50 AKTUALNOŚCI TEMAT NUMERU HARDWARE SOFTWARE INTERNET PORADY MAGAZYN
>> >> >> >> >> >>
łu radiator wentylator, jest szybkość prze-
Podkręcanie procesora wymaga wydajnego coolera
pływu ciepła pomiędzy dwoma materiała-
mi (w naszym przypadku między proceso-
rem a radiatorem). Szybkość ta zależy od
Dla ochłody
przewodnictwa cieplnego, będącego wiel-
Chłodzenie procesora cieczą czy ogniwem Peltiera to zabawa dla
kością charakterystyczną dla materiałów,
z jakich zbudowany jest radiator, oraz po-
fascynatów podkręcania. Jednak wydajny radiator z wentylatorem
wierzchni promieniowania  im większa,
może poprawić stabilność pracy każdego komputera.
tym lepsza.
Miernikiem wydajności coolera jest jego
Bartłomiej Bojarski
B
a
r
t
ł
o
m
i
e
j
B
o
j
a
r
s
k
i
oporność termiczna. Teoretycznie, im niż-
sza wartość oporu termicznego, tym lepsza
zdolność do odprowadzania nadmiaru cie-
zięki zastosowaniu nowych tech- przemyślana konstrukcja coolera okazuje pła, a co za tym idzie  lepsze chłodzenie
nologii w procesie produkcji ukła- się kluczem do osiągnięcia optymalnej układu. Wynika stąd, że idealny radiator
Ddów scalonych możliwości na- temperatury układu. Podstawowym pa- powinien cechować się jak najmniejszą
szych komputerów stale wzrastają. Coraz rametrem, określającym wydajność zespo- opornością termiczną. 53
częściej jesteśmy świadkami premierowych
Jak testowaliśmy wentylatory
prezentacji nowych podzespołów, których
wydajność zadowoli nawet najbardziej wy-
Grzeją i hałasują
magających użytkowników. Jednym z naj-
ważniejszych elementów zestawu kompute-
Aby zaprezentować rzeczywistą wydajność
rowego jest procesor. Na rynku raz po raz
zespołu radiator wentylator, przeprowa-
pojawiają się nowe, coraz szybsze modele,
dziliśmy pomiary w różnych konfigura-
a magiczna bariera jednego gigaherca daw-
cjach (otwarta lub zamknięta obudowa
no została już przekroczona. Jednak wraz
oraz radiator z wentylatorem i bez). Jako
ze wzrostem częstotliwości taktowania
 grzałki użyliśmy procesora AMD Athlon
układu drastycznie zwiększa się ilość wy- 800 MHz umieszczonego na płycie głów-
nej Abit KT7-RAID. Wyjątek stanowiły cool-
dzielanego ciepła. Niestety, budowa proce-
ery przeznaczone dla Pentium 4, które te-
sora nie gwarantuje poprawnej pracy w wy-
stowaliśmy z układem o zegarze 1,4 GHz.
sokich temperaturach, zatem aby zapobiec
Postaraliśmy się, aby procesor był stale
Do pomiarów natężenia dz
więku
przegrzaniu rdzenia jednostki centralnej
obciążony za pomocą kilku aplikacji pra-
wykorzystaliśmy specjalistyczny
i pomóc w odprowadzeniu nadmiaru ciepła,
cujących jednocześnie (CPUStress, Quake przyrząd pomiarowy  fonometr
stosuje się odpowiednie radiatory, wspo-
Arena III, kopiowanie zawartości katalogu
magane przez wentylatory wymuszające
z dysku na dysk). Podstawowym mierni- Wszystkie pomiary trwały dziesięć minut.
obieg powietrza.
kiem temperatury był czujnik umieszczo- Wcześniej przeprowadzone próby dowio-
dły, że w przypadku większości coolerów
ny na płycie głównej wewnątrz gniazda
procesora, dotykający od spodu CPU. Do- temperatura ustalała się właśnie w tym
Idealne chłodzenie
datkowo rejestrowaliśmy temperaturę we- czasie. Pomiary bez wirującego wentyla-
Dawno już minęły czasy, kiedy prymitywny
tora miały na celu pokazanie, co się dzieje
wnątrz obudowy oraz prędkość obrotową
radiator z wentylatorem, którego podstawo-
wentylatora (wszystko za pomocą progra- po awarii wiatraka (np. zatarciu łożysk).
