśnie mechanizm obronny został poznany w związku z dociekaniem, dlaczego w
wyniku zamachu politycznego, dokonanego w 1916 r. przez księcia Jussupowa na osobie
Rasputina za pomocą cyjanku potasowego dodanego do wina, bitej śmietany i ciasta na
godzinę przed przyjęciem, nie doszło do zatrucia, mimo, iż dawka KCN kilkakrotnie
przewyższała dawkę śmiertelną. Okazało się, że krystaliczny cyjanek potasu został
unieszkodliwiony przez cukry zawarte w potrawach i w winie (portwein), które zawiera ok. 9 %
cukru, a to wskutek utworzenia się nitryli. Podobny proces zachodzi w ustroju. Toteż
zamachowcy, nie doczekawszy się śmierci Rasputina przez otrucie, zamordowali go za
pomocÄ… szabli i rewolweru.
Trzeci sposób obrony fizjopatologicznej ustroju przed trującym działanie jonu CN2 polega
na przyłączeniu do niego siarki S, z utworzeniem jonu rodanowego CNS2.
7.2. ARSZENIK
Trójtlenek arsenu As2O2, czyli arszenik jest trucizną znaną od wielu
stuleci. Nie ma ona smaku ani zapachu, toteż jako bały sypki proszek łatwo mógł
być dodany do napoju lub pokarmu. Ofiara zbrodniczego zatrucia nie mogła
bowiem zauważyć jego obecności ani powonieniem, ani też zmysłem smaku.
Dawka śmiertelna wynosi na ogół 0,1  0,15 g arszeniku.
W obrazie sekcyjnym zwraca uwagę charakterystyczna, płynna zawartość
jelit o wyglądzie przypominający odwar ryżowy.
Gdy do zgonu dochodzi wkrótce po zatruciu, w narządach poza tą
charakterystyczną treścią jelitową może nie być innych zmian.
W póz
niejszym okresie widać uszkodzenia narządów miąższowych, głównie wątroby, i to
nieraz z towarzyszącą temu żółtaczką, oraz nerek. Przyczyną zgonu może być ostry żółty zanik
wątroby. Badanie histopatologiczne wykazuje zwyrodnienie i stłuszczenie komórek miąższu
wątroby i nerek lub objawy ostrego żółtego zaniku wątroby.
W przypadku ekshumacji zwłok osoby zmarłej z powodu przypuszczalnego zatrucia
arszenikiem trzeba pobierać i zabezpieczać materiał przeznaczony do badań chemiczno-
toksykologicznych w sposób staranny i dokładny, by uniknąć póz
niejszego ewentualnego
zakwestionowania prawidłowości uzyskanych wyników. Arsen znajduje się także w ziemi
cmentarnej.
7.3. TAL
Tal posiada obecnie mniejsze znaczenie sądowo-lekarskie, niż dawniej, kiedy to
stosowany był jako trucizna na szczury, a tym samym był łatwo dostępny i wykorzystywano go do
zatruć zbrodniczych. 1,0 gram talu (TI) stanowiło wystarczającą dawkę
śmiertelną.
W medycynie tal był używany jako środek depilacyjny do przejściowego usuwania włosów w
celu ułatwienia leczenia uporczywych grzybic./ Wypadanie włosów należy do charakterystycznych
dla talu objawów zatrucia. Może ono być mniej lub bardziej nasilone i utrzymywać się dłużej w
zależności od dawki tej trucizny.
 We włosach też widać w obrazie mikroskopowym znamienne złogi ciemnej barwy w pobliżu
cebulek włosowych, ale badania analityczne nie wykazują w nich obecności talu.
Obecnie w zwalczaniu szczurów stosuje się inne substancje, a tal wyszedł z użycia, jako
środek zbyt niebezpieczny.
7.5. RT
Ć
Rtęć metaliczna (Hg) przyjęta doustnie i to nawet w dużej dawce, nie powoduje
na ogół szkodliwych dla ustroju objawów. Trujące są natomiast pary rtęci. Po
stłuczeniu termometru rtęciowego, a zwłaszcza po wylaniu się rtęci w laboratoriach drobne
kropelki rtęci dostają się do różnych szczelin, np. w podłodze, ulegają parowaniu i mogą stanowić
z
ródło przewlekłych zatruć objawiających się ślinotokiem i uszkodzeniem nerek. Na brzegach
dziąseł występuje wtedy szary rąbek siarczku rtęci HgS.