wym atutem była minimalna cena, stanowił
Temperaturę mierzyliśmy przez cztery mi-
mu MotherBoard Monitor 5.0). Ponadto
odpowiednie uzupełnienie zestawu kompu-
nuty. Dokonaliśmy również pomiarów
za pomocą multimetru Metex mierzyliśmy
terowego. W dobie coraz szybszych i wy-
głośności wszystkich coolerów.
temperaturę powietrza w obudowie.
dzielających duże ilości ciepła procesorów
CHIP | WRZESIEC
2001
jacek szleszyński
AKTUALNOŚCI TEMAT NUMERU HARDWARE SOFTWARE INTERNET PORADY MAGAZYN 53
>> >> >> >> >> >>
Tuning peceta: chłodzenie komputera
Model CAK38 5E34B3 S462-06B610 WBK68 FOP38
Producent Global Win, Tajwan Spire, Tajwan Colorful, Tajwan Globalwin, Tajwan Global WIN, Tajwan
serwis WWW [www.] globalwin.com spire.nl colorful-deli.com.tw globalwin.com.tw globalwin.com.tw
Dostawca Polmontex, Katowice PC Cooler, Warszawa Compact Komputery, Polmontex, Katowice Polmontex, Katowice
telefon [phone] (22) 836 84 26 (85) 746 59 04 (32) 202 53 01 (32) 202 53 01
serwis WWW [www.] 4max.com.pl pccooler.com.pl compact.pl 4max.com.pl 4max.com.pl
Gwarancja 12 miesięcy 12 miesięcy 12 miesięcy 12 miesięcy 12 miesięcy
Cena (z VAT-em) 190 zł 50 zł 60 zł 125 zł 125 zł
Wyniki testów
Budowa 100 74,7 95,4 80,0 91,9
Funkcjonalność i Ergonomia 58,7 42,5 60,4 67,7 69,0
Wydajność 100 82,1 80,3 79,4 70,5
Dane techniczne
Mocowanie sprężyna sprężyna sprężyna sprężyna sprężyna
Złącze uniwersalne  Socket Socket A uniwersalne  Socket Socket A uniwersalne  Socket
Wymiary radiatora (D W S) 60 60 35 mm 75 60 50 mm 70 60 65 mm 75 64 40 mm 70 62 41 mm
Liczba wentylatorów 1 1 2 1 1
Wymiary pojedynczego 60 60 25 mm 60 60 15 mm 60 60 10 mm 60 60 10 mm 60 60 25 mm
wentylatora (DxWxS)
Prędkość obrotowa 6800 obr./min 4000 obr./min 5500 obr./min 4800 obr./min 6800 obr./min
Oporność termiczna K 0,52 �C/W 0,66 �C/W 0,67 �C/W 0,67 �C/W 0,86 �C/W
Poziom głośności 47/57 dB 29/45 dB 34/45 dB 37/43 dB 47/56 dB
nominalny/zmierzony
Nie wszystko złoto... Pomiary wykazały jednoznacznie, że w cenie, najdroższy okazał się oczywiście
Spośród wszystkich siedemnastu przetesto- w przypadku radiatorów najważniejszy jest CAK38.
wanych coolerów przeważającą liczbę sta- materiał, z jakiego są one wykonane. Udaną próbą znalezienia złotego środka
nowiły modele o  tradycyjnej  prostopa- może pochwalić się producent coolera Spire
dłościennej  konstrukcji. Jest to o tyle Kopalnia miedzi 5E34B3. Jest to konstrukcja o tyle ciekawa,
ciekawe, że jeszcze do niedawna panowała Bezpośrednim skutkiem zastosowania róż- że przy produkcji tegoż modelu zastosowa-
moda na radiatory spod znaku ORB. Jak się nych materiałów przy budowie radiatora no dwa różne materiały. Część radiatora,
jednak okazało, okrągła konstrukcja i wy- jest wydajność chłodzenia. Podczas gdy bezpośrednio stykająca się z jądrem proce-
dajny wiatrak to nie wszystko. Najistotniej- złoto, miedz
i srebro są doskonałymi prze- sora, wykonana jest z miedzi, natomiast ca-
szym kryterium oceny radiatora jest tempe- wodnikami ciepła, powszechnie stosowane ła reszta z aluminium. Miedziana płytka ma
ratura uzyskiwana na powierzchni aluminium i jego stopy mają gorsze para- zapewnić lepsze odprowadzenie ciepła.
procesora  im niższa, tym lepiej. Z prze- metry przewodnictwa cieplnego. Dlatego Przeprowadzone testy wykazały słuszność
prowadzonych przez nas badań wynika, że aby uzyskać podobną wydajność, radiatory założeń producenta  Spire 5E34B3 uzyskał
coolery typu ORB, mimo swojej ciekawej aluminiowe muszą być znacznie większe lepsze wyniki niż podobny, ale zbudowany
budowy, plasują się raczej w środku stawki. od np. miedzianych. Spośród przetestowa- w całości z aluminium model 5E32B3.
nych konstrukcji najlepsze wyniki uzyskał
właśnie model miedziany. Niestety, metale Karuzela
o dobrym przewodnictwie mają dużą gę- Ważnym elementem każdego coolera jest
stość, co skutkuje dość znaczną masą. Naj- również wentylator. Odpowiada on za wła-
cięższym modelem okazał się miedziany ściwy obieg powietrza między żeberkami
CAK38. Podobnych rozmiarów radiator radiatora. Najważniejszym parametrem
aluminiowy (np. FOP38) waży prawie po- wentylatora, który ma bezpośredni wpływ
łowę mniej. Jest to o tyle ważne, że z
le za- na jego wydajność, jest prędkość obrotowa
pięty cooler o dużej masie może dokonać wirnika. Najszybciej kręcącymi się wia-
bardzo poważnych zniszczeń, spadając traczkami dysponowały coolery CAK38
na elementy będące w bezpośrednim są- i FOP38. Oba wyposażono w ten sam
siedztwie. Niestety, zastosowany materiał wentylator, obracający się z prędkością aż
Monitorowanie temperatury procesora
najlepiej zapewnia czujnik umieszczony
ma również wpływ na koszt zakupu dane- 6800 obr./min. Dzięki temu możliwe było
bezpośrednio pod procesorem.
go modelu. Ponieważ miedz
ciągle jest uzyskanie bardzo dobrych wyników 54
CHIP | WRZESIEC
2001
54 AKTUALNOŚCI TEMAT NUMERU HARDWARE SOFTWARE INTERNET PORADY MAGAZYN
>> >> >> >> >> >>
Tuning peceta: chłodzenie komputera
Mini Super Orb S462-05B515 FOP32-1 Volcano II 5E32B3 Chrome Orb
Thermaltake, Tajwan Colorful, Tajwan Global WIN, Tajwan Thermaltake, Tajwan Spire, Tajwan Thermaltake, Tajwan
thermaltake.com colorful-deli.com.tw globalwin.com.tw thermaltake.com spire.nl thermaltake.com
Polmontex, Katowice Compact Komputery Polmontex, Katowice Polmontex, Katowice PC Cooler, Warszawa Polmontex, Katowice
(32) 202 53 01 (85) 746 59 04 (32) 202 53 01 (32) 202 53 01 (22) 836 84 26 (32) 202 53 01
4max.com.pl compact.pl 4max.com.pl 4max.com.pl pccooler.com.pl 4max.com.pl
12 miesięcy 12 miesięcy 12 miesięcy 12 miesięcy 12 miesięcy 12 miesięcy
100 zł 55 zł 100 zł 80 zł 40 zł 70 zł
90,7 88,0 87,8 84,6 79,6 81,4
100 59,5 59,4 41,6 65,2 72,5
69,6 68,4 67,5 66,6 65,7 65,7
sprężyna sprężyna sprężyna sprężyna sprężyna sprężyna
Socket A uniwersalne Socket uniwersalne Socket Socket A Socket A Socket A
65 65 70 mm 70 70 60 mm 70 62 41 mm 60 60 69 mm 70 65 50 mm 65 65 45 mm
2 1 1 1 1 1
50 50 25 mm 60 60 10 mm 60 60 25 mm 60 60 25 mm 60 60 15 mm 50 50 25 mm
5500 obr./min 4000 obr./min 4200 obr./min 4500 obr./min 4000 obr./min 5500 obr./min
0,77 �C/W 0,8 �C/W 0,86 �C/W 0,87 �C/W 0,84 �C/W 0,87 �C/W
32/49 dB 35/42 dB 36/45 dB 32/44 dB 29/46 dB 29/45 dB
w chłodzeniu procesora. Niestety, tak duża wirujące z umiarkowaną prędkością pozwo- wydzielanego ciepła. Dlatego przed założe-
prędkość wirowania była również przyczy- liły uzyskać niezłą wydajność chłodzenia niem radiatora na jednostkę centralną nale-
ną ich znacznej głośności. Przeprowadzone przy niskim poziomie hałasu. ży pamiętać, aby na powierzchnię rdzenia
za pomocą fonometru testy wykazały, że procesora, bezpośrednio przylegającą do
przy zamkniętej obudowie oba zestawy wy- Kto smaruje, ten jedzie radiatora, nałożyć cienką warstwę specjal-
twarzają hałas o natężeniu prawie 60 dB. Standardowy wentylator z radiatorem może nej pasty termoprzewodzącej. Dzięki niej
Między innymi z tego powodu coolery te okazać się jednak niewystarczający, jeżeli wypełniane są niewielkie szczeliny między
najbardziej nadają się do komputerów, któ- podczas overclockingu oprócz częstotli- radiatorem a obudową procesora. Znajdują-
re pracują w osobnym pomieszczeniu, np. wości taktowania magistrali FSB podniesie- ce się tam powietrze działa jak izolator,
do serwerów. my dodatkowo napięcie zasilania. Co wię- utrudniając pracę coolera.