Bardziej niebezpieczne są sole rtęci, a zwłaszcza sublimat (HgCL2), którego dawka śmiertelna
wynosi 0,1  0,5 grama . Wskutek n e r c z y c y wywołanej zmianami zwyradniającymi w nerkach
dochodzi zwykle do śmierci wśród objawów śpiączki mocznicowej.
Podczas sekcji zwłok zwracają uwagę poważne zmiany zwyradniające w nerkach z dość
charakterystycznym obrazem tzw.  dużej białej nerki albo  dużej pstrej nerki . Nadto widać tu
owrzodzenia w błonie śluzowej jelit, która poza tym wykazuje objawy obrzęku.
7.6. OA
ÓW
Ołów (Pb) jest drugim obok rtęci ciężkim metalem, który odgrywa niemałą rolę w
toksykologii ze względu na częstotliwość zatruć przemysłowych i innych, zwykle
wypadkowych.
Charakterystyczne dla zatrucia ołowiem są tzw. k o l k i o ł o w i c z e, czyli napady silnych
bólów w jamie brzusznej, a także nerwobólów. Na brzegach dziąseł widuje się czasem w tych
zatruciach czarny rąbek siarczku ołowiu (PbS) zwany rąbkiem ołowiczym.
Zdarzały się zatrucia ołowiem po wypiciu mleka przechowywanego w naczyniach powleczonych
polewą zawierającą ołów lub w następstwie picia wody przebiegającej w rurach ołowiowych, które
nie zostały jeszcze od wewnątrz pokryte ochronną warstwą siarczanu ołowiu.
(PbC2H2)2 jako tzw. płyn przeciwstukowy dodawany do benzyny samochodowej i lotniczej. Sam
czteroetylek ołowiu jest silną trucizną, wywołującą w zatruciu ostrym zaburzenia ze strony
ośrodkowego układu nerwowego (majaczenia i inne). Wydalanie zaś z silników spalinowych
ołowiu do powietrza atmosferycznego powoduje wytwarzanie się w nich stężeń niebezpiecznych
dla zdrowia, zwłaszcza w dużych miastach, o wielkim nasileniu ruchu samochodowego.
 1.8. SUBSTANCJE LOTNE O SWOISTEJ WONI
8.1. W
GLOWODORY
Należą do nich liczne rozpuszczalniki organiczne.
Najbardziej znanymi węglowodorami a l i f a t y c z n y m. i są benzyna i nafta. Dawka
śmiertelna benzyny wynosi 20- 50 gramów .
Z węglowodorów a r o m. a t y c z n y c h na uwagę zasługują b e n z e n i t o l u e n . W ich
następstwie dochodzi do narkotycznego działania na OUN.
Podobne działanie wywierają w ę g l o w o d o r y c h l o r o w a n e.
Do najbardziej rozpowszechnionych należą :
- t r ó j c h l o r o e t y l e n, znany pod nazwą handlową  Tri jako środek do
wywabiania plam
- c z t e r o c h l o r e k w ę g l a (CCl2), zwany  Tetra , używany do czyszczenia
odzieży i mający zastosowanie w niektórych typach gaśnic przeciwpożarowych.
8.2. ALKOHOLE
a) Alkohol etylowy
Alkohol etylowy może spowodować :
1) zatrucie ostre
2) przewlekły nałogowy alkoholizm
3) upojenie patologiczne
Na ogół uważa się, że zatrucia alkoholem etylowym znajdują się na trzecim miejscu pod
względem liczby ofiar śmiertelnych (po tlenku węgla i środkach nasennych) wśród wielu różnych
trucizn.
Jest to związek noszący również nazwę etanolu. Jest on bardzo rozpowszechnioną używką,
ale nie zawsze jest należycie oceniany pod względem swych trujących właściwości w działaniu na
ustrój ludzki. Groz
ny charakter tej trucizny uwidacznia się nie tylko w tym, że doprowadza ona do
nałogu, ale także i w tym, że niejednokrotnie powoduje stany ostrego zatrucia łatwo prowadzące
do śmierci.
Przy stężeniach 4  7 0 alkoholu etylowego dochodzi do zgonu zdrowych dorosłych osób.
Zgon osób chorych lub dzieci może nastąpić przy znacznie niższych stężeniach. Zresztą śmierć
nieraz następuje w okresie spadku poziomu alkoholu we krwi (po osiągnięciu stężenia
maksymalnego).