Ciekawym rozwiązaniem jest Colorful cej, nawet bardzo wydajne coolery często W naszym laboratorium mieliśmy oka-
S462-06B610, któremu dwa wentylatory nie radzą sobie z ogromnymi ilościami zję przyjrzeć się bliżej trzem rodzajom
past. Pierwszą z nich jest standardowa pa-
sta silikonowa o dość rzadkiej konsystencji,
Skuteczność past termoprzewodzących
nie zawierająca żadnych dodatków  uszla-
chetniających . Kilku producentów coole-
Pasta silikonowa
CAK38 Spire 5C12B3
60
rów (między innymi Thermaltake) dołączy-
spełni swoje
ło ją do swoich produktów. Niestety, ma
55 zadanie, polepszając
54
53
50
wymianę ciepła
ona słabe parametry przewodnictwa ciepl-
między rdzeniem
nego (ok. 1 1,2 W/mK), co bezpośrednio
procesora
40
41
40
przekłada się na ilość odprowadzanego cie-
i radiatorem.
38
Podkręcony
pła. Przeprowadzone badania wykazały, że
30
procesor warto
pasta ta może nie sprawdzać się w warun-
jednak posmarować
kach, w których wydzielane są bardzo duże
lepiej przewodzącą
20
ciepło pastą na
ilości ciepła. Alternatywą mogą być siliko-
bazie miedzi lub
10 ny Thermopox 80S i 75AGS.
srebra.
0
Srebro górą
Zwykły silikon Thermopox 80S Thermopox 75AGS
Przewodność cieplna pasty Thermopox 80S
Pasta
jest znacznie lepsza (teoretycznie około
CHIP | WRZESIEC
2001
Temperatura
AKTUALNOŚCI TEMAT NUMERU HARDWARE SOFTWARE INTERNET PORADY MAGAZYN 55
>> >> >> >> >> >>
Tuning peceta: chłodzenie komputera
5C12B3 S423-01B615 TTC-MT1AB 109X7612T5S03 109X9612T5S046 Indigo Orb
Spire, Tajwan Colorful, Tajwan Titan, Tajwan Intel (Sanyo-denki), USA Intel (Sanyo-denki), USA Thermaltake, Tajwan
spire.nl colorful-deli.com.tw titan.com.tw sanyo-denki.com sanyo-denki.com thermaltake.com
PC Cooler, Warszawa Compact Komputery PC Cooler, Warszawa n.d. n.d. Polmontex, Katowice
(22) 836 84 26 (85) 746 59 04 (22) 836 84 26 n.d. n.d. (32) 202 53 01
pccooler.com.pl compact.pl pccooler.com.pl n.d. n.d. 4max.com.pl
12 miesięcy 12 miesięcy 12 miesięcy n.d. n.d. 12 miesięcy
30 zł 45 zł 80 zł n.d. n.d. 110 zł
70,2 79,4 98,9 81,2 78,3 85,3
60,4 67,3 86,4 70,0 60,8 86,7
60,1 59,8 59,8 59,2 57,4 53,2
sprężyna sprężyna sprężyna zatrzaski sprężyna sprężyna
Socket A Socket 432 uniwersalne  Socket Socket 370 Socket 370 Socket 432
65 60 35 mm 89 61 40 mm 60 60 60,7 mm 80 65 30 mm 90 65 35 mm 90 65 55 mm
1 1 2 1 1 1
50 50 15 mm 60 60 15 mm 50 50 15 mm 60 60 10 mm 60 60 10 mm 60 60 25 mm
4000 obr./min 4000 obr./min 4500 obr./min 4500 obr./min 4800 obr./min 5500 obr./min
0,91 �C/W 1,05 �C/W 0,94 �C/W 0,93 �C/W 1,06 �C/W 1,09 �C/W
29/41 dB 36/44 dB 28/47 dB 33/40 dB 35/40 dB 30/46 dB
dlenie w rzeczywistości. srebra. Jeżeli jednak nie jesteśmy fanami
Skuteczność wszystkich trzech produk- overclockowania, a nade wszystko cenimy