Jedną z dość częstych przyczyn zgonu w stanie upojenia alkoholowego jest u d u s z e n i e
się (gwałtowne) treścią pokarmową zaaspirowaną do dróg oddechowych.
Niemało też zgonów jest wywołanych upadkami i uderzeniami głową o twarde podłoże, czego
następstwem mogą być wylewy krwawe śródczaszkowe.
Dawka śmiertelna alkoholu etylowego (czyli etanolu) dla zdrowej osoby dorosłej wynosi 100 
300 gramów w przeliczeniu na czysty alkohol (tzw. absolutny) w jednorazowym użyciu. Dla dzieci,
a zwłaszcza dla niemowląt, jednorazowa dawka śmiertelna etanolu jest znacznie niższa.
W przewlekłym zatruciu alkoholem najczęściej spotyka się zmiany chorobowe w układzie
nerwowym i wątrobie, a także mięśniu sercowym. Wątroba objęta jest zwyrodnieniem
tłuszczowym, do czego póz
niej dołącza się marskość tego narządu ; spełnia on bowiem ważną
rolę w przemianie alkoholu, a przy ciągłym działaniu tej trucizny, łatwo ulega uszkodzeniu.
Oprócz przemian endogennych pewien wpływ na bilans całej zawartości alkoholu w ustroju
posiada jego wydalanie egzogenne przez płuca i nerki.
a) Alkohol metylowy
Alkohol metylowy (CH2OH, czyli m. e t a n o l , przypomina swoim zapachem i
smakiem alkohol etylowy, toteż bywa omyłkowo konsumowany lub dodawany do wódki, czy też
potajemnie sprzedawany jako  spirytus . Jest to bardzo niebezpieczna trucizna, uszkadzajÄ…ca
głównie nerwy, a zwłaszcza nerw wzrokowy i siatkówkę oka, tak że człowiek zatruty może
całkowicie stracić wzrok, jeżeli w ogóle uda się go zachować przy życiu. Do metabolitów alkoholu
metylowego należą : a l d e h y d m. r ó w k o w y (HCHO) oraz k w a s m. r ów k o w y
(HCOOH), będące kolejnymi produktami utleniania metanolu (CH@OH).
Aldehyd mrówkowy wytwarzany technicznie nosi nazwę f o r m. a l i n y, czyli formaldehydu.
Jest to znana trucizna bakteriobójcza. Dawka śmiertelna metanolu waha się w granicach 10  100
gramów .
9.2. Tlenek węgla
Tlenek węgla (CO) jest gazem bezbarwnym, łatwo zapalnym, wybuchowym, o gęstości 0,97 w
stosunku do powietrza (którego gęstość wynosi 1,00), a więc nieco lżejszym od powietrza. Pali się
on niebieskim płomieniem. Najczęściej dochodzi do zatrucia tlenkiem węgla wskutek utleniania się
gazu świetlnego lub czadu. Gaz świetlny zawiera ok. 12 % tlenku węgla (toteż obecnie w
zastosowaniu znajduje się gaz ziemny, nie zawierający CO). W gazach spalinowych zawartość
CO waha siÄ™ zwykle w granicach 5  7 %, a w wybuchowych od 30 do 60 %.
Liczba śmiertelnych zatruć tlenkiem węgla jest wysoka. Dawniej powodował on więcej
zgonów niż wszystkie inne trucizny razem wzięte.
Obecnie, po wprowadzeniu gazu ziemnego zamiast świetlnego, zdarzają się nieskuteczne
próby samobójstwa przez wdychanie gazu z otwartych palników kuchenek gazowych. Kończą się
one jednak czasem tragicznie, gdy samobójca zapala papierosa, gdyż następuje wybuch - so, wie
so - skutek osiągnięty :)
Przy dużej ilości tlenku węgla w pomieszczeniach zamkniętych śmierć może nastąpić
błyskawicznie już po kilku oddechach. Mechanizm tej śmierci polega na uduszeniu się wskutek
porażenia ośrodków oddychania i krążenia oraz enzymów oddechowych, przy czym ni występują
tu objawy ostrzegawcze, takie jak : ból głowy, osłabienie (kończyn dolnych i ogólne i in.).
Podczas oględzin i sekcji zwłok w ostrych zatruciach śmiertelnych tlenkiem węgla widać
j a s k r a w o r ó ż o w o w i ś n i o w e zabarwienie plam pośmiertnych i niektórych
narządów wewnętrznych oraz mięśni.
P r z e w l e k ł e zatrucia tlenkiem węgla charakteryzują się uszkodzeniem jąder
podstawy mózgu, zwłaszcza rozmiękaniem gałki bladej.
PESTYCYDY
W celu ochrony plonów przed szkodnikami stosuje się rozliczne
preparaty, i to na coraz większą skalę. W związku z tym łatwo może dojść do zatruć
wśród ludzi, zwłaszcza jeśli nie przestrzega się przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy lub tzw. okresów karencji.
12.1. Rodentycydy
Dla ochrony upraw i plonów przed gryzoniami stosuje się ziarno
powlekane fosforkiem cynku (Zn2P2) oraz różnorodne preparaty. Po roku 1958, kiedy
przerwano stosowanie trutek zawierających tal, duże zastosowanie znalazł fosforek cynku.
Po wpływem wilgoci, zwłaszcza w środowisku zakwaszonym, rozkłada się on z wydzielaniem
silnie toksycznego fosforowodoru (PH2). A
atwo przenika on przez ścianę przewodu
pokarmowego i poraża układy enzymatyczne. Przeciętna śmiertelna dawka dla dorosłej
osoby wynosi ok. 3 g fosforku cynku. Podczas sekcji zwłok wyczuwa się czosnkową woń
treści żoładkowo-jelitowej, przypominającą zapach karbidu.
12.2. Herbicydy
Środki chwastobójcze służą do wybiórczego niszczenia niepożądanych roślin. Do silnie
toksycznych dla człowieka należą pochodne fenoli, zwłaszcza chlorowcowe i nitrowe, przy
czym te ostatnie (nitrowe) wywołują methemoglobinemię. Dawka śmiertelna herbicydów dla
człowieka wynosi kilka gramów.
12.3. Insektycydy
Środki owadobójcze dzielą się na kilka grup rozmaitych środków chemicznych
stosowanych w celu ochrony roślin w gospodarce rolniczej i ogrodniczej.
Wszystkie te związki wywołują nagromadzenie acetylocholiny w ustroju w dużych ilościach, co
daje spotęgowany efekt farmakologiczny w postaci endogennego (wewnątrzpochodnego)
zatrucia acetylocholiną. Toteż w zatruciu takim dominują objawy pobudzenia układu
parasympatycznego (przywspółczulnego), jak np. obfite ślinienie, pocenie się itd.
Zatrucia tymi środkami zdarzają się nie tylko wskutek nieszczęśliwych wypadków, ale również
w następstwie działania zbrodniczego. Zaobserwowano np. w Finlandii dużą liczbę samobójstw
popełnionych przez otrucia się preparatami fosforoorganicznymi z grupy pestycydów.
13.TOKSYKOMANIE I LEKOMANIE
Coraz większego znaczenia nabiera obecnie zagadnienie różnych toksykomanii, czyli
świadomych zatruć.
Zalicza siÄ™ do nich :
1) n a r k o m. a n i ę (morfinizm, heroinizm, kokainizm, środki halucynogenne)
2) l e k o m. a n i ę (środki nasenne, uspokajające, przeciwbólowe, aminy cucące,
fenacetynÄ™)
3) stosowanie s z k o d l i w y c h dla zdrowia u ż y w e k (alkohol, nikotyna, kofeina, eter)
 Do najbardziej znanych narkomanii należą : opiumowa, morfinowa, heroinowa, kokainowa oraz
powodowana przez środki halucynogenne, tj. takie, które wywołują halucynacje. Środki
halucynogenne są szczególnie niebezpieczne, gdyż mogą one łatwo doprowadzić do wystąpienia
ciężkich zaburzeń psychicznych, np. w postaci napadów obłędu z towarzyszącą całkowitą
niepoczytalnością psychiczną. W tym stanie osoba zatruta może dopuścić się groz
nych
przestępstw lub popełnić samobójstwo.