tów sprawdziliśmy,  wygrzewając procesor sobie komfort pracy i parametry naszego
przy wykorzystaniu dwóch coolerów  mie- procesora w pełni nas zadowalają, możemy
dzianego CAK38 oraz Spire 5C12B3. Wyniki ograniczyć się do prostych zabiegów. W tro-
jednoznacznie wskazują przewagę Thermo- sce o stabilność naszego komputera wystar-
pox 75AGS. Po 10 minutach testu procesor czy zadbać o dobry styk obudowy rdzenia
osiągnął temperaturę niższą o trzy stopnie procesora z radiatorem, np. stosując zwykłą
w przypadku miedzianego radiatora i dwa pastę silikonową. Jeśli dodatkowo cenimy
stopnie dla Spire 5C12B3 w porównaniu ze komfort (ciszę) na stanowisku, nie musimy
Miedziana wkładka modelu Spire
zwykłą pastą silikonową. Trochę gorzej wy- wydawać niemałych przecież pieniędzy
5E34B3 ma zapewnić odpowiednio szyb-
kie odprowadzanie ciepła do aluminio- padła pasta Thermopox 80S. W tym przy- (miedziany CAK38 kosztuje prawie tyle, co
wej części radiatora  rozwiązanie wy-
padku temperatura była niższa o jeden sto- Duron 700) na cooler  z pozoru bardzo
dajne, a przy tym tańsze od  czysto
pień dla obu radiatorów. proste urządzenie.
miedzianego.
trzech razy) niż zwykłego silikonu. Tak do- Który lepszy?
INFO
bre parametry zapewnia miedz
będąca jej Odpowiedz
na to pytanie tylko z pozoru jest
Informacje o układach chłodzenia
podstawowym składnikiem. Jednak pro- łatwa. Na pierwszy rzut oka wydawałoby
http://pccooler.com.pl
ducenci past poszli krok dalej. Każdy czy- się, że najlepiej kupić cooler o najmniejszej
telnik miał zapewne nieraz okazję zajrzeć oporności termicznej, jak najlepiej chłodzą-
Wszystko o podkręcaniu
do tablic fizycznych. Jeżeli spojrzymy na cy procesor. Jednak zanim podejmiemy de-
http://tweak.pl
wartości przewodnictwa cieplnego różnych cyzję, należy się zastanowić, czy na pewno
http://overclockers.com
materiałów okazuje się, że pod tym wzglę- potrzebujemy aż tak wydajnego radiatora.
Na płycie CD w dziale Temat
dem jeszcze lepsze od miedzi jest srebro. Jeżeli jesteśmy posiadaczami najnowszego
numeru: Tuning peceta |
Właśnie ten szlachetny metal jest podstawą procesora i w dodatku chcemy go jeszcze
Chłodzenie komputera znaj-
składu pasty Thermopox 75AGS. Dzięki podkręcić, odpowiedz
wydaje się jasna. Po-
dują się: archiwalny artykuł na temat
75-procentowej zawartości srebra prze- winniśmy zaopatrzyć się w radiator ze szla-
chłodzenia procesorów, szczegółowe dane
wodność cieplna jest nawet osiem razy więk- chetnego metalu z szybkim wentylatorem,
techniczne oraz wyniki pomiarów
sza, niż w przypadku zwykłego silikonu. a dodatkowo na styku procesora i coolera
wszystkich testowanychwentylatorów.
Wartości te jak najbardziej mają odzwiercie- zastosować dobrą pastę  najlepiej na bazie
CHIP | WRZESIEC
2001