Do tych środków należą:
- haszysz , otrzymywany z konopi indyjskich,
- peyotl lub meskalina (z kaktusa rosnÄ…cego w Meksyku)
- psylocybina (zawarta w niektórych grzybach z gatunku Psylocybe)
- dwuetyloamid kwasu lizergowego (syntetycznie otrzymywany LSD)
-----------------------------------------------------------------------------
Dendrobates azureus
Zastosowanie trucizn w antycznym Rzymie
Rok 1814 przyniósÅ‚ Traité de poisons Mateusza Orfili, zwanego ojcem toksykologii. Nie oznacza to
jednak, że trucizny odkryto dopiero w XIX wieku. Trucizny towarzyszyły człowiekowi niemal od zarania
dziejów.
Znany z podań antycznych frygijski władca Midas już w roku 690 p.n.e. widząc upadek swojego
państwa na skutek najazdu Kimmerów wypił ponoć byczą krew, by odebrać sobie życie. Krew sama w
sobie toksyczna nie jest, ale w pozostawionej na dłuższy czas pojawia się jad kiełbasiany.
Pierwszy przypadek świadomego użycia trucizny przez mieszkańców Imperium miał mieć miejsce w
roku 331 p.n.e. kiedy to w Rzymie szalała dżuma. Za epidemię obwiniono grupę kobiet zajmujących
siÄ™ produkcjÄ… żÿ
medykamentówżÿ. Skazano je na Å›mierć, każąc żÿwypić ich wÅ‚asne mikstury. W 211
p.n.e. Rzym obwieścił światu, iż Capua Capta Est, czego nie mogąc znieść część miejscowych
senatorów popełniła samobójstwo. Od III wieku p.n.e. popularność trucizn rosła osiągając takie
rozmiary, że w roku 81 p.n.e. Sulla wydał Lex Cornelia de Sicariis et Veneficiis(Prawo Korneliusza
przeciwko bandytom i trucicielom), które karało banicją, konfiskatą mienia albo śmiercią nawet w
przypadku podejrzenia o użycie trucizny.
Proceder był jednak uprawiany mimo srogich obostrzeń stanowiąc najszybszy sposób na uzyskanie
spadku, karierÄ™ politycznÄ… bÄ…dz
szybki rozwód. Według Horacego piszącego w I wieku na terenie
Rzymu działało mordercze, profesjonalne trio trucicielek - Canidia, Martina i Locusta. Ale i bez ich
pomocy truli dosłownie wszyscy i wszystkich. Jednak najbardziej spektakularne i zachowane dla
potomnych były przypadki samobójstw i zabójstw w wyższych sferach.
W roku 203 p.n.e. Sofonisba - królowa Numidii, żona Syfaksa, córka Hasdrubala, wolała śmierć od
rzymskiej niewoli.
W roku 30 p.n.e. królowa egipska Kleopatra, po klęsce jaką poniósł jej kochanek Marek Antoniusz w
walce z Oktawianem, odebrała sobie życie najprawdopodobniej używając w tym celu jadu żmii.
W I wieku Marcus Gavius Apicius pierwszy kucharz rzeczpospolitej rzymskiej na skutek wystawnego
trybu życia popadł w takie długi, że przed wierzycielami uratowało go połknięcie trucizny.
W realizacji planów trucizna służyła doskonale cesarzom.
Decimus Claudius Nero Drusus Germanicus, znany lepiej jako Druzus 14 września 9 r. p.n.e. zmarł po
podaniu mu trucizny przez Sejanusa, prefekta Pretorianów. Jego syn Caius Claudius Drusus Caesar
Germanicus (Germanik) 10 paz
dziernika 19 r. opuścił ziemski padół najprawdopodobniej dzięki
wydatnej pomocy Gnaeuasa Calpurniusa Pisona, jego żony Munacji Plancinii i zawodowej trucicielki
Martiny.
Gaius Claudius Cesar, zwany KaligulÄ…, posÅ‚ugiwaÅ‚ siÄ™ truciznami w żÿsporcie. TruÅ‚ gladiatorów, dżokei
i konie, by w ten sposób wpływać na wyniki.
Dla Tiberiusa Claudiusa Drususa Nerona (Klaudiusza) wywar z muchomora przygotowała, na prośbę
jego drugiej żony Agrypiny Młodszej, Locusta. Zadziałał on skutecznie 14 paz
dziernika 54 r..
Neron, Lucius Domitius Ahenobarbus, lepiej znany szerszemu gronu raczej jako podpalacz, był też
trucicielem. Doszedł do wniosku, że trucizna jest najlepszym sposobem na rozwiązywanie problemów
z rodziną i współpracownikami. Pierwszą jego ofiarą 11 lutego 55 r. został jego przyrodni brat, syn
Klaudiusza, Brytanik, mający wtedy zaledwie 14 lat. W ślad za nim Styks przekroczyli Silanus,
namiestnik prowincji Azji; następnie ciotka Nerona Domicja, która miała to nieszczęście, że była
bogata; Burrus, prefekt pretorianów, który wraz z Seneką wychowywał Nerona. Mikstury
przygotowane dla Nerona przez Locustę przerwały też życie bardzo wpływowych wyzwoleńców
Pallasa i Doryforos.
Gniewu cesarza nie uniknÄ™li i jego najbliżsi żÿ Miedzianobrody kazaÅ‚ otruć wÅ‚asnÄ… matkÄ™ żÿ AgrypinÄ™.
Cykuta miała zabić również Senekę, jednak nie zadziałała, w efekcie czego największy filozof
pierwszego wieku na rozkaz cesarzaotworzył sobie żyły.
Swoją matkę Sestilię otruł też najprawdopodobniej cesarz Witeliusz.
Domicjan, Titus Flavius Domitianus, użył zająca morskiego do pozbycia się swego poprzednika na
cesarskim tronie, a zarazem brata Tytusa, otruł także Agrykolę - namiestnika Brytanii.
Dobry cesarz Hadrian, Publius Aelius Hadrianus, miał również swoją mroczną stronę. Bardzo
prawdopodobne jest, że otruł swoją małżonkę - Vibię Sabinę, córkę cesarza-filozofa Marka Aureliusza.
To tylko niektóre przypadki użycia venenum. Słowo to wywodzi się z łaciny. Veneficium oznacza
trucicielskÄ… profesjÄ™, a veneficus bÄ…dz
venefica żÿ truciciela/kÄ™.
Starożytni nie badali trucizn pochodzenia zwierzęcego, tak dokładnie, jak trucizn roślinnych. Wiedza
na ich temat opierała się w większości przypadków na mitach, podaniach i pogłoskach. Kilka ich
odkryć w tej materii było jednak stuprocentowo trafnych:
- Hiszpańska mucha -(Cantharis vesicatoria) - wymieniana przez Pliniusza w Historii Naturalnej
(24.93-6). Na skutek zagrożenia (albo uszkodzenia ciała) chrząszcz, zwany w Lechistanie majką
lekarską, wydziela substancję zwaną kantarydyną. Kantarydyna działa pobudzająco i wywołuje
erekcję. Jest to środek skuteczny, to prawda. Jednakże skutki jego stosowania bywają niekiedy
groz
ne. Kantarydyna jest substancją o silnym działaniu drażniącym i toksycznym, negatywnie wpływa
na wrażliwą tkankę wewnętrznych ścian cewki moczowej. Symptomy zatrucia: mogą ograniczać się do
irytacji, bólu pęcherza i moczowodu oraz priapizmu, w gorszej postaci dochodzą bóle brzucha,
wymioty, biegunka, pęcherze skórne i szok. Śmierć następuje na skutek uszkodzenia wielu organów.
- Węże - Znów pojawiają się u Pliniusza (29.66-68), który wymienia żmije z gatunku aspis i dipsas
oraz hydry - węże morskie. Jad używany był jako trucizna doustna, choć w ten sposób jest
nieszkodliwy. Galen napomyka o egzekucjach przez ukąszenie węża w Aleksandrii, a Plutarch w
"Żywocie Antoniusza" sugeruje, że Kleopatra popełniła samobójstwo używając żmii. Arystoteles
wspominał natomiast o sporządzaniu zabójczej mikstury z poćwiartowanego węża i ludzkiej krwi.
- Jadowite pająki i skorpiony - były doskonale znane starożytnym, a Pliniusz w swej Historii Naturalnej
poświęca miejsce przede wszystkim antidotów na ich ukąszenia.
- Zwierzęta morskie
- Pliniusz wymienia w tej kategorii takie stwory, jak - lagos, lepus marines (najprawdopodobniej
gatunek ślimaka morskiego), dorycnium, arancus i trygon. Żadne z nich nie zostało zidentyfikowane.
- Używano też wydzielin salamander, jadu bazyliszka, byczej lub koziej krwi, mięsa łasic i myszy, krwi i
płuc ropuch...
Trucizny roślinne, to te same, jakich używa się po dziś dzień.
- Atropa belladonna, czyli pokrzyk wilcza jagoda
W starożytności znana też jako Solanum mortiferum -"niosąca śmierć". Wszystkie części tej rośliny są
trujące. Zawiera atropinę. Po jej spożyciu maleje napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego,
dróg żółciowych, moczowych, następuje zahamowanie czynności gruczołów potowych (a co za tym
idzie wzrost temperatury ciała), ślinowych, błon śluzowych, dróg oddechowych oraz żołądka.
Spowalnia akcję serca, działa obkurczająco na naczynia krwionośne, powoduje nadobudliwość,
niepokój, zaburzenia orientacji, omamy, majaczenie oraz objawy psychotyczne przyspieszenie
oddechu, drgawki i śpiączkę.
- Hyoscyamus Niger, Lulek czarny
Świeże liście zawierają hyoscyaminę i atropinę, w nasionach występuje również skopolamina. Po
spożyciu pojawiają się objawy identyczne, jak w przypadku wilczej jagody, tylko słabsze. W przypadku
przedawkowania następuje śpiączka, a następnie śmierć z powodu porażenia układu oddechowego.
- Datura stramonium, Bieluń dziędzierzawa
We wszystkich częściach rośliny występuje L-hioscyjamina i skopolamina. Znaleziono w niej też
niewielkie ilości skopiny i apoatropiny. W korzeniach występują także meteloidyna i kuskohigryna. W
przypadku bielunia objawy i skutki zatrucia są identyczne, z tą niewielką różnicą, że uspokajające
działanie skopolaminy redukuje drgawki.
- Aconitum napellus, Tojad mocny
Przez Owidiusza zwany trucizną teściowej.
Zawarte w nim substancje to akonityna, benzylakonina, hypakonityna, mezakonina, hypakonina,
napelina i sangoryna. Jest bardzo silnie toksyczny, głównie z powodu akonityny, która wywołuje
porażenie ośrodka oddechowego. Objawami zatrucia są odrętwienie, niepokój, obfite pocenie,
nudności i wymioty, drgawki, spadek temperatury ciała, zwolnienie akcji serca i migotanie komór.
- Conium maculatum, Szczwół plamisty, pietrasznik, cykuta, szaleń plamisty, psia pietruszka, świńska
wsza
Roślina w pierwszym roku morfologicznie nie różni się od pietruszki pasternaku. Zawiera alkaloid
koniinę powodujący porażenie ośrodka oddechowego i śmierć w wyniku uduszenia
-Veratrum album, Ciemiężyca biała
PeÅ‚no w niej alkaloidów sterolowych żÿ znajdziemy protoweratrynÄ™, germerynÄ™, germinÄ™, rubijerwinÄ™,
izorubijerwinę. Tak, jak to miało miejsce w przypadku już wymienionych roślin zatrucie prowadzi do
porażenia mięśni klatki piersiowej, a w konsekwencji do zgonu na skutek uduszenia.
- Colchicum autumnale, Zimowit jesienny
Kolchicyna występująca w colchicum jest jednym z najbardziej trujących alkaloidów roślinnych.
Działa toksycznie już na poziomie komórki i dezorganizując wrzeciono podziałowe
wywołuje mutacje chromosomowe. Jako pierwszy objaw zatrucia pojawia się uczucie pieczenia w
jamie ustnej, zaburzenia połykania, bóle brzucha, wymioty i nierzadko krwawa biegunka. Póz
niej
następują bolesne skurcze pęcherza moczowego z krwiomoczem, odwodnienie z objawami zapaści
krążeniowej.
Kolchicyna ma zdolność przenikania przez barierę łożyskową, u kobiet w ciąży istnieje duże ryzyko
uszkodzenia płodu.
- Taxus baccata, Cis pospolity
Jego szpilki i nasiona zawierają taksynę. I znów mamy do czynienia z rośliną, której działanie
prowadzi do śmierci przez porażenie ośrodka oddechowego. i śmierć
- Papaver somniferum,
RoÅ›lina o ogromnych możliwoÅ›ciach żÿ od opium przez morfinÄ™ po kodeinÄ™. Morfina wywoÅ‚uje
depresję oddechową, która związana jest ze zmniejszeniem wrażliwości ośrodka oddechowego na
dwutlenek węgla i w skrajnych przypadkach może doprowadzić do bezdechu i uduszenia. Opium jest
naturalnym produktem uzyskiwanym przez nacinanie niedojrzałych makówek. W nim występuje
papaweryna, która działa rozkurczająco na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych i w konsekwencji
powoduje spadek ciśnienia krwi. Duże dawki tego alkaloidu mogą wywoływać zaburzenia rytmu serca.
- Amanita muscaria - Muchomor czerwony
A
adnie wyglÄ…da i jest trujÄ…cy. TrujÄ…ce alkaloidy zawarte w nim to kwas ibotenowy, muscymol
(panteryna) i muskaryna. Jeśli ktoś nie zna się na grzybach, po obiedzie może poczuć się osłabiony i
zdezorientowany, poczuć szum w uszach i nudności. Po jakimś czasie pojawią się też halucynacje,
które w ostrzejszych przypadkach przybierają postać szału. Potem następuje wzrost napięcia
mięśniowego, drgawki, wzrost temperatury. W skrajnie ciężkich zatruciach może dojść do śpiączki, a
podczas niej do zgonu, na tle niewydolności krążeniowo-oddechowej.
-Amanita phalloides - Muchomor zielonawy
Najpierw toksyny atakują wątrobę i nerki. Dopiero po 10-24 godzinach przychodzą objawy: mdłości,
biegunki i ostre bóle brzucha, przyspieszenie pulsu, obniżenie ciśnienia krwi, kurcze w łydkach i szok.
Po ustąpieniu tych objawów chory pozornie wraca do zdrowia. Jednak po kilku dniach uszkodzenie
wÄ…troby i nerek doprowadza do zgonu.
Także trucizny pochodzenia nieorganicznego były przez starożytnych doceniane.
Rtęć metaliczna (Hg)
Przyjęta doustnie i to nawet w dużej dawce, nie powoduje na ogół szkodliwych dla ustroju objawów.
Trujące są natomiast pary rtęci. Skutkują one przewlekłymi zatruciami objawiającymi się ślinotokiem i
uszkodzeniem nerek. Na brzegach dziąseł występuje wtedy szary rąbek siarczku rtęci HgS. Bardziej
niebezpieczne są sole rtęci, a zwłaszcza sublimat (HgCL2). Wskutek nerczycy wywołanej zmianami
zwyradniającymi w nerkach dochodzi zwykle do śmierci wśród objawów śpiączki mocznicowej.
Ołów (Pb)
Plumbum jest drugim obok rtęci ciężkim metalem, który odgrywa niemałą rolę w toksykologii ze
względu na częstotliwość zatruć przemysłowych i innych, zwykle wypadkowych. Charakterystyczne
dla zatrucia ołowiem są tzw. kolki ołowicze, czyli napady silnych bólów w jamie brzusznej, a także
nerwobólów. Na brzegach dziąseł widuje się czasem w tych zatruciach czarny rąbek siarczku ołowiu
(PbS) zwany rąbkiem ołowiczym. Dochodzi do zaburzenia tworzenia krwi, nadciśnienia tętniczego,
neuropatii, a także uszkodzenia mózgu. Zdarzały się zatrucia ołowiem po wypiciu mleka
przechowywanego w naczyniach powleczonych polewą zawierającą ołów lub w następstwie picia
wody przebiegającej w rurach ołowiowych, które nie zostały jeszcze od wewnątrz pokryte ochronną
warstwą siarczanu ołowiu.
Arszenik
Trójtlenek arsenu As2O2, czyli arszenik jest trucizną znaną od wielu stuleci. Nie ma ona smaku ani
zapachu, toteż jako bały sypki proszek łatwo mógł być dodany do napoju lub pokarmu. Ofiara
zbrodniczego zatrucia nie mogła bowiem zauważyć jego obecności ani powonieniem, ani też zmysłem
smaku. Przyczyną zgonu może być ostry żółty zanik wątroby. W przypadku badania ekshumowanych
zwłok, w przypadku podejrzenia zatrucia arsenem należy zbadać próbkę ziemi z grobu bowiem arsen
znajduje się także w ziemi cmentarnej.
Wniosek nasuwa się jeden. Wysoka kultura Rzymian, zaawansowana nauka, zwłaszcza medycyna, a
przede wszystkim chorobliwe ambicje i nieposzanowanie życia, przynajmniej cudzego, stały się
najlepszą pożywką dla powstania zawodu truciciela i szukania toksycznych właściwości we wszystkim
co ich otaczało, by skutecznie przy ich zastosowaniu układać sobie własny byt.